ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 1778
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
П.И.Пидкасистыйдың пікірінше, оқыту технологиясының маңызды ерекшелігі - оқыту циклінің ұдайы өндірістілігі, яғни оны кез-келген мұғалімнің «қайталау мүмкіндігі» және «кері байланыс, білімді объективті бақылау» болып табылады. Оқыту технологиясы дидактиканың алдын ала тапсырылған сипаттамаларымен өндірістік дидактикалық процестерді құрастыру, тиімді жүйелерді дайындау мен қағидасын айқындау бойынша ғылыми зерттеу саласы, бағыты ретінде түсіндіріледі /3/.
Технология — бұл іс-әрекетті ұйымдастыру және оны жүзеге асыруда құралдарды тандау ережесі (В.В. Гузеев) /4/. В.В. Гузеев қазіргі кезендегі технологияның бұрынғыдан айырмашылығын көрсете отырып, былай деп жазады: «Бұрын бір құралды құрастырып, оны ұқсас жағдайларда бірнеше жылдар бойы қолдануға болатын. Қазір ұқсас жағдайлардың бар екенінің өзі қарама-қайшы келеді».
Педагогикалық технология - педагогикалық процесті ұйымдастыру мен жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі) (Г.Т. Хайрулиин) /5/.
Педагогикалық технологиялар алуан тұрғыдан берілген анықтамаларды талдау нәтижесі оның көпшілігінің жалпы қорытынды түрінде берілгенін, педагог әрекетінің салыстырмалы түрде кейбір жақтары ғана зерттелгенін көрсетеді, бала тұрғысын тұтас қалыптастыру мәселесі толығымен қарастырылмайды.
355
Педагогикалык технологияны жаңа бағытта зерттеу адамның қайталанбайтындығын қолдаумен, тұлғаның өзін-өзі белсендендірумен, жеке тұлғаның дамуын ойлаумен байланысты. Әрбір оқушы оқу материалы бойынша жеке қозғалыс жолын тандауға, оның мақсатына, қажеттілігіне және қызығушылығына жауап беретін қоғамдық тәжірибені меңгеруге ерікті.
Осы тұрғыдан Н.Д. Хмельдің берген анықтамасы тиімді болып табылады: Педагогикалық технологиялар-теориялық білімдерді тұтас педагогикалық процестің қызметін практика жүзінде іске асыруға бағытталған және сол процесс нәтижелерін кезеңдер бойынша өлшеп, тұлғаның да, ұжымның да даму динамикасын көруге болатын, педагогтар мен оқушылардың өздерін-өздері дамытуларына мүмкіндік тудыратын жүйелі іс-әрекеттер кешені /6/.
Шынында, педагогикалық технологиялар әрбір баланың даму тенденциясын алдын-ала байқауға және болжауға бағытталуы тиіс. Диагностика нәтижесі бойынша педагогикалық процестің әрбір бөлігіндегі іс -әрекет жобаланады. Сондықтан кері байланыс арқылы ақпарат алу диагностикамен болжауды байланыстыратын үздіксіз процесс болып табылады. Бұл процесс ғылымда мониторинг деп аталады, оны ағылшын тілінен аударғанда, «үздіксіз қадағалау» дегеңді білдіреді. Педагогикалық мониторинг педагогикалық процесті үздіксіз және ұзақ байқау мен басқару педагог пен оқушыны арқылы қажетті ақпаратпен қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде педгогикалық лексикада «педагогикалык технология» ұғымын қолдану әр түрлі түсіндірілетін бастапқы теория, әдістер, әдістеме, технология, педагогикалық технология сияқты ұғымдарды саналы түсінуді, жете зерттеуді талап етеді. Практикада кейде технология ұғымы «әдістеме» немесе оқытуды ұйымдастырудың «формасы» ұғымының синонимі ретінде қолданылады. Көптеген педагогикалық технологиялардың оқыту процесіне негізделетіндігінен, аталған ұғымдарды осы тұрғыдан нақтылауға мақсатты түрде қысқаша тоқталамыз.
Жалпы түрде теория біркелкі, тұтас құбылыстар немесе оның элементтері мен қызметтерінің жиынтығын сипаттайтын зандар, категориялар, ұғымдар, тұжырымдамалар, қағидалар жүйесі ретінде қарастырылады.
Теорияның өз бетімен ешнәрсені өзгерте алмайтыны, адамның практикалық іс-әрекетін реттеуші ретінде қатысатыны, тек адамның санасы арқылы нақты теорияны акиқатқа айналдыруда күш пен энергияны жұмсауды қабылдаған жағдайда ғана материалды болып табылатыны белгілі. Демек, теория зерттелетін объектінің барлық тұтас және нақты жағынан
356
терең байланыстарын айқындайтын, осы пән саласында құбылыстарды болжап түсіңдіру әдістерін құрайтын, өзара байланысты пайымдаулар мен дәлелдемелер жүйесін көрсетеді.
Оқыту теориясы — педагогиканың оқыту процесінің заңдылықтары мен заңдарын зерттейтін, оқытуды ұйымдастырудың формаларын және әдістерін, қағидаларын сипаттайтын, оқытудың мазмұны мен міндеттерін ашып көрсететін құрамды бөлігі. Педагогикада оқыту теориясы «дидактика» ұғымының синонимі ретінде қолданылады. Дидактиканың негізін алғаш қалаған Я.А.Коменский болған /7/.
Теория үшін оның ережесіне кіретін дәлелдемелер, негіздемелер міндетті болып табылады: егер негіздеме жоқ болса, онда теорияда жоқ болады. Кез-келген теорияның соңғы тағайындалуы оның практикада жүзеге асырылуы болып саналады.
Әдіс кең мағынада, субъект әрекетінің кез-келген формадағы тәсілі, бір нәрсеге жетудің жолы деп анықталады. Кез-келген ғылыми әдіс оның қажетті алғы шарты ретіңде қарастырылатын, белгілі бір теория негізінде зерттеледі. Әдістің негізгі қызметі — іс-әрекетті ретеу және бағдарлау.
Оқыту әдістері педагогикада педагогикалық процеске қатысушьшардың бірлескен әрекеттерін ұйымдастырудың тәсілі ретінде анықталады /2.12-ні қараңыз/.
«Әдістеме» ұғымы адамның әрекетіне қатыссыз тәрбиелеу мен оқытудың әдістері мен тәсілдерінің кешенін пайдалану тәртібін білдіреді.
Оқыту әдістемесі — пәнді оқытудың ғылыми дәлелденген әдістер, ережелер, тәсілдер жүйесі және оқыту теориясын қолдану болып табылады. Мысалы, «интеграл» ұғымын қалыптастыру әдістемесі математикалық ұғымдарды қалыптастыру теориясының талаптарын және «интеграл» ұғымының өзіндік ерекшелігін ескере отырып, жете зерттеледі. Сондықтан әдістеменің мақсаты теориялық ережені нақты құбылыс тұрғысына қарай алмастырумен қорытындыланады.
Теориялар, әдістер мен әдістемелер оқыту технологиясының айырмашылығы оқыту процесінің барлық байланыстылықтарын ұйымдастырушылықпен реттеуді, оның кезеңдерін құрастыруды, білім алушының мүмкіндіктеріне сәйкес жүзеге асыру жағдайларын бөліп көрсетуді талап етеді.
Сондықтан оқыту технологиясы - оқыту процесінің алдын ала жоспарланған, оқытудың диагностикалы қойылған мақсатына практикада жүйелілік және бірізділікпен жету құралдары.
357
Г.И. Саранцевтің пікірінше, осы пәнге оқыту теориясы оқытудың әдістемелік жүйесінін іске асу заңдылықтарын айқындайды, әдістеме оны қолдануды қарастырады, ал технология бұл жүйенін үлгісін (моделін) жүзеге асыру тәсілдерін қарастырады. Бұл тұрғыда технологияның рөлі мақсаттарды диагностикалауға және шарттарды айқындауға (әдістер, формалар, құралдар, байланыстар), яғни белгіленген мақсатқа жетуге мүмкіндік беруді жүзеге асыратын жобалауға процесіне жүгінеді. Сондықтан технология теория мен әдістемені өзгертпейді, оларға негізделеді, оның тиімділігі олардың даму деңгейіне тәуелді болады.
Ал педагогикалық технология педагогикалық процеске қатысушылардың барлық көрінісінде белсенді іс-әрекетін көздейтін, белгіленген қасиеттері бар өнімді алуға мүмкіндік жасайтын процестермен әдістердің бірізділігі мен жиынтығы ретінде қарастырылады. Кез-келген педагогикалық технологияның негізгі түйіні соңғы нәтижені нақты анықгау және оның жетістігін бақылау болып табылады.
Анықтамаларды салыстыру теория, әдіс, әдістеме, оқыту технологиясы, педагогикалық технология ұғымдарының дербестілігін және сонымен бірге оқыту процесін сипаттау үшін олардын өзара байланыстылығын, бір-бірімен толықтыратындығын көрсетеді.
Технологияларды процессуалды, сандық және есептік компоненттер көбірек ұсынылады. Әдістемелер мақсаттық, мазмұндық, сапалық және вариативті-бағдарлық жақтары көрсетілді. Педагогикалық технологиялар оқыту әдістемесінен өзінін өндірістілігімен, нәтижесінің тұрақтылығымен ажыратылады (А.М. Кушнир) /8/.
Оқыту әдістімесі тәрбиелеу мен оқытудын әртүрлі әдістерін енгізеді, бірақ оларды белгілі бір логикалық тізбекке тұрғызбайды. Ал технология барлық уақытта тәсілдердің белгілі бір алгоритмін, логикасы, бірізділігін ұсынады.
Дәстүрлі әдістемелерде оқытудың мақсаттары бағдармалар талаптары бойынша жалпылама көмескі айқын емес болып келеді,онда білім алушылардың нақты жағдайлары,білім деңгейлері дұрыс ескерілмейді.
Басқаша айтқанда, педагогикалық технологиялар білім алушы тұлғасын дамыту құралы болып табылады және педагогикалык процестің ерекше сипаттамасын бейнелейді.
Ғылыми негізделген технология педагог пен окушының іс-әрекетінде оқыту теориясы мен әдістерінің проекциясы болып табылады.Теория деңгейінде оқыту әдісі туралы жазу жеткілікті, технология деңгейінде оның барлық
358
компоненттерін ашып көрсету қажет. Технология әдістемеге қарағанда кеңірек. Әдістеме білім беру технологиясын пайдалану элементтеріне негізделген. Педагогикалық технология педагогикалық процеске қатысушылардың субъект-субъектілі өзара әрекеті арқылы оқытуға, тәрбиелеуге, дамытуға, өзін-өзі жүзеге асыруға, өзін-өзі белсендендіруге бағытталған. Оқыту әдістемесі педагогтың тәжірибесіне сүйенеді, ол оның шығармашылына, әртістілігіне жақын. Технология «қаңқасы», ал әдістеме оның «қабығы» болып табылады.
Бұл тұрғыда В.Зайцевтің көзқарасы қызығушылық тудырады: «Педагогикалық технология - әдістеме емес. Бұл кеңірек ұғым» жобалауға. Оның ойынша: педагогикалық технология 4 құрастырушыдан: нәтиже беретін белгіні бағалаудан, диагностикадан (негізгі факторды бөліп көрсету ретінде), әдістемеден (диагностика нәтижесін ескеріп құрастырылған) және оқытуды қарқындату құралынан тұрады. Педагагакалық технологиялардың түрлері.
Бүгінде білім беру мекемелері жұмыстарының теориясы мен практикасында педагогикалық технологиялардың алуан түрлі варианттары пайдаланылады. Технологиялардың көп түрлілігі оны жүйеге келтіруді және топтастыруды талап етеді. Бұл мәселемен А.Я. Савельев, В.Безрукова, Г.Ю.Ксензова, Г.КСелевко, В.В. Юдин және басқалар шұғылданған.
Қазіргі уақьптағы технологиялар екі үлкен түрге жіктеледі: өздерінің мақсаттық бағдарына қарай тармақталып, бөлінетін өңдірістік, өнеркәсіптік және әлеуметтік-тұлғалық. Өндірістік технологиялар алдын ала берілген параметрлі материалды өңдеумен және өндіріспен байланысты. Ал әлеуметтік-тұлғалық технологияның объектісі адам болып табылады. Технология түрлері мен олардың тармақты бөліктерін көрнекілікпен қабылдау үшін 1-суреттегідей сызба-нұсқада көрсетуге болады.
Қазіргі уақытта айқындың үшін макротехнологиялар мен микро-технологияларды бөліп қарастырады. Макротехнологияға көптеген авторлар педагогикалық процесс стратегиясы мен даумын анықтайтын, ұжымдық шығармашылық іс-әрекет, ынтымақтастық, дамыта оқыту, тұтас педагогикалық процесті жүзеге асыру технологияларын,т.б.жатқызады. Микротехнологиялар педагогикалық әрекеттестік тактикасы, нақгы тәсілдері ретінде қарастырьшатын ойын технологияларын, пресс-конференция, диспут т.б.ұйымдастыру технологиялар жатқызады. Сонымен қатар кейбір ғалымдар (Д.Т.Левитес және т.б.) педагогикалық технологиялар пәндік
359
бағдардағы және тұлғалык-бағдардағы техникалар деп жіктеуді ұсынады (9).
В.С. Безрукова (10) барлық педагогикалық технологияларды оларды құрастыру негізіне жататын идеялары бойынша 4 топқа топтастырады:
1-сурет. Технологиялар түрлері (Н.Д. Хмель)
1) танымдық процестерді қатал басқару технологиясы (модульдік технология, В.Ф. Шаталов технологиясы, П.М.Эрдниев технологиясы, М.И. Махмутовтын проблемалық оқыту технологиясы, Л.В.Занков, В.В. Давыдов, Д.Б. Эльконин бойынша оқыту технологиясы, ЭЕМ электрондык есептеу машиналары негізіндегі ақпараттық технология, Блумның «мақсаттарды жүйелеу», Д. Ховардтың «ертеңгі күн мектебі» және т.б.
360
2) «еркін тәрбие» идеясын басшылыққа алатын технологиялар (Ш.А.
Амоношвилидің ізгілікті-тұлғалық оқытуы, вальдорф педагогикасы