ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 1771
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
2. Білім беруді ұйымдастыру жүйесі.
З.Білім берудің мемлекеттік стандарттары.
4. Білім беру жүйесін дамытудың негізгі факторлары.
5. Орта білім беру жүйесінің даму теңденциялары.
Негізгі ұғымдар: нормативтік құжаттар, білім беру стандарттары, әр типті мектептер, білім берудегі дағдарыс.
Пәнаралық байланыстар: әлеуметтану, саясаттану, тарих, құқық.
Казақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. Білім беру жүйесі өз қызметінің барысында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізді. Аз ғана уақыт аралығыңда елде жалпы білім беретін және кәсіптік оқу орындары құрылып, жалпыға бірдей оқу ісі жүргізілді. XX ғасырдың 60-жылдарындағы ЮНЕСКО-ның білім саласындағы сандық және сапалық көрсеткіштері бойынша КСРО дүние жүзінде екінші орынды иеленді. ЮНЕСКО бақылаушылары ақысыз орта және жоғары білім беруді жоғары бағалады. Олардың көзқарастары бойынша Кеңес Одағының тәжірибесін сақтап қалу тиімді, ол ұлттық негіздегі білім беру жүйесі, осы тәжірибеге сүйенуі керек. Бірақ, айта кететін бір жәйт, кеңестік білім беру саласыңда оның дамуына кедергі келтірген кемшіліктер де болды. Әсіресе, білім беру жүйесінің шектен тыс идеологияландырылуы, өмірден және әлемдік тәжірибеден алшақ болуы, тарихи-мәдени, этнопедагогикалық құндылықтарды ескермеу, оқу орыңдары мен білім мазмұнының қатаң әрі біркелкі болуы т.б.
372
Қазақстан демократиялық жолға түскен өтпелі кезеңде барлық әлеуметтік — экономикалық өмірдің түбірімен өзгеруі білім саласының да қайта құрылуына қажеттілік туғызды. Бұл орайда, жүргізіліп жатқан реформалар, бұрынғы қол жеткізген жетістіктерді сақтай отырып, білім беру жүйесін әрі қарай дамыту жолдарын белгілеу қажет болды. Алайда, егемендіктің алғашқы жылдарында бұрынғы жүйенің тамаша жетістігі болып саналатын міндетті орта білім беру ісі өзгерістерге ұшырап, батыстық үлгіге көшуге талпыныс жасалды. Ендігі жерде білім беру саласыңдағы әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінің тәжірибесіне сүйеніп, жаңа мемлекеттің даму барысын ескере отырып, жинақталған тәжірибеге арнайы талдау жасау қажеттігі туды. Осы орайда білім беру ісінің заңдық базасын жасау қолға алыңды. 1992 ж., 1999 жыл білім, жоғары білім туралы заңдар қабылданып, білім саласындағы мемлекеттік саясаттың концепциясы, орта білімнің даму концепциясы мен білім берудін мемлекетік стаңдарттары бекітілді.
Қабылданған нормативтік құжаттар еліміздің негізгі заңының ережелеріне сүйенеді. Қазақстан Республикасының Конституциясы (Ата заңы) (6) бойынша, (30 бап):
- азаматтарға мемлекеттік оқу орындарыңда ақысыз орта білім алуға кепілдік береді, орта білім міндетті:
- мемлекет жалпыға міндетті білім стандарттарын белгідейді, кез-келген оку орындарының қызметі осы стандарттарға сәйкес болуы керек.
1999 жылы 7 маусымда Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы қабылданды. Заң білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың төмендегідей негізгі қағидаларын орнатты:
1. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері мыналар болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының білім алу құқықтарының теңдігі;
2) әрбір азаматтың интелектуальдық дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қол жеткізуі;
3) білім берудің зайырлы сипаты;
4) жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту;
5) білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің үздіксіздігі; оқу мен тәрбиенің бірлігі;
373
6) білім беру ұйымдарының меншік нысандары бойынша, оқу мен
тәрбиенің нысандары, білім беру бағыттары бойынша алуан түрлі
болуы;
7) білім беруді басқарудың демократиялық сипаты және білім беру
ұйымдарының академиялық бостандықтары мен өклеттілігін кеңейту;
8) білім берудің ізгілікті және дамытушы сипаты;
9) білімнің, ғылымның және өндірістің интеграциялануы;
10) оқушыларды кәсіптік бағдарлау;
11) білім беру жүйесін ақпараттандыру;
Егер жалпы және бастауыш кәсіби білім беруді,сонымен қатар конкурстық негізде (мемлекеттік білім беру заңына сәйкес) ақысыз орта кәсіби білім берудің деңгейлерінің әрқайсысынан азамат алғаш рет білім алса, заң мемлекеттік кепілдіктерді орнатады. Білім бағдарламалары үздіксіз және сабақтастық қағидалар негізінде білім берудің төрт деңгейін: мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту 1-6 (7) жас аралығында мектепке дейінгі оқыту орыңдарында немесе отбасында жүзеге асады. Мектепке дейінгі мекемелерде, мектепте немесе отбасында 5-6 жасар балаларды міндетті түрде мектепке дайындау жүргізілуі тиіс. Орта білім - жалпы орта немесе кәсіптік білімді қамтиды.
Білім берудің ұйымдастыру жүйесі. Білім беру ұйымдарының өзара әрекеттестігі жиынтығы ретінде жоғарыда көрсетілген зан Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін айқындайды (меншігіне, типіне, түріне қарамастан), оқыту бағдарламалары мен әр деңгейдегі мемлекеттік білім беру стандарттары, баскару орындары мен оларға бағынышты ұйымдардың өзара байланысы негізіңде құрылады. Білім беру жүйесінің негізгі міндеті ретінде білім алу жеке тұлғаның дамуы мен кәсіби қалыптасуы ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен техника жетістіктері негізіңде қалыптастыруға қажетті жағдай жасау көзделді. Білім беру жүйесінің төмендегідей жаңа міндеттері айқындалды:
1) білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2) жеке адамның шығармашылық, рухани және мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының бірлік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектін байыту;
3) азаматтық пен елжандылыққа, өз Отаны - Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрлерін 374
қастерлеуге, Конституцияға қайшы және қоғамға қарсы кез келген көріністерге төзбеуге тәрбиелеу;
4) республиканың қоғамдық - саяси, экономиялық және мәдени өміріне қатысу қажеттілігін, жеке адамның өз құқықтары мен міндеттеріне саналы көзқарасын қалыптастыру;
5) әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне бауру, қазақ халқы мен республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдет-ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу, мемлекеттік тілді, орыс,шетел тілдерін меңгеру;
6)білім беру ұйымдарының еркіндігін, дербестігін кеңейту, білім беру ісін басқаруды демократияландыру және орталықсыздандыру;
7)оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпарат-тандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
8)еңбек рыногында бәсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар даярлау және біліктілігін арттыру;
9)жұмыстан босатылған қызметкерлерді және жұмыспен
қамтылмаған халықты қайта оқыту және қайта даярлау;
10)алуан түрлі және көп қызметті білім беру ұйымдарының тиімді
дамуына жәрдемдесу.
Заң бойынша білім беру ұйымдары заңды құқы бар мекеме болып -табылады, окушылар мен тәрбиеленушілерді қамтамасыз ететін бір немесе бірнеше оқыту бағдарламаларын жүзеге асыра алады. Білім беру ұйымдарының дәрежесі (типіне, түріне орай) «Білім туралы» заңының талаптарына сәйкес олардың ережелерінде белгіленеді. , Білім беру ұйымдары мемлекеттік басқару орындарынан оқыту қызметін жүргізуге қажетті рұқсат алуы керек. Білім беру мекемелеріне оқыту және басқа да табыс түсетін қызметтермен айналасуға құқық берілген. Ақылы білім беру қызметтері мемлекеттік тапсырыс шеңберінде қаржыланған негізгі оқыту қызметінің орнын алмастыра алмайды. Білім беру мекемелері шетелдік ұйымдар мен қорлармен тікелей байланыс жасауға білім беру саласындағы мемлекеттік емес ұйымдарға кіруте құқығы бар. Білім беру мекемелері мемлекеттік, мемлекеттік емес (Қазақстан Республикасында тіркелген қоғамдық және діни бірлестіктер мен жеке білім беру ұйымдары), сондай-ақ халықаралық болуы мүмкін. Білім беру мекемелері төмеңдегідей бөлінеді:
- мектепке дейінгі, мектептен тыс, арнайы және ата-анасының
қамқорлығынсыз қалған балалар мен жетім балалар мекемелері;
375
- оқьпу бағдарламаларын жүзеге асыратын оқу орындары жалпы орта,
бастауыш кәсіптік, орта кәсіптік, жоғары кәсіптік, жоғары оқу орнынан
кейінгі кәсіптік және қосымша кәсіби білім беру. «Білім туралы заң» оқу
орындарының негізгі түрлерін белгілейді. Орта білім беретін оқу
орындарына жататындар;
- жалпы білім беретін мектеп, ол негізгі және қосымша жалпы білім
беретін үш сатылы (бастауыш, негізгі, жоғары) бағдарламаларды жүзеге
асырады; жалпы білім беретін мектеп, шағын-мектеп болуы
мүмкін, яғни
оқушылар санының аздығына орай, қосылған сыныптар жұмыс істейді;
- гимназия негізгі және қосымша оқыту бағдарламасын жүзеге асырады,
оқушылардың қабілеті мен икемділігіне байланысты арнайы, терең,
кәсіптік оқытуды көздейді;
- лицей кәсіптік бағытталған оқушыларды оқытуды жүргізетін, негізгі
және қосымша бағдарламаларды, жүзеге асырады. Бастауыш және орта
кәсіптік оқыту;
- жалпы орта, бастауыш кәсіптік оқыту бағдарламаларын жүзеге асыратын
әр түрлі бағыттағы кәсіби жұмысшыларды дайындауды қамтамасыз
ететін кәсіптік мектеп;
- кәсіптік лицей, жалпы орта, бастауыш кәсіптік оқыту бағдарламаларын
жүргізетін' және жоғары деңгейдегі маман жұмысшыларды дайыңдайды;
- колледж, орта кәсіби білімді мамаңдарды дайындайтын бағдарламаны
жүргізеді;
Жоғары білімді халық шаруашылығының әр түрлі салаларының мамаңдарын жоғары оқу орындары дайыңдайды; университет, академия, институт, сондай-ақ консерватория, жоғары училище, жоғары мектеп. Университеттер мен академияларда және ғылыми мекемелерде жоғары дәрежелі ғылыми және ғылыми педагогикалық мамандарды даярлайтын магистратура, аспирантура, докторантура қызмет ете алады. Ал, жоғары дәрежелі ғылыми-педагогикалық мамандарды даярлайтын әскери орындарында ол — адъюнктура деп аталады. Жоғары оқу орнынан кейінгі терең медициналық білімді резидентура қамтамасыз етеді.
Оқу орындарыңда жүргізілген оқыту бағдарламары жалпы (негізгі және қосымша) және кәсіптік (негізгі және қосымша) болады.
Жалпы білім беретін бағдарламалар жеке адамның мәдениетінің қалыптасуын, оның қоғам мен өмірге бейімделуін, кәсіпті тандауын және тандаған мамандығын меңгеруін шешуге бағытталады.
Заң білім беру жүйесіңдегі орталық және жергілікті атқару орындарының қызметін реттейді. Көрсетілген басқару орындары білімді беруді дамыту