ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 1770
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
376
бағдарламаларын құрастырады және оны жүзеге асыру шараларын жүргізеді: мамандарды дайындау тапсырысын бекітеді; меншік түріне және бағыныштылығына қарамастан, білім беру ұйымдарына лицензиялар береді; оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды, шығаруға арналған дайындық жұмыстарын ұйымдастырады; білім беру саласындағы заңның жүзеге асуын және білім берудін мемлекетті стандарттарының жүргізілуін бақылайды. Білім беру мекемелерінде бес жылда бір рет аттестация жүргізіледі; мемлекеттік білім беру мекемелерін материлдық-техникалық жағынан қамтамасыз етеді.
«Білім туралы» заң білім беру жүйесінің қызметін ұйымдастыруда әлемдік тәжірибеге сүйенеді. Оқыту процесіндегі субъектілердің (білім беру жүйесінін қызметкерлері, оқушылар мен тәрбиеленушілер және олардың ата-аналары) әлеуметтік кепілдіктері мен олардың құқықтары, міңдеттері арнайы ескерілген. Мысалы, білім беру мекемелерінде педагогикалық қызметпен айналысуға, тек соған сәйкес білімі бар азаматтар ғана құқығы. Олар кәсіби қызметін жүргізуге жағдай жасауды талап етуге, білім берудің мемлекеттік стаңдарттарын сақтай отырып, педагогикалық қызметтерінің әдістері мен түрлерін еркін таңдауға, ғылыми зерттеулердің бағыты мен олардың нәтижесін педагогикалық тәрбиеде қолдауға, оқу орындарын басқаруға қатысуға, еңбектен тыс өз мамандығының дәрежесін көтеруге, кәсіби беделі мен арын қорғауға құқығы. Педагогикалық қызметкерлер оқушылар мен тәрбиеленушіл ердің арнайы стаңдарт деңгейінен төмен емес білім мен дағды, білік алуын қамтамасыз етуге, оқушылар мен тәрбиеленушілердің жеке шығармашылық бейімділіктерін дамытуға, олардың беделіне нұқсан келтірмеуге, педагогикалық этика нормаларын сақтауға міндетті. Педагогикалық қызметкерлерді олардың келісімінсіз басқа жұмыстарға тартуға, соңдай-ақ оқушылар мен тәрбиеленушілерді оқу-тәрбие жүйесінен тыс жұмыстарға міндеттеуге тыйым салынады.
Білім берудің мемлекеттік стандарттары.
Оқу орыңдарыңдағы ең маңызды нормативті құжаттардың бірі білім берудің мемлекеттік стандарттары болып табылады, солардың негізіңде жалпы және кәсіптік білім беру бағдарламалары жасалады. Бұл стандарттар білім беру мекемелерінің барлық түріне міңдетті болып саналатын және білім беру ісінің әрбір деңгейінің мазмұнына қойылатын талаптарды, оқушылар мен тәрбиеленушілердің оқыту жүктемелерінің көлемін, білім сапасын тексеретін мемлекеттік бақылау орыңдарының ережелерін, оқу бағдарлама-ларының орындалғанын дәлелдейтін құжаттарды анықтайды.
377
Мысалы, Қазақстан Республикасындағы бастауыш білім берудің мемлекеттік стандарттарының мазмұнына әлем туралы (әлем туралы әдеби көркем, аңыз және басқа да ғылыми білімдер элементтері); қызмет түрлері туралы (ойын,оқу,ойнау арқылы қарым-қатынас т.б,) білімдерді оқушы меңгеруі тиіс.
Білім берудің мемлекеттік стандарттарының негізгі қызметтері-азаматтардың толық білім алуы мен оның сапасын жоғарлатуы, Республикадағы оқыту кеңістігі бірлігіің қызметтерін сақтау, білімнің ізгілікті қызметтері және оны басқару болып табылады. Білім берудің мемлекеттік стаңдарттары төмендегідей талаптарға жауап береді:
-мүдделі жақтардың мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін, жалпы мәдени ортаның жағдайын ескеру;
- ақырғы нәтиженің мөлшерленуінен хабардар болу;
- білім берудің салалары мен сатылары бойынша стандарттық
сабақтастығы мен келісімін сақтау;
- мектептің әрбір сатыларының ерекшелігін ескере отырып жеке тұлғаны
дамытудың міндеттеріне сәйкес білім мазмұнының функциональдық
толықтығын қамтамасыз ету;
- оңтайлы қалыптағы білім берудің мазмұндық бірлігі;
- мектептің, аймақтық, мемлекеттің құзырлығы мен мүддесінің мазмұнын
бейнелеу оның келісілген іс-әрекеті оқушы тұлғасының
басымдылығынан, бейімділігінен, қабілеттілігі мен қызғушылығынан
шығуы тиіс.
- оқушыларының оқу жүктемесін бірыңғайлауға мүмкіндік жасау;
- аспаптық сынақтардың мүмкіндіктері шамаланған (мөлшерленген)
технологиялық болу;
Білім беру стаңдарты оқу жоспарлары мен оқу бағдарламаларының негізінде жатыр. Оқу жоспарлары белгілі бір оқу орыңдарында оқытылатын оку пәңдерінің құрамын оларды оқыту барысы мен ретін, әрбір пәнге берілген сағат санын (әрбір оқу пәніне бөлінетін апталық сағат саны) анықтайды. Базалық оқу жоспары барлық оқушы жастар үшін ұсынылатын міндетті мемлекеттік білім беру стандартының негізгі деңгейі болып табылады. Бұл орайда мектеп бағдарламасының балама компоненттері (вариативный) көрсетіледі, ол кейбір мектептерде оқу жоспарының өзгеше түрін құрастыруға мүмкіңдік береді. Қазақстан Республикасындағы білім берудің мемлекеттік стандартының (вариативті) баламалы оқу жоспарында мынадай сағаттар қарастырылған:
378
- таңдаған сабағы бойынша: бірінші сыныптар үшін аптасына 2 сағат және
екінші-төртінші сыныптар үшін аптасына 3 сағат;
- факультативтер: 5-9 сыныптар үшін аптасына 5 сағат;
- профилдік пәндер: 10-11 сыныптар үшін 8 апталық сағат,
- қолөнер курстары: 10-11 сыныптарға 4 апталық сағат,
- таңдауы бойынша курстар: 10-11 сыныптарда 5 апталық сағат. Білім мазмұны оқушы жастардың алуға тиісті білімі, дағдылары
оқу бағдарламасыңда көрсетілген оқу жоспарына сәйкес анықталады. Оқу бағдарламасында әрбір пәннің мақсаты мен міндеттері; пәннің сипаты мен құрылысы және пәнаралық байланысы; оның мазмұнының бірізділігі көрсетіледі. Оқу бағдарламаларының құрылымы негізінен екі түрге бөлінеді. Бағдарламада әр жылдарда оқу пәндерінің кейбір бөлімдерін (күрделі әрі жоғары деңгейде) қайталап оқу көзделеді. Бағдарламаның бұл түрі тек оқушы жастар окуларын сол оқу орындарыңда аяқталған жағдайда ғана нәтижелі болады. Оқуларын жалғастырған күрделі деңгейде қайта оқиды. Алайда бағдарламаның бұл түрінде уақыт жағынан ұтылады. Бағдарламаның екінші түрі сызықтық болып келеді яғни, тақырыптар бірін-бірі жалғастырып, оқу материалында қайталау болмайды.
Білім беру жүйесін жетілдірудін маңызды факторлары
Қазақстан Республикасындағы орта білімді дамыту тұжырымдама маңызды нормативтік құжат болып табылады. Оңда білім беру саласының жағдайына сыни тұрғыда баға берілген. Мысалы, бала-бақшаларда Республикадағы 5-6 жасар балалардың тек 17,5 % ғана тәрбиеленеді екен, балалардың тек 79,1% жоғары сыныптарда оқиды, жастар мен жасөспірімдерді оқумен, еңбекпен қамту мәселесі төмендеп кетті. Тұжырымдама білім берудің іргелі үш мақсатын (шығармашылық, дүниеге көзқарас, терең білім) алуға қояды және мектептегі оқу-тәрбие процесінің негізгі мақсатын айқындайды: Қазакстан мектептерінің іс-әрекетіндегі басты бағыт оқушылардың білім, білік дағдыларын біртіңцеп қалыптастыру және олардың талдау, синтездеу, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту болып табылады. Осыған байланысты тұжырымдама білім берудің әрбір кезеңінің негізгі мақсаттарын анықтайды:
- мектепке дейінгі оқыту мен тәрбие: мектепке дейінгі білім беру
бағдарламаларына орай білім алуда балалардың тең дәрежелі
мүмкіндікке ие болуын қамтамасыз ету;
- жалпы орта білім: азаматтардың міндетті жалпы орта білім алуына және
оның сапалы болуына конституциялық құқықпен қамтамасыз ету;
379
- бастауыш және орта кәсіптік білім: бастауыш орта кәсіптік білім беру
орындарын бітірушілердің еңбек рыногында бәсекеге жарамдылығын
қамтамасыз ету, сонымен бірге үлкендерді кәсіби даярлау мен қайта
даярлаудан өткізу:
- жоғары және жоғары оқу орындарынан кейінгі білім: орта мектепті,
бастауыш және орта кәсіптік оқу орындарын бітірушілерді кәсіби
дайындауға, жоғары оқу орындарын бітірушілерді қайта даярлауға
жағдай жасау.
Тұжырымдама еліміздегі білім беру жүйесінің одан әрі дамуын қарастырады. Бұл қадамдағы бағытты 2000 жылдың қыркүйегінде еліміздін Президенті бекіткен мемлекеттік «Білім» бағдарламасы көрсетеді. Бағдарлама жалпы орта білім саласында мынаңдай негізгі міндеттерді көрсетеді:
- мектеп жасындағы барлық балаларды оқумен қамту;
- мемлекеттік жалпыға міндетті орта білім стандарттарын жүзеге асыру;
- оқыту әдістері мен мазмұның жақсарту арқылы мектептердегі білім
сапасын арттыру;
- педагогтар мен оқушы жастардың денсаулығын сақтау шараларымен
қамтамасыз ету.
Бағдарламада тәрбиелеу жүйесін жетілдірудің мақсаттары анықталған: тәрбиеленушілердің бойында қазақстандық патриотизм, идеясының негізінде адамгершілік және жалпы азаматтық құндылықтарды қалыптастыру. Бұл орайда төмендегідей міңдеттер айқындалды:
- оқу орындарында оқушы жастарды оларды этномәдени ерекшеліктерін
ескере отырып, тәрбиелеудің тиімді жүйесін құру және енгізу;
- балалар мен жастардың қоғамдық ұйымдарын жаппай дамытуды қолдау;
- қосымша білім беретін мектептен тыс ұйымдардың жүйесін сақтау және
одан әрі дамыту;
- тәрбие ісімен айналысатын басқару орындарының қызметкерлерін,
академиялық топтардың жетекшілерін, сынып жетекшілерін қайта
тәрбиелеу;
- балалардың, жасөспірімдер мен жастардың бақылаусыз жүруі және
қылмысын, құқық бұзуына қарсы шара қолдану істерін жүзеге асыру.
Мемлекеттік «Білім» бағдарламасы оны жүзеге асырудың тиімді жолдарын анықтайды: білім мазмұнының демократиялық және ізгілікті бағытта жаңаруын; оқушы жастардың сапалы білім алуға ұмтылуын; оқу - әдістемелік құралдар мен оқулықтарды жетілдіру;
380
білім беру саласының қызметкерлері мен оқушы жастарды әлеуметтік қорғауды күшейту; мұғалімдердің жалақысын көтеру арқылы әлеуметтік ролі мен беделін жоғарлату.
Жоғарыда көрсетілген нормативтік құжаттарда тілдерді үйрену мәселесі маңызды орын алады. 1997 жылы қабылданған «Қазақстан Республика-сындағы тілдер туралы» Заңы мен Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңыңда елімізде мемлекеттік тіл қазақ тілі, ұлтаралық қатынас тіл -орыс тілі деп көрсетілген. ҚР Конституциясы тілдердің сақталуы мен олардың еркін дамуына кепілдік береді. Занда сондай-ақ этникалық топтардың ана тілінің кең қолданылуы ескерілген. Қазақстан Республика-сының Президенті Н.Ә.Назарбаев атап көрсеткендей, «әрбір ұлттық топ, өз тілін, мәдениетін, дәстүрлерін, қорғауға құқығы және ешкімдеі бұған кедергі келтірмеуі керек.» ...Басқа халықтардың өкілдері өз тілдерінде сөйлеуге әрқашанда құқысы бар, бірақта қазақ тілін Қазақстандағы барлық ұлттық топтар меңгеруі тиіс.
Тіл туралы Заңның негізгі ережелерін жүзеге асыру, оқу-тәрбие процесінде тілдерді қолдануды кеңейтеді. Қазақ тіліңде оқитын балалардың саны өсті, неміс, түрік, тәжік, өзбек, ұйғыр, украина тілдеріндегі мектептер қызмет жасайды. Көрсетілген тілдерден басқа республиканың кейбір мектептерінде әзербайжан, грек, дүнған, белорус, корей, күрд, поляк, татар, шешен тілдері оқытылады. Екі немесе одан да көп тілдерде оқытатын аралас мектептерде жұмыс істейді. Павлодар қаласыңда оқыту этникалық топтардың тоғыз тіліңде жүргізілетін халықтар достығы мектебі бар. Республиканың жоғары оқу орындарында оқыту қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр, ағылшын, неміс тілдерінде жүргізіледі. Тілдер туралы занды дұрыс жүзеге асыру үшін: халыққа мектептер -мен оқыту тілін тандауға кең құқық берілуі; Республиканың барлық мектептері мен мектепке дейінгі оқыту орындарында мемлекеттік тілдің пән ретіңде терендетіліп жүргізілуі; орыс тілін жан-жақты оқытуға қажетті жағдай жасау; мектептерді қос тілді меңгерген мұғалімдермен қамтамасыз ету керек.
Орта білім беру жүйесінің даму тенденциялары. Қазақстандағы
білім жүйесінің ары қарай дамуы бүгінгі әлемдік алдыңғы қатарлы елдерін қамтыған әлеуметтік технологиялық жағдайға, халықтың экономикалық қызмет салалары бойынша қайта бөлінуін күшейтуде. Болжамдық зерттеулер көрсеткендей, таяу уақытта елдегі тұрғындардың тек 5% ауыл шаруашылығымен, ал 10% өнеркәсіпте жұмыс істейтін болады. Халықтың негізгі бөлігі білім мен ғылым, басқару, сауда, көлік және қызмет көрсету
381
салаларында еңбек ететін болады. Сондықтан мекгептердеп кәсіптік оқыту негізінен осы бағыттарда жүргізілуі тиіс. Әлемде болып жатқан ауқымды өзгерістердін бірі, қоғам мен адам өмірі қызметінің акпараттандыру процесімен байланысты болып отыр. Өндіріс құралдарының, ақпаратты өндеу мен тасымалдау әдістерінің өзгеруі, адамдардың өмірлік құндылықтарына, дүниеге қатынасына, оның мәніне деген көзқарасының қалыптасуына ықпал етуде. Ақпараттық қоғамда адамның ролі де өзгеріске ұшырайды: жеке адамның әлеуметтану үрдісінің орнына дербестену үрдісі келуде. Бұл орайда жеке адамның әлемдік өзгерістерге ашық қатынасы, әркімнін адамзат тағдырына деген жауапкершілік сезімі негізгі көрсеткіштер болып табылады.
Бұл айтылғандардың бәрі білім алуға және ең бастысы жаппай білім алуды талап етеді. Жаппай біліммен қамтамасыз ету, мектептегі білім беру ісін қайта құрумен, оның ішінде жалпы орта білім мерзімінің ұзартылуы арқылы қол жеткізуге болады.(көптеген елдерде жалпы білім беретін мектептердің оқу мерзімі 12-13 жылға ұзартылуда, бұл елдердегі жастардың 80-90 % орта білімді) Ф.Кумбс мектептегі білім беру ісінің дамуының негізгі көрсеткіштері: оқыту процесін жетілдіру (оқьпудың жаңа технологиясын енгізу арқылы педагогикалық процесті дамыту, білім мазмұнын жаңарту), білімді басқару мен педагогикалық мамандарды дайындау деп көрсетгі. Мектептен тыс білімді дамыту факторларының қатарына, оқыту ұйымдарының барлық түрлерінің арасыңдағы сабақтастық пен білімнің үздіксіз болуын қамтамасыз ету, білім саласында халықаралық байланыстар орнату, білім жүйесін қаржылаңдыруды түбірімен жақсарту мәселелері жатады.