ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 1768
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Білім жүйесін жетілдірудің жаңа түрлері ақпараттық қоғамға сәйкес жүргізілуі керек. Дәстүрлі білім беру жеке адамды тек құрал ретінде пайдаланады. Бұл орайда, педагогикалық үрдіс оқушы жастардың өзіндік даму сапасына бағытталады., білім мазмұнының негізгі бөлігі жеке тәжірибедерден құралады. Мұндай тәжірибелерді игеру, пәндік білімдерге емес, жеке басының көзқарасы мен өмірлік құндылықтары негізіне сүйенеді. Оқушы жастардың әрқайсысының дамуы мен өзіндік дамуына бағытталған орта білімді дамытудың тиімді әдісі - оқьггуды дифференциациялау (тереңдету). Дифференциация оқушы жастардың белгілі бір оку пәндеріне деген бейімділіктерін ескеруге көмектеседі. Қазақстанның жалпы білім беретін мектептеріңде бұл бағытта айтарлықтай жұмыстар жүргізілуде. Мектептің жағдайына қарай, оқушының бейімділігіне байланысты дифференциация сегізінші сыныптардан бастап енгізіліп, жаратылыстану-
382
математикалық, техникалық, экономикалық, құқықтық, педагогикалық, гуманитарлық және көркемөнер бағытындағы пәндер тереңдетіліп оқытылады. Кейбір гимназиялардың жоғары басқыштарында жеке оқуға рұқсат берілген, жеке оқытудың оқу жоспарлары оқушының қалаған пәні бойынша өзін қатыстыру арқылы жасалады.
Жас ұрпақты оқыту және тәрбиелеу үрдісіне және жетілдіру жүйесіне бағытталған кейбір басқа іс шаралар қолданылып келеді.
Бірақ, қазіргі уақытта бұның барлығы білім берудің сапасын жақсартуды қамтамасыз етпейді, себебі, отандық білім беру жүйесі халықаралық білім беру стандартына сәйкестелмеген, әлемдік білім беру тәжірибелері жеткіліксіз ескерілген, бұлардың барлығы да осыған сәйкес білім беру жүйесін жаңартуды талап етеді. Кеңестік білім берудің элементтерінен толық бас тартуға болмайды, оның мақтанышпен айта алатын үлкен жетістіктері де болды. Басқа елдердің тәжірибелерін тікелей, ойланбастан пайдалану қажет деп отырғанымыз жоқ.
ЮНЕСКО-ның Бағдарламалық құжатында көрсетілгендей, «барлық аймақтарда шет елдік Тұжырымдамаларды және құндылықтарды пайдалану және жергілікті және ұлттық мәдениетті және философияны елемеу білім беру саласында жағымсыз жағдайларға соқтырады». Сонымен бірге білім беру саласындағы алдыңғы қатарлы әлемдік тәжірибелерді негізге алу қажеттілігі күмән туғызбайды.
2003 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасы дәл осыған бағытталған.
Тұжырымдама: мектепке дейіңгі тәрбие және оқыту, (бастауыш білім беру), орта білім беру, орта білімнен кейін кәсіби білім беру (орта білімнен кейінгі жоғары емес білім беру), жоғары білім беру, жоғары оқудан кейін білім беру деңгейлерін қамтып, үздіксіз білім беру идеясын іске асыруды қарастырады. Осы құжатқа сәйкес үш сатыдан тұратын: бастауыш білім беру (4-жылдық), негізгі білім беру (6-жылдық), орта білім беру (2-жылдық) 12 - жылдық орта білім беруге көшу қарастырылған. Сонымен бірге соңғы сатының: бейімдеп оқыту, техникалық және кәсіби білім беру атты екі түрі болуы мүмкін.
Орта білімнен кейінгі кәсіби білім беру орта бөліктің мамандандырылған кадрларды дайындауға арналған. Жоғары білім беруге инновациялық
383
технология, кіріктірілген интенсивті ғылыми -зерттеушлік әрекетін ендіруді қарастырылған. Жоғары білім беруге бакалавриат, жоғары оқу орнынынан кейінгі білім беру -магистратура және доктарантура кіреді.
Тұжырымдамада "білім берудің басты мақсаты - жай ғана білім, іскерлік және дағдының жиынтығы емес, негізгісі тұлғалық, әлеуметтік және кәсіби құзырлылық, бүгінгі тез өзгермелі дүниеде ақпаратты өз бетінше тауып, талдап және тиімді пайдалана білу, ұтымды және тиімді жұмыс істеп, өмір сүру» деп ерекше атап өтілген.
Жоғарыда айтылған мәселелер Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің даму тенденцияларын (бағыттарының айқыңдауға:
- білім беру философиясын жаңартуға;
- оқытудың жаңа технологиясын енгізу мен білім беру ісін ақпараттандыруға;
- мемлекеттік білім беру стандарттарын жетілдіруге;
- білімнің ғылыммен тығыз кірктірілген (интеграциялык) байланыста
болуына;
- білімнің идеологияландырылмауына;
- оқу орындарын бітірушілерге жоғары талап қоюға;
- оқу орындарының түрлерін көбейтуге;
- білімді қаржыландыруға мемлекеттік және басқа да табыс көздерін
жұмылдыруға көмектеседі;
- білім беру жүйесінің құрылымын өзгерту және әлемдік білім беру
кеңістігіне біртіндеп ену.
Осылайша мектеп туралы жүргізіліп жатқан нормативтік құжаттар білім беру жүйесінің негізгі қызметтерін көрсетеді. Нормативтік құжаттарда бұл жүйенің негізгі мақсаттары мен міндеттері айқыңдалып, даму жолдары көрсетілген. Әлемдегі білім беру жүйесіндегі ауқымды өзгерістер, елдің әлеуметтік , -экономикалық даму қажеттіліктері, дүниежүзілік қауымдастықтың мүшесі ретінде Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесін жетілдіру қажеттілігін көрсетеді.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары
1. Кеңестік білім жүйесінің қандай жетістіктері бар?
2. Қазақстандағы білім беру жүйесінің негізгі компоненттерін атап,
сипаттама беріндер.
384
3. Жалпы орта, бастауыш және орта кәсіптік білім беретін және жоғары
кәсіптік білім беретін оқу орындарының негізгі түрлерін атаңдар.
4. Білім берудін мемлекеттік стандарты дегеніміз не және оған қандай
талаптар қойылады.
5. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы тілдер
туралы» заңын жүзеге асыру ерекшеліктерін көрсетіңдер.
6. Қазақстандағы білім жүйесін жетілдірудің негізгі бағыттарын атаңдар.
Әдебиеттер
1. Государственная программа «Образование». Алматы, 2000.
2. Государственные стандарты начального образования Республики
Казахстан. Алматы, 1998.
3. Государственные стандарты среднего образования Республики
Казахстан. Кн. 1,2. Алматы, 1998.
4. Закон Республики Казахстан «0б образовании». Алматы, 2000.
5. Закон Республики Казахстан «О языках в Республике Казахстан».
Алматы, 1997.
6. Конституция Республики Казахстан. Алматы, 1995.
7. Концепция развития среднего образования Республики Казахстан //
Учитель Казахстана, № 17-18,1997.
8. Концепция развития образования Республики Казахстан до 2015 года
//Казахстанская правда,26 декабря 2003 года.
9. Кумбс Ф. Кризис образования в современном мире. М., 1970.
10. Национальное согласие - основа стабильности и развития Казахстана.
Астана, 1999.
11 .Проблемы и тенденции развития школы в современном мире. М., 1988.
12. Реформа и развитие высшего образования. Программный документ
ЮНЕСКО. Париж, 1995.
13. Садыков Т.С. Теоретико-методологические основы модернизации
системы образования в Республике Казахстан. Алматы, 1998.
14. Храпченков В.Г. Тенденции и особенности развития всеобщего
среднего образования в Казахстане. Алматы, 1996.
385
Өзіндік жұмыс үшін тапсырма
Мұғалімдердің, оқытушылардың, оқыту орындарының қызметін реттейтін, маңызды нормативтік құжаттарды оқыңдар: - ҚР «Білім туралы» заңы. ҚР «Қазақстандағы тілдер туралы» заң. Мемлекеттік «Білім туралы» бағдарламасы Орта білімді дамыту тұжырымдамасы. Бастауыш және орта білімнің мемлекеттік стаңдарты.
Реферат тақырынтары
1. ҚР білім берудегі мемлекеттік саясаты.
2. «ҚР тілдер туралы» заңы - Қазақстан халқының тілі мен мәдениетін дамытудың жолы.
3. Қазақстанда білім жүйесін дамыту.
4. Білім жүйесін дамытудың тенденциясы.
386
3.2 Мектептің оқу-тәрбие процесін басқару.Әдістемелік
қызметті ұйымдастыру.
Мақсаты: мектептің тұтас педагогикалық процессіндегі басқару жұмысының теориялық білімдерімен және әдістемелік негіздерімен танысу. Міндеттері:
а) "мектепті басқару мен басшылық ету" ұғымының мәнін ашу;
ә) басқару қызметтерін сипаттау;
б) мұғалімнің мамандық дәрежесін көтеру туралы түсінік беру.
Жоспары
1. "Мектепті басқару мен басшылық ету" ұғымының мәні және оның негізгі принциптері.
2. Оқу-тәрбие процесіне жетекшілік пен ұйымдастырудағы мектеп жетекшілерінің қызметтері.
3. Педагог кадрлардың әдістемелік жұмысы мен аттестациясы.
Негізгі ұғымдар: басқару, мектеп жұмысын басқару, тұтас педагогикалық процесс, білім беруді басқару, әдістемелік жұмыс, инновациялық бағыттылық, аттестация, кәсіби-педагогикалық мәдениет, мамандық пен кәсіби шеберлікті көтеру, педагогикалық технология.
Басқа пәндермен байланысы: философиямен, әлеуметтанумен, психологиямен, физиологиямен, педагогика тарихымен, этнопедагогикамен.
"Мектепті баскару мен басшылык ету" ұғымының мәні және оның негізгі принниптері. Педагогика ғылымында мектепті басқару - бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Ол жайлы ғалым-педагог Н.Д.Хмель өзінің зерттеулерінде: «педагогикалық процесті басқару дегеніміз әлеуметтік жүйені басқару» -деп көрсеткен [1.77]. Қазіргі заман мектебі - күрделі де кіріктірілген жүйе, ол оқушылардың, оларды оқытып, тәрбиелейтін мұғалімдердің, мектеп әкімшілігінің (директоры, оның оқу және тәрбие жұмысы бойынша орынбасарлары), оқу-тәрбиелік және қызмет көрсететін адамдардың іс-әрекетінен, мектеп алдында тұрған жалпы міндеттерді шешуге белгілі бір жағдай жасайтын материалдық базадан тұрады. Сонымен қатар,
387
мектеп дегеніміз мұғалімдер мен онда қызмет ететін адамдар ұжымы, олар білім беру жүйесін мемлекеттік тұрғыдан басқарудың объектілері болып табылады. Қазіргі мектепті өзара байланысы бар, ішкі құрылымы және социуммен белгіленетін тұтас әлуметтік-педагогикалық жүйе ретінде қарастыру керек. Ол өзара тығыз байланысты екі жүйеден тұрады: басқарушы және басқарылушы. Бұл қазіргі кез-келген оқу-білім беру мекемесінің алдына өмірдің өзі қойып отырған міңдеттерді жүзеге асыру бойынша барлық жұмыстың басты ұйымдастырушысы ретіндегі мектеп директорының тікелей басқару іс-әрекетінде көріну керек. Мектеп басшылығы мен мұғалімдерден тұратын басқару жүйесі жетекші болып келеді. Басқарылушы кіші жүйеге оқушылар мен олардың ұйымдары жатады.
Мектепті басқарудың басты мәні - оқыту мен тәрбиелеудегі оңтайлы нәтижені алу мақсатыңда оқушылар мен олардың ата-аналарына педагогтардың мақсатты бағытталған ықпал етуінен тұрады.
Адамдар жеке істей алмайтын немесе жекелеп істеу тиімсіз болғанды жұмыла істеу үшін басқару қажетгігі туындайды. В.Г.Афанасьевтің пайымдауыңда: "Басқару - қоғамның, оның кез-келген даму сатысындағы, ішкі өзіне төн қасиеті. Бұл қасиеттің жалпылық сипаты бар және ол қоғамның жүйелік табиғатынын, адамдардың қоғамдық, ұжымдық еңбегінен, еңбек пен өмір барысында қарым-қатынас жасау, өзінің материалдық және рухани өмірінің жемісімен алмасу қажеттігінен бастау алады" [2,38].
ХХ-ХХІ ғасырлар тоғысыңдағы басқару білімінің қарқынды өсуі мен өзгеру уақыты. Бұл эволюцияның бастапқысы ретінде басқарудың классикалық мектебінің негізін салушы А. Файольдің еңбектерін атауға болады, ол 1916 жылы басқарудың жалпы принциптерін ұсынған. Ғылыми басқарудың теориялық негізі кеңестік әдіснамалық мектепте жасалған дәл осылар болады [3].
"Басқарудың классикалық теориясы" 1930-жылдарға дейін ең басты орында болған. XX ғасырдың 30-жылдарында басқарушылық ғылым дамуында "басқарушылық қатынастар теориялары" атты жаңа бағыт қалыптасты. Классикалық теория бірлескен іс-әрекет нәтижелілігінің негізгі шарттары не, қашан, қайда және қалай істеу керектігін анықтайтын басқарудың нақты ресми құрылымы, жемісті жұмысты (ең бастысы, материалдық жағынан) қамтамасыз
388
ету деп санаған. Ал адамдар қатынасының тебриясы адамның ұйымдағы мінез-құлқын анықтайтын факторларды, мақсаттылық пен жеке тұлғалар' арасындағы қатынастарды бірінші орынға қояды. Бұл теория XX ғасырдың 50-60-жылдары Батыста, әсіресе АҚШ-та кең өріс жайған, тәжірибеде оң нәтиже бере алмаған дегенмен басқарудың демократиялық әдістерін кеңінен енгізу әрекеті де осы теориямен байланысты. "Адамдық қарым-қатынас теорияларының" орнына, басқарудың жүйелік теориялары, жағдайаттық теориялар, басқарудың рационалистік (ақыл-ой талабына ғана негізделген) және мінез-құлықтың жағымды жақтарын біріктіруге ұмтылған, ұйымдастырушылық даму теориялары келді.
Мектепті басқару мәселесіне арналған көптеген зерттеулер бар: оларда мектепті басқарудың (Э.Г. Костяшкин, Ю.А. Конаржевский, В.П. Стрезикозин, П.В. Худоминский, Т.И.-Шамова, Н.Д. Хмель, Н.Н. Тригубова, т.б.) мәні ашылады. Басқарушылық еңбекті ғылыми ұйымдастырудың жүйесін енгізу бойынша (И.П. Раченко, Умирбекова Ж.Б., Г.Т. Хайруллин, Г.А. Уманов т.б.); мұғалімдердің шығармашылық , зерттеушілік және эксперименталды қызмет-әрекетін ұйымдастыру бойынша, ғылымды практикаға енгізу бойынша (А.А. Бейсенбаева, Л.И. Гусев, В.И. Журавлев, В.И. Загвязинский, Б.А. Койшибаев, В.В. Краевский, Г.Л. Лукпанов, М.Н. Скаткин, Я.С. Турбовский, т.б.); мамандықты жетілдіру бойынша (Я.С. Бенцион, Г.И. Горская, Л.С. Коробкова, Ш.Т. Таубаева, В.П. Топоровский, т.б.); мамандықты көтерудің психологиялық-педагогикалық және ақпараттық негізін құру бойынша (Г.С. Сухобская, А.С. Пискунов, т.б.); Қазақстандағы педагогикалық кадрлардың мамандығын көтеру жүйесін дамыту тарихы бойынша (Б.А. Альмухамбетов т.б.) жұмыстар жүргізіледі. Мектеп басқарудың жаңашылдық аспектілері М.М. Поташкин, В.С. Лазарев, Л.И. Моисеев, И.И. Цыркун, Н.Р. Юсуфбекова және т.б. еңбектерде талданған. Алайда, мектеп басшыларын ұйымдастыруға және мектепке жаңалық өндіруді басқаруға даярлаудың әдіснамасы және маңызы педагогика ғылымында жеткілікті баяндалмаған.