Файл: азастан республикасыны денсаулы сатау министрлігі аз мма жоары жне жоонан кейінгі мамандытар бойынша білім беру оудістемелік секциясы.doc

а) Фиброаденома - 15-35 жас арасындағы әйелдерде (90%) кездесетін жеке түйіншекті ісік. Ісік дәнекер тіндермен пролиферацияланған эпителиальды элементтерден құралады.

Ісіқ дөңгелек, оның беті тегіс, айналасындағы тіндермен байланыссыз, ісік ауырмайды.

Маммограммада - дөңгелекше ісік анық.. Ісік өте кішкентайдан өте аумақтыға дейін.

Фиброаденома операциямен емделеді.

б) Аденома - оны фиброаденомадан айыру өте қиын. Бұл үшін гистологиялық тексеріс қажет.

в) Сүт тамырлары папилломалары - еміздіктен канды сұйықтың ағуы. Диагнозды анықтау үшін еміздіктен ағатын сүйықты және безден кесіліп алынған тінді цитологиялы және гистологиялы тексерістен өткізу қажет.

г) Липома - сүт безінің үстінде, көбінесе ретромаммарлы орналасатын майлы ісік.

VII. Сүт безінің катерлі ісіктері.

8.2. СҮТ БЕЗІНІҢ ҚАБЫНУЫ –МАСТИТ (MASTITIS)
Сүт безі 16-20 жеке сүт тамырлары бар бөлшектерден кұралады. Сүт өзектері (выводные протоки - ductus lactifer) еміздікте ашылады. Еміздіктің айналасының терісі өте сезімтал, жұқа, пигменттелген areola mammae аталады. Сүт бездері lig. suspensoria mammae көмегімен кеуде етінің фасциясына жабысқан. Бездер қанды a. thoracica interna және a. thoracica langa, a. intercostales-тен алады. Бездің лимфа тамырлары қолтық астының лимфабездерімен байланысты.
Мастит - көбінесе жас босанған және бала емізетін әйелдерде кездеседі. Кейде мастит жас нәрестелерде, жас өспірім ұлдар мен қыздарда олардың жыныс белгілері даму кезеңінде байкалады. Бұлар арнайы емді қажет етпейді. Өте сирек мастит бойдақ және бала емізбейтін әйелдерде де байқалады.

Босанғаннан соңғы лактациялы маститтің асептикалы (іркілуші) және септикалы (инфекциялы) түрлерін бөледі.

Іркілуші мастит нәрестенің нашар емуінен емшекте сүт қалуымен байланысты. Емшектер ісінеді, терісі созылады, тері астының қан тамырлары кеңиді, емшек ауырсынады. Сүт тамырларында және емшек бөлшектерінде сүт жиналуы инфекцияның жайылып мастит басталуына қолайлы жағдай туғызады.

Маститтегі қабыну үрдісінің - серозды, іріңді және гангренозды түрлерін бөледі.

Әлбетте, мастит әйел босанғаннан кейінгі 5-6 жұмада басталады. Бірінші рет босанғандарда 65%, екінші рет босанғандарда 29%, бірнеше рет босанғандарда 6% шамасында кездеседі. Бұрынғы уақытта барлық жас босанған әйелдердің 13% маститпен ауыратын. Қазір санитарлы-гигиеналық жағдай жақсара келе 0,5-2% байқалады.

Инфекция емшекке еміздіктің жарақаты, терісінің жарылуы, сыдырылуы арқылы немесе лимфогенді жолмен енеді. Кейде бала емізбейтін әйелдерде және қыздарда инфекция басқа денеде орналасқан іріңді үрдістен (лимфа немесе гематогенді жолмен) фурункулден, экземадан, қотырдан жайылады. Мастит емшекті дұрыс саумағандықтан (қолмен сауу, қолдың тазалығын сақтамаудан) да басталады.

---

Екі қабат әйелдердің маститі сүт бездерін дұрыс күтпеуімен де байланысты басталады. Бездер емшек тартқышпен көтерілмей салбыратылып ұсталынса, жуылып тазартылмаса.

Маститтің алдын алу үшін екі қабат әйелдер өзінің емшектерін нәрестеге емізуге даярлауы қажет. Күн сайын емшектерді салқын сумен жуу, одеколонмен сүрту, таза ауада ашып ұстау, ультрафиолет сәулесімен қыздыру қажет. Егер емшек еміздіктері қысқа болса оларды созу орындалады.

Емшекте пайда болатын іріңдіктердің орналасуына қарай - ареолярлы, тері астының, без ішінде, бездің артында (ареолярлы, тері астылық, интрамаммарлы, ретромаммарлы) түрлерін бөледі.

Маститтің клиникасы – анық, алдымен емшекте сүт жиналуының салдарынан емшек ісінеді, ауырсынады, тері астының қан тамырлары кеңейеді. Тері созылады. Егер емшек жедел түрде сүттен босатылмаса инфекцияға қолайлы жағдай туып, емшек іріңдеп мастит басталады. Дене қызуы 39-40 көтеріледі, емшек одан әрі ауырсынады, ісінеді, қатайады, қызарады. Іріңдік саязда (тері астында) орналасса флюктуация байқалады. Қолтық астының лимфа бездері ісінеді, ауырсынады (лимфаденит), теріде қызыл жолдар (лимфангоит) байқалады. Егер мұндай абсцесс операциямен емделмесе іріңдік өз бетімен жарылып, ірің ағады. Бұдан кейін аурудың жалпы жағдайы түзеледі. Бірақта науқас толық жазылмайды. Жаңа іріңдіктер ашылады.

Іріңді маститті көбінесе стафилококк, стрептококк, ішек таяқшалары туғызады.

Сурет № 22. Мастит ауруында іріңдіктіңорналасатын орындары: 1. Субареолярлы (еміздік айналасындағы) 2. Интрамаммарлы (емшек бездерінде) 3. Ретромаммарлы (емшек безі астында)

Диагноз қиын емес. Ол қабынудың жалпы және жеке көріністері, ЭТЖ шапшаңдануы, лейкоцитоз, лейкоциттер құрамының солға жылжуы негізінде анық талады.

Диагнозды ажырату қажеттілігі емшек емізбейтін әйелдердің емшегі ісінгенде қажет. Кейде емшек туберкулезін, актиномикозін айыру қажеттігі туады.

Бұл аурулар жедел басталмайды, басқа мүшелердің (өкпенің, лимфа бездерінің) туберкулезі анықталады. Іріңнен туберкулез микобактериясы, саңырауқұлақ (актиномицеттер) табылады.

---

Маститті емдеу :

Консервативті емдеу - жаңа туған нәрестелер және жас өспірімдер маститінде, тоқыраулы маститте (бюстгалтер кию, суды аз ішу (сухоедение), антибиотиктер, сульфаниламидтер) қолданылады.

Іріңдеген маститте - іріңдікті радикальды тілікпен ашып, ірінді шығару. Одан әрі жараны хирургияның белгілі жалпы және жеке тәсілдерімен емдеу.

Ретромаммарлы маститте тілік емшек астымен (по Банденгейеру) жүргізіледі. Ірің тазартылып жара дренаждалады .

27-ші науқас - 23 жастағы босанған әйел. Шағымдары: сүт безінің ірің ағатын, ұзақ уақыт жазылмайтын ауырсынатын жарасы, дене қызуының көтерілуі және жүмыс қабілетінің нашарлауы.

Нәресте емшекті нашар емуіне байланысты оң сүт безі ісініп ауыра бастаған, дене қызуы көтерілген. Ісікті екі жұма бойы компресспен емдегеннен соң іріңдік жарылып одан көп мөлшерде ірің аққан. Бір айдан соң жыланкөз бітеліп, сүт безі ісігі басылған. Біраз уақыт өткеннен соң - сүт безінің терісі қызарды. Поликлиникада қоршау, одан соң емханада сүт безі 3 жерден тілініп жара жуылып, тазартылып, тампонданып емделген. 14 күннен соң жаралар іріңнен тазарып, грануляциямен толған. Науқас ұйіне шығарылған. Бірақта бір жұма өткеннен оң сүт безі қайта ісініп, ауырып, дене қызуы 39-40 дейін көтеріліп науқас емханаға қайта түскен.

Сурет № 22. Маститті операциямен емдеу: Интрамаммарлы іріңдікті ашу Ретромаммарлы іріңдікті ашу.
Сурет № 23. Оң сүт безінің ірінді маститінің сыртқы көрінісі

Оң сүт безі ісінген, оның терісі қызарған, қызған, жылтыраған. Радиальды бағытта 3 операциядан соңғы тыртықтар бар. Ол тыртықтырдан ірің шығады. Сүт безі ісінген, оның қозғалғыштығы нашарланған, ауырсынады. Қолтық бездері ісінген, ауырғыш. НВ-67%, ЭТЖ-29мм., Лейкоцитоз 14000. Диагноз – сүт безінің іріңдеп кабынуы.

---

ІХ-ТАРАУ. ӨКПЕНІҢ ЖӘНЕ КЕУДЕ КӨК ЕТІНІҢ ҚАБЫНУ АУРУЛАРЫ

9.1.КЕУДЕ ЖӘНЕ КӨК ЕТІНІҢ АНАТОМИЯСЫ МЕН ФИЗИОЛОГИЯСЫ

Кеуде құрылысы екі пішінді. Біріншісі қысқа, бірақ кең қаптал, екіншісі —ұзын және жіңішке. Бірінші пішінді кеуденің аумағы кең, қабырғалары жатыңқы және қабырғалар арасы кең. Екінші пішінді кеуденің аумағы тар, қабырғалары тікше орналасқан және олардың арасы тар. Кеуде қаңқасын төс сүйек, 12 пар қабырға және—қеуде омыртқалары (1—ден XII—дейін) кұрайды.

Төс сүйек —жеке, жалпақша үш бөлшектен (сабы, денесі, қылыш тәрізді өсіндісі) кұралған сүйек.

Кабырғалар — бір—бірімен сыртқы және ішкі қабырға арасы еттері және кеуденің еттерімен бірігеді.

Кеуде қуысының ішкі беті кеуденің ішкі шандырымен (фасция) жабылған. Фасция кеуденің алдыңғы және сыртқы беттерінде қалың. Фасцияньң жоғарғы бөлігі мойынның ішкі фасциясымен жабысады, ал төменгі бөлшегі көк ет күмбездерін жабады.

Кеуде фасциясынан төменде терең — шарбы майы, ал одан төмен париетальды плевра орналасқан.

Плевра— кеуденің екі қуысының ішкі беттерін және екі өкпенің беттерін жабатын жүқа көкет. Өкпені жабатын көк ет висцералъді, ал кеуденің ішкі бетін жабатын көкет париетальды плевра деп аталады. Өкпе түбірі тұсында париетальды плевра висцеральды плевраны жабады. Осы екі қабат плевра жапырағы арасында лимфа және қан тамырларына бай майлы клетчатка орналасады. Бұл өкпенің байламы деп аталады.

Висцеральды және париетальды плевра жапырақтары арасында көзге көрінетін бос қуыс жоқ. Екеуі біріне—бірі тығыз жақындап, өте тар саңылау қалдырады. Бұл саңылауда 1—Змл. плевра сұйықтығы болады. Бұл сұйықтығы дем алғанда қозғалатын висцеральді плевраның париеталъді плеврамен қажалмауына қажет.

Плевра саңылауында қысым теріс. Демді ішке алғанда плевра саңылауындағы қысым (минус 12сын. бағ.) төмендейді. Ал демді шығарғанда кеуде қуысы тарылуына сәйкес плевра саңылауындағы қысым аз ғана (минус 2-4 сын.бағ.) көтеріледі.

Плевраның екі жапырағының бір-біріне ауысатын орындарында плевра қалталары, болмаса синустары бар. Бұл синустар адам терең дем алғанда созылып, үлкейген өкпемен толады.

Плевраның жоғарғы шеңбері (купол) бірінші қабырғадан 2-4 см.жоғары. Плевра шеңбері нашар қозғалады, өйткені ол фиброзды тіндермен мойын омыртқаларына тығыз жабысқан.

---

Плевраның төменгі шебі бұғананың ортаңғы шебімен VІ қабырға, қолтықтың орталық сызығымен X қабырға тұсында орналасқан.

Висцеральді плевра қанды өкпе қан тамырларынан, париеталъді плевра—қабырға, жүрек қабы, көк ет, көкірек қуысы қан тамырларынан алады. Кан тамырларына қоса көптеген лимфа тамырлары жүреді. Висцеральді плевра плевралық сұйықтық шығарады, ал париеталъды плевра—оны сіңіреді.

Көк етті жабатын плевраның лимфа жолдары іш мүшелері лимфа жолдарымен тығыз байланысты. Сондықтан іш мүшелерінде басталған инфекциялы үрдістер (жиі және жеңіл) кеудеге жайылады.

Висцералъді плевра вегетативті жүйке жүйесімен қамтамасызданған. Сондықтан оның ауырсыну сезімі жоқ. Париеталъді плевра қабырға арасының жүйесімен қамтамасызданғандықтан ол өте ауырғыш (сезімтал).

9.2. КЕУДЕНІ ЗЕРТТЕУДІҢ НЕГІЗГІ ТӘСІЛДЕРІ

Кеудені зерттеуде көзбен көру, демді зерттеу (шапшандығы, дұрыстығы, терендігі), кеудені қолмен сипау, саусақпен соғу, тыңдау, өлшеу, кеудені қысу (басу), денені қозғау, омыртқаны басу, кеуде пункциясы, рентгенмен тексеру (скопия, графия, фистулография) пайдаланылады.

Көзбен көру кеуденің формасын, ондағы төмпешіктер мен ойықшаларды, терінің түсін, жарақатты, тыртықты, кеуденің екі бөлігінің бір қалыпсыздығы (ассиметрия), қабырға арасы кеңдігі, шеміршек астының кең - тарлығы анықталады.

Демді зерттеумен — кеуденің екі бөлігінің дем алуға қатысуын (соғылу, қабырғалар сынуы, плеврит) анықтайды.

Өлшеумен - кеуденің айналма мөлшерін сантиметрлі лентамен еркектерде — сүт безінің еміздіктері тұсымен, әйелдерде — емшектің түбімен өлшейді. Орташа есеппен еркектерде 88, әйелдерде 83 см. болады. Өлшемнің маңызы — демді алған мен демді шығарғандағы көрсеткіштер болады. Дені сау адамдарда бұл көрсеткіш 5—8 ден 10 см. жетеді. Кеуденің ауруларында бұл көрсеткіш азаяды.

Жеке қабырғаларды басу - қабырғаның сынығын, не ауыруын анықтауға көмектеседі.

Кеудені алдынан артына қарай қысу — төс сүйегіне байланысты жоғарғы жеті қабырғанын сынығын не ауыруын анықтау үшін пайдаланылады.

Омыртқалар қозғалысы (еңкею, шалқаю, бір жанына бүгілу, бұрылу) — жеке не бірнеше омыртқаның жағдайын анықтауға көмектеседі.

Омыртқаға күш салғанда науқас адам отырады, не тік тұрады, зерттеуші дәрігер науқастың басын еқі қолымен күштеп басады. Бұл сәтте жаракат омыртқа түсында қатты ауыру сезімі пайда болады.

Палъпациямен — ауырғыш жерді, тері астының эмфиземасын, сүйек сықырын, флюктуацияны, дене ісігін, лимфа бездерінің жағдайын анықтайды.

---