ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ ЖӘНЕ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

С.М. КАБИЕВА, А.Т. ТУЙМЕБАЕВА, С.У.ЖУНУСОВА, Н.Т.АБИЛЬДИНА, Г.А.АЛИШЕВА

КЛИНИКАҒА КІРІСПЕ

Оқулық

Қарағанды 2015

УДК 616.08 (02)

ББК 53.5я7

Қ12

Рецензенттер:

Молотов-Лучанский В.Б. – Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің оқу және тәрбие жұмысы бойынша проректоры, медицина ғылымының докторы, профессор.

Алиханова К.А. – Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің үздіксіз кәсіптік жетілдіру факультетінің жалпы дәрігерлік тәжірибе кафедрасының меңгерушісі, медицина ғылымының докторы, профессор.

Ахметов К.Ж. – Марат Оспанов атындағы Батыс-Қазақстан мемлекеттік медицина университетінің ішкі аурулар пропедевтикасы кафедрасының профессоры, медицина ғылымының докторы.

Қ12 Қабиева С.М.

Клиникаға кіріспе: Оқулық. Том I. – Қарағанды – 2015 – 180 б.

ISBN

МЖОС 2006 жылға сәйкес «Жалпы медицина» мамандығына оқулық дайындалған және студенттердің науқастарға медициналық көмек көрсету шарттарымен, науқасты бақылау және күтім әдстерімен, арнайы медициналық іс-шараларды атқара біліп танысуына және оқуына негізделген. Осы пән бойынша типтік бағдарламамен қарастырылған тақырыптар жөнінде ақпараттық мәліметтерді мазмұндайды. Емдеу-сақтандыру мекемелерінің санитарлы- эпидемияға қарсы режимнің аспектілері және науқастың функционалді жағдайының көрсеткіштері нақты баяндалған. Науқасты бақылау және күтімі бойынша, диагностикалық және емдік іс-шараларды орындау кезіндегі әрекеттер жүйелі реттілікпен беріліп, сұрақтарға ерекше көңіл бөлінген. Теоретикалық мәліметтер жақсы түсіндірілу мақсатында суреттермен толықтырылған.

Оқулық медициналық жоғарғы оқу орындарының «Жалпы медицина» мамандығының 1-2 курс студенттеріне арналған.

УДК 616.08 (02)

ББК 53.5я7

ҚММУ Оқу-әдістемелік кеңесінде талқыланды және құпталды

Хаттама № .. .. 2014 ж.

ҚММУ Оқу Кеңесінде басылымға бекітілді және нұсқалды

Хаттама № .. .. 2014 ж.

Білім және ғылым Министірлігінің әдістемелік секциясымен басылымға бекітілді және рұқсат

Хаттама № .. .. 2014 ж.

© Кабиева С.М.

© ЖШС «Эверо», 2015

МАЗМҰНЫ

Қысқартылған сөздер тізімі …………………………………….............................…………..6

АЛҒЫ СӨЗ …………………………………………….................................................……....7

Тарау І ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНА

МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ЖҮЙЕСІ ............................................................9

1. Медициналық қызметтің мазмұны және түрлері……......................................................9

1.1 Медициналық көмектің түрлері..........................................................................................9

1.2 Медициналық көмекті көрсету түрлері...............................................................................9

2. Емдеу-алдын-алу мекемелердің негізгі түрлері..............................................…………....11

2.1 ЕАМ амбулаторлық түрі.....................................................................................................11

2.2 Стационарлық типтегі мекемелер......................................................................................13

3. ЕАМ жұмысын ұйымдастыру ..............................................................................................15

3.1 АМСК жүйесінің жұмыс принципі.................................................................................. 15

3.2 Жалпы тәжірибелі дәрігердің қызметтік міндеттері.........................................................16

3.3 Жалпы тәжірибелі мейірбикенің қызметтік міндеттері....................................................17

4 Стационардың жұмысын ұйымдастыру...............................................................................18

4.1 Қабылдау бөлімшесінің жұмыс принцпі............................................................................18

4.2 Емдеу бөлімшесінің жұмыс принцпі..................................................................................20

4.3 Ординатор-дәрігердің қызметтік міндеттері.......................................................................22

4.4 Аға мейірбикенің қызметтік міндеттері..............................................................................23

4.5 Мейірбикелердің қызметтік міндеттері...............................................................................23

4.6 Кіші мейірбикенің қызметтік міндеттері (мейірбике көмекшісі).....................................24

4.7 Стационарлы көмектің көрсетілу кезектілігі..................................................................25

Тарау ІІ МЕЙІРБИКЕЛІК ҮРДІС ..............................................................................28

1. Мейірбикелік үрдістің кезеңдерінің мінездемесі.........................................................28

1.1 Мейірбикелік үрдістің бірінші кезеңі ................................................................................28

1.2 Мейірбикелік үрдістің екінші кезеңі...................................................................................28

1.3 Мейірбикелік үрдістің үшінші кезеңі..................................................................................31

1.4 Мейірбикелік үрдістің төртінші кезеңі...............................................................................32

5. Мейірбикелік үрдістің бесінші кезіңі............................................................................32

Тарау ІІІ ҚАУІПСІЗ АУРУХАНАЛЫҚ ОРТА ............................................................34

1. Инфекциялық қауіпсіздік..................................................................................................34

1. АІЖ қоздырғыштары және таралу жолдары.....................................................................34

1.2 АІЖ-нің жұқтыру көздері және қауіп топтары .................................................................35

1.3 АІЖ пайда болуына әсер ететін факторлар........................................................................35

1.4 Аурухана ішілік инфекция себептері мен дамуы.............................................................35

1.5 АІЖ жататын аурулар...........................................................................................................36

1.6 АІЖ алдын-алу.....................................................................................................................36

2. Санитарлық-эпидемияға қарсы режим.................................................................................37

2.1 Емдеу-алдын-алу мекемесіндегі тазалау түрлері...............................................................38

2.2 Қызметкердің гигиенасы....................................................................................................39

3. Қол деконтаминациясы (өндеу)......................................................................................40

3. Дезинфекция.............................................................................................................................44

3.1 Дезинфекцияның түрлері......................................................................................................44

3.2 Залалсыздандырудың механикалық тәсілі.........................................................................44

3.3 Дезинфекцияның физикалық әдісі....................................................................................45

3.4 Дезинфекцияның химиялық әдісі....................................................................................46

3.5 Дезинфекциялық ерітінділердің жіктелуі

(химиялық құрылымына байланысты).....................................................................................46

3.6 Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етілген

дезинфекциялық құралдар..........................................................................................................48

3.7 Дезинфекциялық ерітінділерді дайындау техникасы........................................................50

3.8 Дезинфекциялық перепараттармен жұмыс істеу кезіндегі сақтық шаралары.................51

3.9 Дезинфекциялық препараттармен кенеттен улануда көрсетілетін бірінші көмек..........51

3.10 Дезинфекцияның биологиялық әдісі.................................................................................52

4. Стерилизация.........................................................................................................................52

1. Медициналық тағайындау құралдарын (МТҚ) деконтаминациялау кезеңдері..............53

4.2.Стерилизацияның түрлері және әдістері.............................................................................57

4.3 Стерилизацияның булық әдісі..............................................................................................58

4.4 Залалсыздандырудың ауалық түрі.......................................................................................59

4.5 Стерилизацияның химиялық әдісі.......................................................................................60

4.6 Стерилизацияның газды әдісі..............................................................................................60

4.7 Зарарсыздандыру сапасын бақылау әдістері.......................................................................62

5. Медициналық қалдықтар........................................................................................................62

5.1 Медициналық қалдықтардың жіктелуі................................................................................63

2. Медициналық қалдықтармен жұмыс істеу ережелері..................................................65

6. Пациент және қызметкер үшін қауіпсіз орта........................................................................66

6.1 Емдеу-қорғау режимі ...........................................................................................................66

6.2 Стационардағы қозғалыс белсенділігінің режимі..............................................................67

6.3 Биомеханика туралы түсінік................................................................................................69

6.4 Науқастарды тасымалдау түрлері және әдістері................................................................71

6.5 Зеңбілмен тасымалдау...........................................................................................................73

6.6 Орындық - арбамен тасымалдау...........................................................................................79

6.7 Науқасты тасымалдаудың басқа әдістері............................................................................81

6.8 Науқас өз бетінше қозғалғанда көмектесу.....................................................................87

Тарау IV ФУНКЦИОНАЛДЫ ЖАҒДАЙДЫ БАҒАЛАУ.............................................91

1. Адамның негізгі қажеттіліктерінің сипаттамасы .............................................................91

2. Науқастың жалпы жағдайы.................................................................................................94

3. Ес жағдайы............................................................................................................................96

4. Науқастың төсектегі қалпы түрлері....................................................................................96

5. Антропометриялық өлшеу әдістері.....................................................................................98

6. Термометрия........................................................................................................................102

7. Тері қабатының жағдайын бағалау...................................................................................109

8. Тыныс алу жағдайын бағалау............................................................................................110

9. Пульс және оның қасиеті...................................................................................................112

10. Артериалды қысымды зерттеу..........................................................................................115

11. Су тепе-теңдігін анықтау...................................................................................................120

Тарау V ПАЦИЕНТТІҢ ЖЕКЕ ГИГИЕНАСЫ ...........................................................122

1. Қабылдау бөлімінде пациентті санитарлық өңдеу..........................................................122

1.1.Гигиеналық ваннаны немесе душты қабылдау.................................................................122

2. Шашты қысқарту ..........................................................................................................123

1.3 Қыру.....................................................................................................................................123

1.4 Педикулезге қарсы шараларды ұйымдастыру..................................................................124

2. Халі ауыр науқастар күтімі принцптері...........................................................................126

2.1 Науқас күтімі кезінде төсек жаймасын ауыстыру ...........................................................127

2.2 Жағдайы ауыр науқастардың киімін ауыстыру................................................................129

2.3 Науқасты төсекте жатқызудың түрлері.............................................................................130

2.4 Бұзылған қажеттілікті қанағаттандырудағы мейірбикелік әрекеттер............................131

2.5 Тері күтімі.............................................................................................................................133

2.6 Ойық жаралардың алдын-алу және күтім жасау..............................................................134

2.7 Төсекте аяқты жуу...............................................................................................................142

2.8 Тырнақ күтімі.......................................................................................................................143

2.9 Ауыз қуысы күтімі...............................................................................................................144

2.10 Шаш күтімі.........................................................................................................................147

2.11 Көз күтімі............................................................................................................................148

2.12 Мұрын күтімі......................................................................................................................150

2.13 Құлақ күтімі........................................................................................................................151

2.14 Физиологиялық қажеттіліктерді орындау кезінде көмек..............................................153

Тарау VІ НАУҚАСТАРДЫ ТАМАҚТАНДЫРУ..........................................................159

1. Негізгі тағам ингредиенттері................................................................................................159

2. Тамақтану режимі..................................................................................................................164

3. Емдік тамақтандыру..............................................................................................................164

4. Бөлімшедегі науқастарды тамақтандыруды ұйымдастыру..............................................173

4.1 Ауыз арқылы (пероральды) тамақтандыру.......................................................................173

2. Жасанды тамақтандыру.....................................................................................................174

ӘДЕБИЕТТЕР..........................................................................................................................178

Қысқартылған сөздер тізімі

ҚҚ - қан қысымы

АИТВ - адам иммунитет тапшылық вирусы

ДДҰ - Дүниежүзілік Денсаулықсақтау Ұйымы

ЖОО - Жоғарғы оқу орыны

ТМККК - Тегін медициналық көмектің кепілденген көлемі

МТҚ - Медициналық тағайындау құралы

ҚЖҚ - Қауіпсіз жою қорабы

ЕАМ - Емдеу-алдын-алу мекемесі

ҚР ДСМ - Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігі

МСБ - медико-санитарлы бөлім

БМСК - біріншілік медико-санитарлы көмек

ҚҚСМ - қан қысымының сөткелік мониторы

СНжәне Е - санитарлы нормалар және ережелер

ЖИТС - жүре пайда болған адамның иммунды тапшылық синдромы

СЭБ - санитарлы-эпидемиологиялық бекет

ЖШЖ - жауапкершілігі шектелген жолдастық

ОЖЖ - орталық жүйке жүйесі

АЛҒЫ СӨЗ

Медицина – халыққа жақсы сапалы медициналық көмекті қамтамасыз ететін мемлекеттің қызметтік саласы. «Саламатты Қазақстан» атты Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағдарламасы азаматтардың денсаулығын жақсартуға бағытталған денсаулық сақтау саласын дамытудағы стратегиялық міндеттемелерді анықтайды.

Қазақстан Республикасындағы жаңа заман денсаулық сақтау жүйесінің реформалаудың бірден бір бағыты – отбасылық маңызға сүйемелденген алғашқы медициналық-санитарлық көмекті дамыту мен жаңашаландыру болып табылады.

Осыған байланысты алғашқы медициналық көмекті көрсету деңгейіндегі басты тұлға – жалпы тәжірибелі дәрігер (отбасылық дәрігер). Жалпы тәжірибелі дәрігер – кең профильді маман, госпитальға дейінгі деңгейде жедел жәрдем мен түрлі ауруларда кең профильді көмек көрсете алатын әмбебап дәрігер. Обасылық дәрігер қызметін қалыптастыру – ауруды ерте сатысында анықтау, халық арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру, мемлекеттің еңбекке қабілеттілік потенциалын сақтау, ерте жастағы өлім деңгейін төмендетуге бағытталған.

Денсаулық сақтау жүйесіндегі реформалардың орындалуы әсерлі болуы үшін алдымен мамандандырылған медициналық білім беру жүйесіне өзгертулер енгізу қажет. Студент 1-2 курстағы іргетас пәндермен қатар болашақ дәрігердің мамандардырылған қызметінде қолданылатын медициналық білімдердің негізін де ұғынуы керек. Осыған орай Қазақстанның барлық медициналық ЖОО-ның істегі оқу жоспарына «Клиникаға кіріспе» атты жаңа пән енгізілген болатын.

Бұл медицина университеті студенттеріне арналған алғашқы клиникалық пән. Клиникадағы бірінші қадамға көп нәрсе байланысты. Осы пәнмен студент мамандықты таңдау шешімінің дұрыстығы, профессионалды этика ережелері мен нормаларын орындау қажеттілігі жайлы түсінік қалыптасуы керек. Клиникаға келген студент - оған қоршаған қауым медициналық профессия өкілі, болашақ дәрігерлердің жаңа заманы ретінде қарап жатқанын ұмытпауы тиіс.

Бұл пән негізгі пәндерге жатқызылып (жалпы кәсіби), «Жалпы медицина» мамандығы бойынша бакалавриаттың 1-2 курс студенттеріне арналады. «Клиникаға кіріспе-1» пәні студенттерді емдік-профилактикалық мекемелердің жұмысын ұйымдастыру негізімен, ондағы санитарлық-эпидемиологикалық тәртіпті қамтамасыз ету, науқастарды күту мен бақылаудағы білім мен әдістермен таныстырады. Ал, «Клиникаға кіріспе-2» пәні студенттерді клиникадағы науқастарды бақылау мен күтім көрсетудегі қажетті манипуляциялық техниканы үйрену, дәрігерге дейінгі көмек көрсетудің негізгі қағидаларын үйретеді.