Файл: УЧЕБНИК ВК 1 КАЗ В МОН исправлен (1) 29.01.docx

• Гигиеналық деңгей – қолды жуу үшін зарарсыздандырылған заттарды пайдалану; бұл микроорганизмдерді жоюға және кетіруге арналған өте тиімді әдіс. Қолдың гигиеналық өңдеуі алдымен инвазия рәсімнің орындалуымен ескеріледі, иммунитеті төмен науқасты тексеріп болғаннан соң, жаралармен немесе несеп шығаратын катетермен жұмыс жасағаннан соң, қолғапты киерде және қолғапты шешкеннен соң, организмдегі биологиялық сұйықтықпен жанасқанда немесе микробтық ластанудан соң пайдаланылады.

Қолды гигиеналық өңдеу 2 кезеңнен тұрады: қолды механикалық тазалау және антисептикпен қол терісін залалсыздандыру.

Қолды жуу үшін (механикалық тазалау) шиша ыдыстағы мөлшерленген сұйық сабынды бір реттен көп пайдалануға болады. Сабынды мөлшерленген шиша ыдысқа құюға болмайды. Егер сабын тілімдері пайдаланса, онда олардың кішкентай үзіңділерін пайдалану керек, басқа үзіңділері ұзақ уақыт дымқыл жерде қалып қоймауы қажет, себебі микроорганизмдердің көбеюіне мүмкіндік жасамау үшін. Арнайы сабын салғышты қолдану тиімді, себебі басқа уақытта қолды жуу үшін сабын кеуіп тұру тиіс.

ekoline.com.ua

1-сурет.

Қолды гигиеналық өндеу

Қолды қағаз сүлгімен кептіру керек, сосын кранды жабамыз. Егер қағаз сүлгілер болмаса онда оның орнына таза мата тілімдерін шамамен мөлшері 30 х 30 см жеке қолдануға болады. Әрбір қолданылып болған сүлгілерді қайта тазалаудан өткізу үшін арнай қойылған контейнерлерге тастау керек. Электр құрғатқыштар тиімсіз, себебі теріні аса жай кептіреді.

Механикалық өңдеуден кейін (екі рет сабындап және шаю) қолдың жалғауына аз дегенде 3 мл зарарсыздандырғыш жағылады. Қолды гигиеналық дезинфекциялау кезінде препараттар қолданылады, яғни құрамында зарарсыздандырылған детергенттер болады, сонымен қатар қолды спиртпен дезинфицирлейді (адекваттық шарттың қолды жууға немесе қолды жуу үшін арнайы уақыттың болмағандығынан). Зарарсыздандырылған сабынды немесе детергенттерді қолданған кезде қол ылғалданады, содан соң теріге 3 мл құрамында спирт бар препаратпен безейді (мысалға, «Исосепт», «Спитадерм», «АХД-2000 специаль», «Лизанин», «Биотензид», «Манопронто»), толық кепкенге дейін теріге ұқыпты сіңеді (қолды сүртуге болмайды).

Персонал қолына сақина тағудан немесе тырнағына лак жағудан сақтануы керек, себебі сақина мен жыртылдақ лак қолдағы микроорганизмдерді жоюға қиындық соқтырады. Маникюр (тырнақтың төсегінің облысындағы айрықша айлалы әрекеттер) кіші жарақаттарға әкелуі мүмкін, себебі ол жеңіл инфицирленеді. Қолды жууға арналған жабдықтар аурухананың шекарасында ыңғайлы орналу керек. Дербес жағдайда, диагностикалық немесе емдеу өткізілетін бөлмеде, әр бөлмеде және бөлмеден шығарда тікелей емес орналасады.

• Хирургиялық деңгей – әр хирургиялық қабаттасушылықта өткізіледі, емделушінің терідегі жабынның тұтастығының бұзушылығымен жүргізіледі, микроорганизмдердің операциялық жараға немесе операциядан кейінгі инфекциялық қозуға әсер етуін алдын – алу үшін жүргізіледі.

Қолды өңдеудің ережелері:

1. Жоғарыда жазылғандардың механикалық өңдеуден айырмашылығы, хирургиялық өңдеуге білекті тазалау кіреді (2 сурет), кептіру үшін стерилді майлықтар пайдаланылады, ал қолды жуу кем дегенде 2 минутқа созылады.

2 сурет.

Қолды өңдеудің хирургиялық деңгейі

Кептіргеннен кейін қосымша тырнақтық төсектер мен тырнақаралық үйінділер бірреттік стерильді ағаш таяқшамен, зарарсыздандырылған дымқыл ертіндімен өңделеді. Шөткелерді қолдану маңызды емес.

Егер бәрі бірде шөткелер қолданылса, онда әрқашан стерильді жұмсақ немесе автоклавтауға төзімді шөткелерді, сонымен қатар шөткелерді тек қана тырнақаралық үйінділер үшін немесе жұмыс ауысуының бірінші өңдеуіңде пайдалу керек.

2. EN -1500- дің тізбектелген қатал қозғалысын сақтай отырып, механикалық өңдеуден кейін, кептірмей тұрып, қолдың жалғауларына 3мл-дей зарарсыздандырғыш жағылады («Оллсепт про», «Спитадерм», «Стериллиум», «Октенидерм» және т.б.), сосын ол теріге сіңеді. Теріге зарарсыздандырғыш жағу процедурасы кем дегенде 2 рет жүргізіледі, зарарсыздандырғыштың ортақ шығыны – 10 мл, процедураның толық уақыты – 5 минут.

3. Стерильді қолғапты тек қана құрғақ қолға киеді. Қолғаппен жұмыс жасап жатқанда 3 сағаттық өңдеуден кейін басқа перчаткаға ауыстырып жұмыс жасау керек.

4. Қолғаппен жұмыс жасап болғаннан соң қолды тағы да майлықпен сүртеміз, дымқыл теріні зарарсыздандырғышпен, сосын сабынмен жуып, жұмсартатын креммен ылғалдандырылады (3 – 4 сурет).

3-4 сурет.

Зарарсыздандырылған қолғаптардың дұрыс киілуі және шешілуі

Іс-шараның орындалуы:

1. Қолды өңдеу

2. Құрғақ, таза жерге қоды тигізбей зарарсыздандырылған буманы қою. Буманы ашу.

3.Сол қолдың үлкен және сұқ саусағымен

4.Сол қолдың үлкен және сұқ саусағын қолдана отырып, жиналған қолғап манжетінен бір дана қолғапты ақырын алып шығу (саусақтар қолғаптардың ішкі беткейіне жанаспауы қажет). Оң қол саусақтарын бүркеп, қолғапқа бяулап, енгіземіз.

5.Жиналған қолғап манжетін білезік сүйегі бойына ұстап тұрып, қолғапты бір қозғалыста кию.

6-7. Ішкі беткейіне жанаспай, сол қолдың қолғабын оң қолдың II, III, IV саусақтарымен аламыз.

8-10. Екінші қолғапты бір қозғалыспен сол қолға киіп, олардың бөгде бедерлермен жанаспауын қадағалау.

11. Екі қолғапты қиіп болған соң, саусақтардың ұшын жөндеу қажеттілігі туындаса, бірден жөндеп аламыз.

12-13. Бөгде бедерлермен жанасудан қашқақтай, екінші қолдың саусағын сырғытып, оң қол қолғабының манжетін оң қарату.

14. Қолғап киген қолымыз тек қана зарарсыз құралдармен немесе науқастың алдын-ала зарарсызданған дене бөлігімен қатынасуы қажет.

15-17. Сыртқы бетіне жанаса отырып, сол қол саусақтарымен оң қолғаптың манжетін ұстаймыз. Саусақтардың екінші фалангісіне дейін теріс қаратып, қолғапты шешеміз (толықтай шешпеу).

18. Сыртқы бетіне жанаса отырып, оң қол саусақтарымен сол қолғаптың манжетін ұстаймыз. Жартылай шешілген қолғаппен сыртқы жиегін саусақтардың ұшына жартылай тарта отырып, екінші қолғапты шешеміз.

19. Медициналық қызметкердің терісі қолғаптың тек қана ішкі бетімен қатынайтынының көзбе-көз дәлелі ретінде, толықтай сырт қаратып сол қолғапты шешеміз.

20. Қолғапты қоқыс жәшігіне тастау.

21. Қолды өңдеу.

Санитарлық – эпидемияға қарсы тәртіптердің негізгі элементтері дезинфекция және стерилизация болып табылады.

3. Дезинфекция

Дезинфекция (залалсыздандыру ) – қоршаған ортадағы адам үшін бактериалды споралардан басқа патогенді микроорганизмдерді жою үрдісі; бұл термин жансыз нәрселерге негізделген, биологиялық тіндер үшін «антисептика» термині қолданылады.

3.1 Дезинфекцияның түрлері:

• алдын-алу (профилактикалық)

• ошақты: ағымды және қорытынды

Алдын-алу дезинфекция – анықталған инфекция көздері болмаған жағдайда жүргізіледі. Алдын-алу дезинфекциясының мақсаты – пациенттің қолданған құралдарын жүйелі түре залалсыздандыру жолымен басқа адамдарға жұғу қауіпін азайту.

Ошақты залалсыздандыру – ауырған адам мен малдың қасында болып, олар сауығып кеткенге дейін күнделікті бақылау жүргізіп отыру, ауруды емдеуге алып кете салысымен және аурудан жазылып кеткеннен кейін немесе ауру (адам не мал) өліп қалғаннан кейін бірден (көп кешікпей) ауру орнын толық өңдеуден өткізу.

Дезинфекция әдістері:

• механикалық

• физикалық

• химиялық

• комбинирленген немесе аралас

3.2 Залалсыздандырудың механикалық тәсілі

Бұл тәсіл нысандарда микроорганизмдердің концентрациясын төмендетуге негізделген. Инфекцияның пайда болуына қоздырғыштың дозасы үлкен әсер етеді. Осы деректі ескере отырып, бұл іс – шара әлдеқайда тиімді екенін ескерген жөн.

Микроорганизмдерді жоюда келесі әдістер қолданылыды:

• Бөлмені және жиhазды ылғалды тазарту

• Сыпыру

• Шаңсорғышпен өңдеу

• Бөлменің ауасын жаңарту және желдету

• Киім – кешекті, төсеніштерді, төсек-орындарды қағып-сілку

• Жуып-шаю және жуу

• Қолды жуу

3.3 Дезинфекцияның физикалық әдісі

Дезинфекцияның физикалық әдісі түрлі физикалық факторлардың әсерімен микроағзаларды жоюға негізделеді.

• Күн сәулелері.  Күн спектрінің тікелей сәулелері патогенді микроағзаларға жойқынды әсер етеді. Әдістің бұл түрі өте күрделі, онда кептіру, жылыту мен ультракүлгін сәулелері қолданылады. Күн сәулелері әсерінен іш қуысы тифі, дизентерия, холера жылдам жойылады, ал өкпе құрт ауруы таяқшалары мен бактериялардың споралық түрінің сезімталдылығы төмен келеді. Шырыш, қақырық, нәжіс, қан және т.б. орналасқан қоздырғыштар қорғаныссыз орналасқандарға қара, анда күн сәулесіне ұзақ төтеп береді.

• Қайнату. Қайнату - кез-келген жағдайларда пайдалануға келетін, зарарсыздандырудың ең ыңғайлы және сенімді түрі болып табылады. Қайнаған суда ыдыс-аяқ, науқастарды күту құралдары, төсек-жабдық пен киім-кешек, сүлгі, мұрын сүлгілері, рәзеңке ойыншықтар, тағам қалдықтарын өңдеуге болады. Қайнаған суда микробтардың вегетативті түрлері бірнеше минутта өледі. Сібір жарасы, мен өкпе құрт ауруы микобактериясы қайнаудың 2-ден 10-12минутын көтере алады. Қайнаған судың зарарсыздандыру әсерін сода немесе сабын қосу арқылы күшейтуге болады. Микробтар тұрақтылығы мен өңделуші заттардын сипатына қарай, қайнау минутынан бастап экспозиция 15-30 минутқа дейін созылады. Бедерінің құртылуы себебінен, клеенкелі, жүн, жартылай жүн, тері, вискозды маталар өңдеудің бұл түріне келмейді. Патогенді микробтар төмен температураға бейім болуы себебінен (минус 30-50°С), төмен температурада өңдеу қолданылмайды..

• Пастеризация – 60 минутта 60 °C-қа дейін, немесе 30 минутта 70—80 °C-қа дейін жиіде сұйық заттарды бір реттік өңдеу әдісі. Ас тағамдарын зарарсыздандыру мен олардың қолдану ұзақтығын сақтау үшін қолданылады. Мұндай өңдеу салдарынан микроағзалардың вегетативті түрі жойылып, споралары сақталып, жағдайы туғанда дами бастайды. Сондықтан да, пасерленген тағамдарды (сүт және т.б.) төмен температурада шектеулі уақыт қана сақталады. Пастерленген тағамдар өңдеу нәтижсінде құндылығын, дәрумендерін ферменттерін толыққанды сақтап қалады деген түсінік бар.

• Кептіру. Көптеген патогенді микроағзалар ұзақ уақытты кептіру әдісіне төтеп бере алмайды. Жойылу жылдамдығы микробтардың түріне, төзімділігіне және де кептіру әдісінің жүргізілу талаптарына байланысты, осылайша, холера вибрионы кептіруге бірнеше сағатта берілсе, өкпе құрт ауруы мен стафилококк қоздырғыштары 10 ай ішінде жойылады, сібір жарасы споралары вируленттілігін бірнеше жыл сақтай алады.

• Үтіктеу. Төсек-жабдық, киім, көйлектерді үтіктеуді де дезинфекциялау әдісі ретінде қарастыруға болады. Үтікпен ұзақ уақыт үтіктеу нәтижесінде (температурасы 200-250°С) маталардың ішіндегі температура 98-170°С дейін жетеді, салдарынан микробтардың вегетативті түрлері, бит-сіркелер жойылады. Киімдерді іш-сыртымен үтіктеген абзал.

• Өртеу. Зарарсыздандырудың бұл әдісіне құнсыз, қоздырғышарға қаныққан заттарда (қағаз, сүлгі, қоқыс, балалар ойыншықтары және т.б.) өртеу жатады. Өртеу үрдісін арнайы жабдықталған пештерде, жерден ойылған сайларда, ағаш оттарда орындайды.

• Күйдіру мен тесу. Бұл әдісті лабораториялық инелер, мақта пробкалары, пробиркаларды және т.б. зарарсыздандыру үшін қолданады. Ол үшін спирттік, газ көгілдір шамдары, күйдіру шамы мен арнайы факел отынымен күйдіру пайдаланылады.

• Су буы. Су буы өңделуші заттардың тереңіне енуі арқасында ең нәтижелі дезинфекциялық құрал болып табылады. Автоклавтағы дезинфекция тәртібі (бикстерде) t - 110°С температурада, 0,5 атм.қысымында, экспозициясы 20 мин.

• Құрғақ ыстық ауа, немесе құрғақ ыстық. Оның микроб клеткасына әсері - клетканың сусыздануы мен бүрісіп қалуына алып келеді. Құрғақ ыстық ауаны ылғалдандыру кезінде оның бикеридидтілігі барынша ұлғаяды. Органикалық заттармен ластанбаған әйнек, металл, температураға төзімді металлдар үшін құрғақ ыстық шкафта t 120°С, экспозициясы 45 мин.

• Ультракүлгіндік сәулелендіру.  Инфекциялық стационар, балалар ауруханасы, босану үйлері, ота бөлмелері, бокстар мен басқа да бөлмелерде аурухана ішілік жұқпалардың алдын-алуы мақсатында бактерицидті сәулелеуші аппараттар қолданады. Сәулелендіру салдарынан ауадағы патогенді микроағзалар жойылып, басқа микроағзалардың туындауы 80-90%-ға төмендейді.

3.4 Дезинфекцияның химиялық әдісі

Дезинфекцияның химиялық әдісі ауру туындатушы микроағзаларды жою мен дезинфекциялық заттармен токсиндерді құлдыратуына бағытталады. Химиялық заттар әсері - жоғары температура әсерімен салыстырғанда тым беткей келеді. Дегенмен, қолжетімді болуы себебінен бұл әдіс жиі қолданысқа түседі. Жоғары температурадан құртылатын көптеген заттарды дезинфекциялық құралдармен зиян келтірмей өңдеуге болады.

Дезинфекциялық заттарға қойылатын негізгі талаптар:

• жоғары бактерицидтілік;

• адамдарға зиянсыз болуы;

• өңделуші заттардың құртылуын болдырмауы;

• суда еруі;

• сақтаудағы тұрақтылығы;

• қолданудағы ыңғайлылығы;

• органикалық заттардың қатысуымен бактерицидті әсерінің сақталуы;

• өндірісінің арзандылығы.

Тәжірибеде дезинфекция үшін көптеген химиялық заттар, олардың қосындылары қолданылады. Дезинфекциялық заттар қоздырғаш түріне, өңделетін зат құрылымына, қоршаған орта шарттарына байланысты таңдалады.

3.5 Дезинфекциялық ерітінділердің жіктелуі (химиялық құрылымына байланысты)

1. Йод, бром негізінде галлоидтан тұратын препараттар: хлордан тұратын: хлор ерітіндісі, кальций гипохлориді, хлорамин Б, диохлор, пантоцид; йод негізінде: спиртті йод ерітіндісі, Люголь ерітіндісі, йодинол, йодокам, йодоформ, йодонат; бром негізінде: аквабор.

Айқын бактерицидті, спороцидті, фунгицидті және дезодорирлеуші әсерге ие, бірақ респираторлы жүйені, көзді тітіркендіреді, токсикалы, утилизацияны дұрыс жасамаса қоршаған ортаға зиян, коррозия шақырады, иісі тұрақты. Кемшіліктеріне қарамастан, бұл топ заттарын медициналық мекемелерде кеңінен қолданады. Олар қол жетімді, тиімді, бірақ қолдану және утилизация ережелерін қатал қадағалауды талап етеді.

1. Көмірқышқыл газынан тұратын: калий перманганаты, сутегі асқын тотығы ерітіндісі. Бұл топтағы препараттардың әсер ету принципі мкроораганизмдердің протоплазмасынан органикалық компоненттердің қышқылдану және көмірқышқыл газының бөлініп шығуына негізделеді. Сутегі асқын тотығы жараларды тазалауда және қан тоқтатуда қолданылады. Улылығы аз, табиғи орта үшін қауіпсіз, специфиқалық иісі жоқ.

Олардың басты кемшілігі – жоғары коррозиялық белсенділігі бар,сондықтан олар металды инструменттерді өңдеу мен тазалауда қолданылмайды.

2. Альдегидтен тұратын: формальдегид, глиоксаль, сайнекс, деконекс, лизоформин-3000, глутарал, бианол және т.б.

Кешенді бактериоцидті,споралы,вирулентті эффект көрсетеді, микроорганизмдердің барлық түріне жоғары антимикробты белсенділік танытады. Медициналық инструменттер мен бұйымдарға коррозия тудырмайды, оларды пластикалық линзаларды және резеңке бұйымдарын тазалауда, сондай-ақ қиын конфигурациялы (мысалы, эндоскоп) технологияны дезинфекция жасауда қолданылады.

Бірақ тыныс алу жүйесіне тітіркендіргіштік әсер береді, адамдар арасында қолдана алмайды.