Файл: азастан республикасыны денсаулы сатау министрлігі аз мма жоары жне жоонан кейінгі мамандытар бойынша білім беру оудістемелік секциясы.doc

Ашофф теориясы(1923, 1932 ж) - қабылданылған тағам кіші иінмен өтіп оның кілегейлі қабатын жарақаттайды. Осы себептен ойық жара көбінесе кіші иінде және пилоруста жиі орналасады деп есептеген. Ашофф қарынның "спецификасыз" - қышқыл - шырын шығаратын бөлімдерін айырады.

Конечныйдың қабыну теориясы - (1925\30 жж) -ойық жараның басталуына одан бұрынғы гастрит жауапты. Кейбір мамандардың гастрит ойық жарадан бұрын емес, оның асқынуы ретінде кездеседі деп санайды.

Бернард және Квинке теориясы - бойынша ойық жараға ұшыраудың ең негізгі себебі кілегейлі қабаттың қарын шырышындағы күшті қышқылмен жарақатқа ұшырауы. Ойық жара ауруларымен ауыратын науқастардың 82%-де қарын қышқылдылығы жоғары.

Лериш-Бернард-Квинке теориясын азғана өзгертті. Оның ойынша қышқылдың көбейуіне қабыну үрдісі саладарынан сілекей өзінің "қорғаушы" күшін жоғалтады деп санаған.

Бернар-Квинке-Лериш теориялары ауру себептерінің тек біреуіне көңіл бөледі - ол жеке мүшедегі өзгерістер. ағзадағы жалпы өзгерістермен орталық жүйке жүйесіндегі бұзылыстарға мән берілмеген. Аталған теорияның қателігін ойық жара ауруының қарын қышқылдылығы жоғарыламаған, тіпті қышқылы төмен адамдарда да кездесуі дәлелдей алады.

Вирховтың теориясы - Бұл теория бойынша қарын ойық жарасы оның қабырғасының қан айналысы нашарланған орында басталады (эмболия, тромбоз, эндокардит, аппендицит т.б.)

Гарт және Вестфаль ойық жараға қан тамырының тарылуы әкеледі деп санайды.

А.Д.Сперанскийдің жүйкелі-трофикалы теориясы-бойынша әр түрлі себептерден бұзылған орталық және шеткі жүйке жүйесі қарынның секреторлық және моторикалық қасиетін бұзып, онда ойық жараның пайда болуына әкеледі. Бұл теорияны Н.Н.Бурденко, И.В.Давыдовский т.б. белгілі мамандар қолдаған.

Ресслиннің жүйкелі-рефлекторлы теориясы - бойынша - қарынның ойық жаралы ауруына шалдыққан басқа іш мүшелерінен шығатын висцеро-висцеральды рефлекс себеп болады.

К.М.Быков және И.Т.Курцин теориясы - мида барлық ағзадағы қоздырғыштар анализден және синтезден өтеді. Сау, қалыпты жағдайда мидың қыртысы пайда болған сыртқы немесе ішкі қоздырғышқа берілетін қыртыс астының жауабын бәсеңдетіп, басып отырады. Үздіксіз күшті қоздырғыштар қыртыс торшаларын қалжыратады. Бұның әсерінен қыртыс асты қыртыс бақылауынан босанып, онда бақылаусыз, жарамсыз жұмыстар басталады. Ми орталықтарында, таламо-гипоталамус аймақтарында тоқыраулы қозу ошақтары (жүйке торшалары ұзақ уақыт қозу) байқалады.

---

Мидың қыртыс астының ұзақ уақыт қозуы көптеген әр түрлі патологиялық өзгерістерге әкеледі - ішкі мүшелердің қан тамырлары, ішек-қарынның секреторлы және моторикалы жағдайы бүзылады, безді мүшелердің секрециясы өзгереді, ішкі мүшелердің аурулары басталады. Бұндай өзгерістерге қатты қайғы-қасірет, қорқыныш, сескену, ашулану сияқты мидағы қозу және тежелу үрдістерін бұзатын көптеген жағдайлар алдымен қарын қабырғасының эрозиясына соғады. Бұл эрозиядан шығатын ауырсыну импульсы миға жетіп оның қозуын одан әрі күшейтеді. Ми қыртысынан қозу қыртыс астына, вегетативті орталықтармен, жүйкелерге, ал олар арқылы қарынға әсер етеді де "қатерлі шеңбер" дамиды. Курцин мен Быковтың кортиковисцеральды теориясы ойық жараның пайда болуын осылайша түсіндіреді.

Асқазанның ойық жаралы ауруымен ваготоникті адамдар жиі ауырады. Бұндай адамдарға әр түрлі эмоциялар (қорқу, жауапкершілік, ауыр ой т.б.), шылым шегу, күшті алкоголь ішу, тағам қабылдау ретін бұзу ауру пайда болуына қажетті жағдай түғызады. Аталған себептерге қоса ойық жара пайда болуында эндокринді жүйенің әсері бар. Бұған дәлел әйелдердің асқазан ойық жарасы көбінесе менопауза кезеңінде басталатындығы және екі қабат кезеңде науқастың жазылып кетуі.

Экспериментте АКТГ, қортизон қарын секрециясын және ондағы қышқылды, пепсинді көбейтеді. Сондықтан аурудың басталуында гормонольды фактордың әсері бар деп саналады. Гормональды препараттарды көп пайдаланған ауруларда ішек-қарын ойық жарасы пайда болатыны және олардан қан ағуының кездесуі де гормондардың әсерін дәлелдейді.

Кейбір дәрілерді (бутадион, аспирин, резерпин) қабылдау асқазан ойық жарасына ұшыратуымүмкін.

Жалпы улану (сепсисті шок, күйік шогі) ауыр операциялар, жарақаттар, стресс ойық жаралы ауруға әкелуі мүмкін. Кейінгі уақытта асқазан мен ұлтабар ішегінің ойық жаралы ауруы басталуына оларға Helicobacter pylori бактериясының енуіне зор маңыз беріледі.

Бұл бактериялар және олардың токсиндері асқазан мен ұлтабардың кілегейлі қабатының қорғанысты қасиетін жойып, соның салдарынан жара пайда болуына қолайлы жағдай туғызады деп саналады. Бактериялар асқазанның немесе ұлтабар ішегінің кілегейлі қабатынан өтіп ол мүшелердің қабырғаларын қабындырып ісіндіреді, асқазанның, ұлтабардың қан тамырларын тарылтып, олардың от тегіне кемістігіне, және трофикалы бұзылыстарға ушыратады.

Асқазан мен ұлтабардың ойық жаралы аурумен науқастардың 29-100%-да Helicobacter табылады.

---

Кейде ағзада бұл бактерия табылмаған аурулардың өздерінде осы бактерияларға қарсы антидене анықталады.

Сонымен, қазіргі уақытта ойық жара ауруы көп себепті, жеке патогенезді - себебі көп бірақта пайда болу механизмі бір ауру болып саналады.

Асқазанның ойық жаралы ауруларының жіктелуінің көптеген түрлері белгілі. Олардың арасында хирургтер үшін ең маңыздысы жараның орналасқан орнына және аурудың клиникалық ағымына негізделген жіктелу.

Бұл принциппен кіші иіннің, кардиальды бөлімнің, ұлтабар ішегінің, қарын мен ішек анастомозының және ащы ішектің ойық жараларын бөлеміз.

Ауру ағымына сәйкес - жедел және ұзаққа созылған, белгісіз және асқынған.

Асқазан мен ұлтабардың ойық жаралы ауруларының диагнозын анықтау оңай емес. Көбінесе диагноз кешігіп (45%) анықталады. Егер аурудың анамнезі және рентгенмен тексергенде "ниша" анықталса диагноз оңай. Аурудың асқынған түрлеріде оңай анықталады. Бірақ көптеген адамдардың аурулары анық симптомдар бермей жүріп, күтпеген жерде перфорацияға ұшырауы мүмкін.

Бұнымен қатар көптеген аурулардың ойық жаралы ауруғаа ұқсас көріністер беретіндігі (гастрит, невроз, гастроптоз, асқазан ісігі, табеттік криз, холецистит, аппендицит) диагнозды қиындатады.

Бұл жағдайларда асқазанның ойық жаралы ауруын айыруға наукастың сезондық қасиеті, "жарық кезең", тағамның түрі мен мөлшерінің әсері, әр қашан іштің белгілі бір тұсының ауыруы, қарын сөлі және рентгендік көріністері көмектеседі.

Қатерлі ісік ауруында - жалпы жағдай ауыр, тәбеті нашар, ауру жүдеу, қарын сөлінің қышқылдығы төмен. Рентгендік тексерісте - толу кемістігі (ойық жарада - ниша), асқазан рагі көбінесе қарт адамдарда кездеседі.

Тәбетті кризде анамнезде мерез, көз қарашықтарының аумағының өзгешілігі және қозғалыссыздығы. Ромберг симптомы, тізе рефлексінің жоқтығы, Вассерман реакциясының оңдығы байқалады. Аталған көріністер жұлын мерезін дәлелдейді.

Холецистит - көбінесе жедел басталады. Іш қатты түйреп ауырады. Ауру көбінесе майлы тағам кабылдаумен байланысты басталады, қарын кышқылы өзгермеген, анамнезінде ойық жара қабынуы жоқ, кейде дене сарғайған.

Созылмалы аппендициттеіш ауруының мерзімдік күшеюі, құсық, қыжылдау жоқ. Іштің ауыратын орны басқа. Анамнезде бұрын аппендициттің жедел түрі орын алғаны анықталады.

Ойық жара ауруының ағымы ойық жарадағы өзгерістерге сәйкес өзгеріп отырады - аурудың жағдайы ауырлануы жақсаруымен алмасып тұрады. Ойық жара тыртықтанады немесе жаңа жаралар пайда болып, олардан қан ағуы, жараның көрші мүшелерге шабуы мүмкін, кейде ойық жараның тесілуі кездеседі. Диетаның жағдайсыздығы асқазан қабынуын күшейтеді.

---

---

2.2. ОЙЫҚ ЖАРАЛЫ АУРУДЫҢ АСҚЫНУЛАРЫ

1) Ойық жараданқан ағу- аурудың ауыр және қауіпті асқынуларының бірі. Қан ағуына себеп ойық жара тұсындағы асқазанның қан тамырының жыртылуы болады. Қан тамырының түріне сәйкес қансырау ауыр немесе жеңіл өтеді. Қарын ойық жарасында ұйыған қанмен кұсық байқалса, ұлтабар ішегінің ойық жарасында ойық жарадан аққан қан ішекке өтіп нәжістің түсін өзгертеді. Нәжіс шайыр кара майдай қарайады. Мұндай нәжіс "мелена" деп аталады. Қансырау кейде ойық жара ауруының ең алғашқы көрінісі болады.

Аурудың қан қысымы төмендейді, әлсірейді, басы айналады, лоқсиды, денесі бозарады, кейбір аурулар талықсып есін жоғалтады. Қан тамыры шапшаңданады, әлсізденеді.

Кейбір аурулар қансырауды "жеңіл", аяғында өткізеді.

Әрқашанда дәрігердің есінде болатын жағдай - қанды құсық тек ойық жаралы ауруда ғана кездеспейтіндігі. Қанды құсықты қарын рагінде, өңеш тамырлары созылғанда, қан ауруларында, мұрын - жұтқыншақтың жарақаттарында кездестіруге болады.

Диагнозды айыру үшін ауру анамнезін толық анықтау қажет.

Қансыраудың себебін толық анықтауға қажетті басқа тексерістерді қолдануға дейін қан ағуын бәсендету, тіпті толық тоқтату шаралары орындалады. Бұл үшін ауру жедел керуетке жатқызыладыда оның төменгі аяғы көтеріледі. Ауруға - тыныштық беріледі. Оның айналасындағы бос жүгіріс, сасқалақтану ауру жағдайын ауырландырады. Дәрігердің қимылдары сенім және ауруға күш беруі қажет. Ауру айналасында тек оған көмек көрсететін мамандар қалдырылады. Аурудың ішіне мұз салынған қапшық қойылады. Ауызбен сұйық ішкізу тоқтатылады. Қажетті дәрілер, ерітінділер қан тамырына егіледі. Қанның ұйуын (гемостаз) шапшандату үшін 10% -10 мл. қальций хлориды егіледі, қан, плазма, желатиноль, викасол (витамин К) кұйылады. Қан күніне 2-3 рет 100 мл.-ден кұйылады .

Өте көп қан жоғалтып, ауыр қансырауға ұшырағандарға құйылатын қан мөлшері жоғары. Қан ағуын күшейтпес үшін қан құю тамшылату тәсілімен орындалады және қан қысымын көтеретін дәрілер пайдаланылмайды.

Стабилизатор қосылмаған қан пайдалану және қанды тікелей құю өте жақсы гемостатикалық нәтиже береді. 40%-40 мл. глюкоза күніне 3 рет, инсулин қосылған 5% глюкозаның 1-2 литрі егіледі.

Қан ағуы толық тоқтағаннан соң III - күннен бастап су ішуге, ал VІ-VII күннен соң сұйық тағамдар - сүт, қаймақ, сұйық көже , сары май, сүт қосқан шай, ботқа, кептірілген нан қабылдауға рұқсат беріледі. Бірақ мұндай режимді қейбір мамандар қолдамайды. Әлсіз тағамдар, ұзақ ашыну организм күшін азайтады, қанның ұю процессін нашарландырады, регенераторлы үрдісті бәсеңдендіреді, қарын қышқылын көбейтеді деп санап, қан ағу тоқтаған күннен бастап әр түрлі және калориясы мол тағамдарды ішуге рұқсат береді (жұмыртқа, котлета, піскен ет, сұлыдан ботқа, май жаққан нан, сүт қосқан шай, пісірілген жемістер, көже, компот, сүт, балық).

---