ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.11.2023
Просмотров: 227
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Өкпе рагының жиілігі
Дүниежүзінің өнеркәсібі дамыған мемлекеттерде өкпе рагы басқа қатерлі ісіктер арасында
1-ші орында және жылдан-жылға аурушылық көрсеткіштері өсуде. 2008 жылғы деректер
бойынша дүниежүзінің 59 мемлекетінде аурушылық көрсеткіші – 46,0%ооо, ерлер арасында
31,9%ооо, әйелдерде – 14,1%ооо, яғни – 3:1.
Өте жоғарғы аурушылық көрсеткіштері (100 000 адамға шаққанда) Венгрияда (59,0), АҚШ-
та (58,6), Канадада (55,1), Польшада (45,5), төменгі – Тайванда (0,47), Малида (2,5), Үндістанда
(5,4), Мысырда ( 7,0) тіркелген ( Ferley J. et al, 2010ж.).
2008 ж. ТМД құрамындағы мемлекеттерде жоғарғы аурушылық көрсеткіші (100 000 адамға
шаққанда) – Украинада (46,4), Белоруста (42,9), Ресейде (40,2), орташа – Қазақстанда (23,8),
Молдовада (21,7), Грузияда (17,2), төменгі – Қырғызстанда (6,9), Әзірбайжанда (9,7) тіркелді
(М.И. Давыдов, М.Е. Аксель , 2010).
1970 – 2010 жылдар аралығында Қазақстанда өкпе рагымен аурушылық көрсеткіші
(100 000 адамға шаққанда) 15,2-ден 21,7- ке дейін өсті, 1985 жылдан бастап басқа қатерлі ісіктер
арасында 1-ші орынға шықты. 2010 жылы Республикада 3535 адамда өкпе рагы анықталды, ол
барлық қатерлі ісіктің 17,6 %-ын құрады. Жоғарғы аурушылық көрсеткіші: СҚО (39,3), ШҚО
(37,3), Павлодар (35,6), Ақмола (33,9), Қостанай (33,0), БҚ (31,2) облыстарында, ал төмен-
гі – ОҚО (9,4), Маңғыстау(5,6), Жамбыл (15,2),Қызылорда (15,8), Алматы (13,0) облыстарында
тіркелді. 3535 науқастың 21,3%-да өкпе рагы I-II даму сатысында , ал 22,0%- да IV даму са-
тысында анықталды. 2010 ж. науқастардың 3\4 бөлігінде ісіктің III -IV сатыда анықталуына
байланысты 959(28,3%) адамға толықтай ем тәсілдері қолданылды (Қ.Ш. Нұрғазиев т.б., 2011)
Өкпе рагының пайда болу себептері
Физикалық факторлар:
- Атмосфералық ауаның канцерогендік ұсақ дисперсиялы шаң-тозаңдармен ластануы (аз-
бест, хром, никель, тас көмір, ваннадий, минералды тыңайтқыштар, т.б.);
- Ионизациялық сәулелендіргіштер (радиоактивтік элементтер мен изотоптар);
- Сыртқы атмосфералық ауаның күрт құбылмалығы мен ылғалдылығы.
Химиялық факторлар:
- хош иісті көп циклді көмірсутегі (3-4 бенз(а)пирен, бенз(а)антрацен);
- газоаэрозолды қосындылар (сынап буы, қорғасынды альдегид, ауыр радон газы, шала
тотыққан азот, күкірт, көмірсутегі, метан, пропан);
Поливаленттік фактор – темекі шегу.Темекінің түтіні мен шайырының құрамында 380
химиялық заттар бар, олардың ішінде канцерогендік қасиеттері бар екендігі анықталғандар:
бенз(а)пирен, толуидин, альфанафталамин, радиоактивті полоний - 210 және улы актиний,
күшала, азот қышқылының қоспалары улы. Британияда (2004) 100 000 адамға шаққанда
темекі шекпейтін адамдар арасында өкпе рагымен аурушылық көрсеткіші 1,4 % болған, ал
тәулігіне 6-16 шылым шегушілерде 13,5% , 20-25 шылым шегушілерде 29,5%, ал 40 шылым
шегушілерде 47,5% дейін жиілеген.
Биологиялық факторлар (пневмококк, стрептококк, стафплакокк, туберкулез таяқшалары,
вирустар).
Өкпенің ракалды аурулары
Факультативтік ракалды аурулар:
- бронхтар саңылауының ішкі кілегей қабықшасының І-ІІ дәрежеде дамыған диспластикалық
өзгерістері бар созылмалы бронхит;
- өкпенің кәсіби аурулары немесе пневмонокониоздар (азбестоз, силикоз, антракоз, бирю-
лез, т.б.);
- өкпенің бейспецификалық созылмалы қабыну аурулары (бронхоэктазиялық ауру, абцесс,
гангрена);
- өкпенің спецификалық созылмалы қабыну аурулары (туберкулез, каниотуберкулез).
Облигаттық ракалды аурулар:
- жиі қайталанып тұратын III дәрежеде дамыған диспластикалық өзгерістері бар созылма-
лы бронхит;
- бейспецификалық, спецификалық созылмалы қабыну үрдістерінен пайда болатын өкпе
тіндерінің тұрақты беріштенуі, тыртықтануы (пневмосклероз,пневмофиброз);
- саrсіnоmа іn Situ.
Өкпенің облигаттық аурулары анықталған науқастар І «б» диспансерлік клиникалық топқа
жатқызылып, олар әрбір 6 ай сайын диспансерлік тексеруден өтіп тұрулары керек.
Жоғарғы онкологиялық қауіпті топ құру
Өкпе рагымен ауыруға бейімді қауіпті топқа жататындар:
1.Өкпенің ракалды науқастарымен сырқаттанушылар (созылмалы, жиі қайталанып
тұратын абструктивтік бронхит, өкпенің кәсіби, бейспецификалық, спецификалық созылмалы
қабынулары, тыныс жолдарының аденомасы).
72
2. Жасы 40-тан асқан, тәулігіне 20-данадан артық темекі шегетін адамдар.
3.Ұзақ уақыт атмосфералық ауасы әртүрлі физикалық, химиялық канцерогендік заттармен
ластанған өндіріс, кәсіпорындарында жұмыс жасайтын немесе солардың маңайында тұратын
адамдар.
Жоғарғы қауіпті топтағы адамдарды емханаларға келгенде, профилактикалық тексерулерді
өткізгенде және скрининг тәсілімен анықтап, оларды диспансерлік І «б» клиникалық топқа
есепке алып, міндетті түрде зиянды факторлардан қорғану және ракалды науқастарды емдеп
жазу жұмыстарын жүргізу керек. Негізі бұл жұмысты пульмологтар жүргізеді.
Өкпе рагының клиника-анатомиялық жіктелуі
(А.И.Савицкий, 1957)
Орталық рак:
- эндофитті (бронхтың ішкі саңылауына қарай өсетін рак);
- экзофитті (бронхтың сыртын қаптай түйін тәрізді өсетін рак);
- экзофитті (бронхтың сыртын қаптай тарамдалып өсетін рак).
Шеткі рак:
- дөңгелек немесе шар тәрізді түйіншек рак;
- пневмония тәріздес рак;
- өкпенің жоғарғы ұшының рагы (Пенкост рагы).
Атипиялық өкпе рагы (ең алғашқы клиникалық белгілер рактың метастаздарының
орналасқан ағзалардан білінеді де, ал өкпедегі рактың белгілері болмайды, егер болса, әлі
онша анық емес).
- Милық түрі;
- Сүйектік түрі;
- Бауырлық түрі;
- Медиастинальдық түрі;
- Өкпенің милиярлық карциноматозды плевриті.
Өкпе рагының және ісік тәріздес өкпе ауруларының
гистологиялық жіктелуі (ДДСҰ, 1999)
1 Жалпақ жасушалы рак (эпидермоидтық, ұшықсап тәрізді жасушалық)
2. Ұсақ жасушалы рак
- сұлы тәрізді жасушалы рак
- лимфоцит тәрізді жасушалы рак
-көп түрлі құрамды жасушалы рак
3. Бездік рак (аденокарцинома )
- альвеолярлық аденокарцинома;
- папилярлық аденокарцинома;
4. бронхоальвеолаларлық рак;
- шырыш түзілісін құрайтын солидті аденокарцинома
5. Аралас жасушалы аденокарцинома:
- коллоидты аденокарцинома,
- сақина тәрізді жасушалық рак;
- муциноздық аденокарцинома,
6. Ірі жасушалы рак;
- алып жасушалы рак,
- ашық немесе жарық түсті жасушалы рак
7. Безді жалпақ жасушалы (диформды) рак
8. Бронхтардың шырышты қабатындағы бездерден өрбитін рак
- аденожылауықтық рак;
- мукоэпидерменоидтық рак
9. Карциносаркома (ракқа, саркомаға тән жасушалардан құралған)
10. Сирек кездесетін өкпе қатерлі ісіктері (саркома, меланома).
11. Өкпенің қатерсіз ісіктері және ісік тәріздес аурулары: аденома, гамартома,
эозинофильдік гранулома, хондрома, туберкулома;
Өкпе жылауықтары (эхинококтік, дермоидтық).
Метастаздауы. Өкпе рагы лимфогендік жолмен көкірек қуысындағы, бұғана үстіндегі
лимфалық түйіндерге метастазын таратады. Олар – өкпе тінінің ішіндегі, бронхопульмоналдық,
өкпе қақпасындағы (жоғарғы, төменгі кеңірдек бронхтық), көкірек орталығындағы(жүрек қабы,
қалқа, кеңірдек бойындағы) және бұғана үстіндегі лимфалық түйіндер.
Гематогендік жолмен метастаздар бауырда, бүйрек үсті безге, миға, сүйекке тарайды. Әсіресе
өкпе рагының ұсақ, пісіп-жетілмеген жасушалы гистологиялық түрлері аталмыш ағзаларға жиі
метастаздар таратады. Қатерлі ісік висцералдық, париеталдық плевраларға имплантациялық
жолмен тарағанда қандық карциноматоздық плеврит өрбиді.
Өкпе рагының даму сатыларының ТNМ құрылым
бойынша жіктелуі (UICC,2002)
0-даму сатысы – TisN0M0 (рак in situ)
I«A»-даму сатысы – T1N0M0 (ісік көлемі 3 см-ге дейін, бронхоскопияда ісік висцералдык
сірі қабықшаға жабыспаған, аймақтық лимфалық түйіндерде метастаз жоқ).
I«В»-даму сатысы – T2N0M0 (ісік көлемі 3 см-ден артық, ісік бас бронхты кеңірдектен
бөлінген жеріне 2 см қашықтықта зақымдап, висцералдық сірі қабықшаға жабысқан, ал өкпенің
ісікпен зақымданған аймағына ауа кірмей семген ( ателектаз), аймақтық лимфалық түйіндерде
метастаз жоқ).
II«А» даму сатысы – T1N1M0 (ісік көлемі 2 см-ге дейін, бірақ бронхтардың айналасындағы
және өкпе түбіріндегі лимфалық бездерде метастаз бар).
II«В» даму сатысы – T2N1M0 (ісік көлемі I«В»- даму сатысындағыдай, бірақ бронхтардың
айналасындағы және өкпе түбіріндегі лимфалық бездерде метастаз бар).
III«А» даму сатысы – Т1-3N2M0 (ісік көлемі әртүрлі Т-1-3, бірақ ол кеуде қабырғасына,
көкетке, орталық сірі қабықшаға, жүрек қабына және бас бронхты кеңірдектен бөлінген
жерінен 2 см-ден аз зақымданған, ал метастазы өкпе түбіріндегі және кеңірдек айналасындағы
лимфалық түйіндерге тараған).
ІII«В» даму сатысы – кез келген T, N3M0 (ісік көлемі әртүрлі Т-1-3, бірақ ісіктің
метастаздары өкпенің түбіріндегі, кеңірдектің екі жағындағы, бұғана үстіндегі лимфалық
түйіндерді зақымдаған).
IV «А» даму сатысы T4 кез келген N 1-3 M0N 1-3 MO (ісік көлемі әртүрлі, бірақ ол кеуде
қабырғасына, омыртқаға, көкетке, өңешке, жүрек қабына, қолқа тамырға жабысып, кеңірдектің
бас бронхқа бөлінетін жерін зақымдап, кез келген аймақтық лимфалық түйіндерге тараған).
IV-даму сатысы – кез келген T, кез келген N, M1 ( өкпеден алшақ дене мүшелері
метастазбен зақымданған.).
Өкпе рагының клиникалық белгілері
Орталық эндофитті немесе эндобронхиалдық рак:
- жөтел;
- қақырықтағы қан жолағы;
- қан араласқан қақырық;
- дене қызуының көтерілуі;
- кеудедегі шаншу, аурулық сезім;
- ентігу, алқыну.
Орталық экзофитті немесе экзобронхиялдық рак (белгілері көмескі):
- құрғақ немесе шырышты қақырықты жөтел;
- субфебрильді деңгейде дененің қызулауы;
- кеудедегі аурулық сезім;
- себепсіз делсалдық, әлсіздік, еңбекке қабілеттің төмендеуі.
Шеткі дөңгелек немесе шар тәрізді рактың клиникалық белгілері болмайды, кездейсоқ
рентген-флюорографиялық тексерулер кезінде табылады.
Пневмония тәрізді шеткі рак – шар тәрізді рактың көлемі ұлғайып, висцералдық және
париеталдық плевраларға жабысып, ісік өкпенің бір бөлігіне түгел жайылып, ол крупоздық
пневмония немесе абсцесс тәріздес болады. Кейінірек ісіктің орталығы өліеттеніп, үлкен
саладағы бронхтарға тарап жыланкөзденеді, жөтел күшейіп, дене қызулайды, қанды қақырық
байқалады.
Шеткі Пенкост рагы – клиникалық белгілері ісіктің өкпемен іргелес орналасқан ағзаларға
жабысып, олардың жарақаттануына байланысты.
- Ісік симпатикалық нервті зақымдаса: Клод-Бернар-Горнер синдромы (көздің
қарашығының кішірейуі, оның жарыққа әлсіз реакция беруі, көз алмасының төмен қарай
түсуі, көз саңылауының кішірейуі, яғни – птоз, миоз, энофтальм);
- Ісік қайталма нервке жабысса, науқастың дауысы қарлығады;
- Ісік иық аймағындағы нерв – қантамырлық өрімге жабысқанда – иықтың буынының
ауруы, қолдың бұлшық еттері семе бастауы;
- Егер ісік І-ІІ қабырғаға немесе бұғанаға жабысса – осы сүйектерден аурулық сезім
білінеді, тіпті патологиялық сыну болуы мүмкін.
Өкпе рагының атипиялық түрлері, клиникалық белгілері ісіктің метастаздарының
орналасқан жерлеріне байланысты. Олар:
- милық – клиникалық белгілер метастаздық ошақтың ми ішінде орналасқан жеріне
байланысты (афазия, адинамия, тұрақты түрде бастың ауруы т.б.)
- сүйектік – метастаздық ошақ сүйектің қабына жабысқанда аурулық сезім, патологиялық
сыну.
- бауырлық – метастаздық ошақ бауырдың Глиссон қабына жабысқанда аурулық сезім
немесе кездейсоқ құрсақ қуысындағы ағзаларды УД зерттегенде табылады.
- көкірекаралық – өкпе түбірі мен кеңірдек бойындағы лимфалық немесе жоғарғы “қуыс
веналық” бездердегі метастаздар және өкпе рагы кеңірдекті, жоғарғы қуыс венаны қатты басып,
қалыпты жағдайда дем алуға болмауы, бет пен мойынның ісінуі, білеуленуі.
- геморрогиялық плеврит – ісіктің висцеральдық, париеталдық плевраға шашыранды
тарағанында кеуде қуысында қан араласқан сұйықтық жиналып, шаншу, ентігу, ауру белгілері
пайда болады.
75
Өкпе қатерлі ісігінің пісіп-жетілу дәрежелері:
G 1 – жоғарғы дәрежеде пісіп-жетілген жалпақ жасушалы, бездік рак.
G 2 – орта дәрежеде пісіп-жетілген жалпақ жасушалы, бездік рак.
G 3 – төменгі дәрежеде пісіп-жетілген жалпақ жасушалы, бездік рак.
G 4 – пісіп-жетілмеген рак ( ұсақ, ірі және ашық түсті жасушалы рак).
Өкпе рагының даму сатысының TNM жүйесімен жіктелуі
76
77
N-аймақтық лимфалық түйіндер
N X - Лимфалық бездерді анықтау мүмкін емес