Файл: Бидайбеков Е. Ы., Лапчик М. П., Нрбекова Ж. К., Саымбаева А. Е. Жарасова Г. С., Оспанова Н. Н., Исабаева Д. Н.doc

Программалық жабдық информатика оқыту құралдар жүйесінің ажырамас компоненті болып табылады, ал қамтыманың ең аз дегендегі жиынтығы информатика кабинетінің құралдар жиынтығының құрама бөлігі болып табылады.

Нормативті құжаттар [37, 92] және т.б. информатика кабинетін информатика курсын және басқа да оқу пәндерін оқытуға қажетті оқыту бағдарламаларымен қамтуды ұсынады.

«Ортақ орта білім саласында ақпараттандыру және коммуникация, есептеуіш техника құралдарын тиімді және қауіпсіз қолданудың педагогика-эргономикалық шарттары» [92] құжатында көрсетілгендей, білім саласында есептеуіш техника және программалық жабдықтар құралдарының функционалдық міндеттері кең қолдану диапазонында қарап келе жатыр:

• кәсіптік даярлау, арнайы және орта білім пәндерін оқу кезінде оқыту құралы ретінде;

• ақпараттық желілердің функционалдығын қамту (жергілікті және арнайы) және телекоммуникация;

• оқушыларда ақпараттық мәдениетті, ЭЕМ және заманауи қолданбалы программалармен тәжірибелік жұмыстарын жасау біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру;

• оқыту үдерісін басқару жүйесінде және оқыту орындарының ішіндегі құжаттар мен құжатты рәсімдеуді автоматтандыру;

• мультимедиалық құралдар мен ақпараттық-коммуникациялық технологиялар негізінде оқытушы-зерттеушілік жұмыстарды ұйымдастырып жүзеге асыру;

• бақылау үдерісін, оқыту іс-әрекетінің қорытындылаурын реттеуге, тестілеуді және психикодиагностиканы автоматтандыруды қамтамасыз ету;

• оқытушы, демонстрациялаушы құрылғыларды басқару, оқытушы эксперименттердің қорытындыларын өңдеу үдерісін автоматтандыру;

• педагогикалық программалық жабдығын және онымен байланысты ғылыми-зерттеушілік жұмыстардың қамтамасын жасау.

Информатика курсының толық бағытталуы мынадай мәселелерді шешуі тиіс:

- курсты оқыту қолдауышы (теориялық сұрақтарды оқу, ЭЕМ-мен жұмыс жасау біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру);

- оқыту үдерісін басқаруды, оқыту іс-әрекетін автоматтандыру үдерісін қамтамасыз ету;

- оқушылардың ортақ дамуына және оқыту іс-әрекетінің мәдениетін көтеретін мамандандырылған білік пен дағдыны қалыптастыру (мәтіндік редактормен, оқытушы электрондық құралдармен, ақпаратты-іздеу құралдарымен, әртүрлі графикалық және музыкалық редакторлармен жұмыс жасау дағдылары).

Информатиканы оқыту үдерісінде негізгі мәселелердің бірі программалық жабдықтаудың әр түрлі түрлерін оқыту және оларды пайдалану екенін ескеру қажет. Соның нәтижесінде информатика кабинетінде пайдаланылатын программалық, біріншіден, жоғарыда айтылған мәселелерде шешуге; екіншіден, барлық кәсіби программалық жабдықпен таныстыруға (информатика курсы бойынша мемлекеттік білім стандартына сәйкес) мүмкіндік беруі тиіс.

---

Программалық жабдықты ішінде ерекше орын алатын педагогикалық программалық құралдар (ППҚ). Олар қазіргі таңда оқыту үдерісінде кеңінен қолданылады және төмендегідей мүмкіндік береді:

• оқыту үдерісіне қатынасты жекешелендіру және саралауға;

• оқушылардың қателерін диагностикалай отырып интерактивті бақылауға;

• оқыту үдерісін өзі тексеруі мен түзетуін қамтамасыз ету;

• компьютерде оқыту уақыт қысқарту;

• визуалды оқыту ақпаратын демонстрациялау;

• үдерістерді мен құбылыстарды модельдеу және қолдан жасау;

• виртуалды өмір шарттарында эксперименттерді, тәжірибелерді және зертханалық жұмыстарды жүргізу;

• оңтайлы шешім қабылдау біліктіліктерін құру;

• ойын ситуацияларды қолдана отырып оқу үдерісіне деген оқушылардың қызығушылығын арттыру;

• тану мәдениеті мен ақпараттық мәдениет дағдыларын құру.

Кейінгі кезде лазерлі, әр түрлі оқу курстарының материалдарын қамтыған, оқыту үдерісінде сабақ үстінде оқушылардың жеке және фронтальді жұмыстарын, сондай-ақ өзіндік үй жұмыстарын демонстрациялауға арналған компакт-дисклер жоғарғы таралымға ие болды.

Компакт-дискілер оқушының оқу материалымен интерактивті қарым-қатынасын орнатуға, оқу материалын меңгерудің жеке траекториясын құруға, кері байланысты «мұғалім-оқушы» орнатуға көмектеседі.

Әйтседе қазіргі таңда барлық шығарылған құралдар дидактикалық, эргономикалық және тағы басқа оқу үдерісінің талаптарын қанағаттандырмайды

Информатика кабинетінің программалық жабдықтарына қойылатын талаптар жүйесін жасауға болады:

1. Дидактикалық (әдістемелік) талаптар:

1.1. Программалық құралдардың ақпараттық технологияларға сәйкес оқыту саласының тұжырымдамасын демонстрациялау керек.

1.2. Программалық жабдықтың оқыту үдерісінің қолжетімді мәліметтердің өңдеу амалдарын және басқа да программаның мүмкіншіліктері кіру керек. Ол оқушыларға әр сабақта сол сабаққа сәйкес, оқытылып жатқан тақырыпқа байланысты және оқушылардың біліміне программаның тиімді «нұсқасын» қолдануға мүмкіндік береді.

1.3. Программалық жабдық оқушының өзіндік жұмыстарын жасау іс-әрекетінің негізгі жұмыс құралы болып табылады.

1.4. Қолданушы интерфейс заманауи кәсіби қолданбалы құралдардың стандартты мүмкіндіктеріне сай болуы тиіс. Бұл талаптың мақсаты – кәсіби программалық жабдықтау құралдарын пайдалану кезінде қажетті болатын дағдыларды қалыптастыру. Негізінде әмбебап программалық жабдықтау интерфейсі:

---

• «құлайтын» (pulldown) мәзірі бар интерактивті ұйым;

• көпконды ұйым (қажеттілігі бойынша);

• пернетақта және тышқан арқылы баскару;

• орыстілді интерфейс.

1.5. Орыс тілінде құрылымы жоғары дәрежеде жасалған жүйенің орнатылған көмекші құралының болуы (негізгі тұжырымдамалардың, ережелердің және қолдану әдісінің, ұсыныстардың бөлімдерімен бірге, механизмнің қосымша көмегімен жүзеге асырылатын).

1.6. Пернетақтаның және тышқанның кодталған батырмаларынан тұратын арнайы дайындалған файлдардан құралған программалар жұмысты басқару мүмкіндігі, оқушымен сұхбат жасау және т.б. (tutorial-файлдар деп аталатын).

1.7. Программалық құралды оқыту үшін оқытушы және әдістемелік әдебиеттердің, сонымен қатар гипермәтіндік немесе мультимедиялық құралдардың болуы.

1.8. Компьютерлік сыныптың мұғалім шарттарын пайдаланудың қауіпсіздігі және тиімділігі, программалық жабдықтаудың рекетін бірізді етпейтін іс-әрекеттерден сақтау.

1.9. Педагогикалық программалық құралдарға қойылатын талаптар:

• ғылыми дәлелденген және педагогикалық ұсынылған ақпарат (заңды, теорияны және оқытылып жатқан курс бойынша басқа да білім элементтерін түсіну жүйелері);

• білім аумағына сәйкес стандарттарға материалдардың сәйкес болуы, «қағаз» кітаптармен қоса басқа да оқыту құралдарын пайдалану мүмкіндігі;

• оқыту материалының жеке және интерактивті бағыттары; оқудың жеке траекториясының болу мүмкіндігі; оқыту материалдарының қиындық деңгейлеріне және оны қабылдау мүмкіндіктеріне қарай бөлінуі;

• өтіліп жатқан тақырыпқа байланысты ақпаратты берудің тірі-эмоционалдық формасы; көру мүкіндіктерін тыңдау және музыкалық мүмкіндіктерінен жоғары қою; іс-әрекеттің ритмі мен темпін, оқу материалының көлемін оқушының өзінің таңдауына мүмкіндік беру;

• сыни ойлау, қарастырылып отырған нысандарға және мәселелерге аналитикалық қатынасты, оқытылып отырған материалға байланысты оқытушы-танымдық және шығармашылық тапсырмалардың болуы; оқушылардың материалдармен жұмыс жасау кезінде компьютердің қатқыл дискісінде сақталған мұғалімнің құралды жасау мүмкіндігі;

• достықты және интуитивті интерфейс; стандартты мәзірлер мен құралдар панеліндегі батырмаларды пайдалану; жаңаланып тұратын Интернет-ресурстарымен қатынаста болу және Интернет арқылы жаңалықтар алу;

• іздеудің жетілген жүйесі;

• оқыту іс-әрекетін бағалау, бақылау қызметтерін және рефлексияның болуы.

---

2. Эргономиялық және санитарлық-гигиеналық талаптар:

2.1. программалық жабдықтың интерфейсі кәсіби жұмыс кезінде қажетті, бірақ оқыту үдерісінде қажетті емес көптеген қосымша мүмкіндіктермен толтырылмауы керек.

2.2. Оқушылардың көздерінің көру қабілеттіліктерін сақтау, асыра шаршаудың алдын алудың гигиеналық талаптарын орындау. Оқушылардың жас ерекшеліктерін, танымдық мүмкіндіктерін, интеллектуалдық дайындықтарын тіркеу.

3. Экономикалық және әділеттілік талаптары:

Қолданылып жатқан программалық жабдықтау лицензиялық немесе шартты тегін таратылған программалық құрал болуы тиіс.

4. Дербес компьютердің (ДК) ресурстарының талаптары:

4.1. Программалық жабдықтау графикалық амалдар жүйесіне бағытталған болуы тиіс (мысалы, Windows).

4.2. «Тышқан» атты манипуляторды пайдалану міндетті, әйтседе программа пернетақта арқылы да басқару толық мүмкін болуы тиіс.

5.3.3. Информатиканы оқытудың ақпараттық құралдары

Нормативті құжаттарды көрсетілгендей компьютер құралдары мен программалық жабдықтаудан басқа информатика кабинетінде мынадай құралдар болуы тиіс [51]:

• оқыту кезінде жеке қатынасты қамтамасыз ететін тапсырмалар, ПЭЕМ де өзіндік жұмыстар мен жаттығуларды ұйымдастыру;

• оқытушы-әдістемелік, ғылыми-танымал, анықтамалық әдебиеттер кешендері.

Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың дамуына байланысты информатика кабинетінің ақпараттық құралдары басылым және электрондық түрінде мынадай құралдардан тұруы тиіс:

- оқытушы қосымшалар;

- жұмыс дәптерлері;

- көрнекілік құралдар;

- есептер, практикумдар және т.б.;

- пән бойынша қосымша әдебиет (соның ішінде газет-журналдар);

- оқытушы-әдістемелік және ғылыми-әдістемелік әдебиеттер.

Әр түрлі типті кітаптар мен оқытушы құралдарды (хрестоматия, есеп кітаптары, сөздіктер, дидактикалық қосымшалар, сыныптан тыс оқуға арналған кітаптар, оқытушы бейнефильмдер жіне т.б.) оқытушы программалармазмұнының нақты көшірмесі болып табылады.

Информатиканы оқыту үдерісінің негізгі компоненттерінің бірі мектеп оқулығы болып табылады.

Оқулық – нақты оқыту курсы бойынша оқыту үдерісін ұйымдастыруға қажетті, жүйелі оқыту матреиалдарынан тұратын кітап немесе басқа да ақпарат тасымалдау құралы.

Оқулықтың екі негізгі қызметі бар: 1) білім стандарттарына сай оқушыларға ақпаратты түсінікті түрде беретін оқыту ақпаратының құралы болып табылады; 2) оқыту үдерісін ұйымдастыратын, соның ішінде оқушылардың өзін-өзі оқыту үдерісі, оқыту құрылғысының қызметін атқарады.

---

Оқулық өз кезегінде оқыту үдерісінің кешенді ақпараттық моделі болып табылады. Ол оқытудың мақсатын және мазмұнын, дидактикалық принциптерін, оқытудың технологиясын көрсетеді. Оқулықта оқытудың мәселені қою, ақпаратты беру, мәселену шешу жолдарын ашу, жүйелеу және толықтыру, бекіту және бақылау, өзіндік зерттеу, үй жұмысы секілді кезеңдері көрсетіледі.

Дидактикалық жүйенің кез келген элементі оқулықта өзіндік мәнін табады. Егер оқулықты оқыту іс-әрекетін ұйымдастырушы ретінде қарастырсақ, онда бөлімдердің бір тақырып бойынша құрылымы мен мазмұны оқыту үдерісінің элементтері мен кезеңдеріне сәйкес болуы тиіс.

Әйтседе оқулық оқыту үдерісінің барлық жағын қамтамасыз ете алмайды. 1970 жылдардан бастап оқытушы-әдістемелік кешендер қолданыла бастады. Олар оқыту үдерісінің қосымшалары ретінде оқушылардың жеке бағытталған оқу дәрежесін жалпы мектеп бойынша өзіндік ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Қазіргі таңда оқытушы-әдістемелік кешендер кейбір оқу курстары бойынша бірнеше ондаған элементтерден тұрады: оқулық, есеп кітабы, оқу кітабы, хрестоматия, жұмыс дәптері, мұғалімге арналған әдістемелік құрал, бейнетаспа, CD-Rom және т.б.

Электрондық оқулық – ол электрондық құжат түріндегі оқулық, яғни ЭЕМ жадысында сақталған құжат. Ол арнайы экран (монитор) бетінде ғана көрінеді және оған тек ЭЕМ арқылы ғана өзгеріс енгізуге болады [19]. Дәл осы анықтаманы электрондық оқыту қосымшаларына да беруге болады. Олар өз кезегінде тапсырмалар мен есептер жинағынан, карталар мен сұлбалар альбомдарынан, атлас, хрестоматия, практикум, анықтамалықтар, тренажерлардан және т.б. электрондық қосымша құралдардан тұрады.

Мұндай оқулық гиперсілтемелерді жүзеге асыратын, графиканы анимацияны, диктордың сөзін, интерактивті тапсырмаларды, мультимедиялық эффекттерді, тіркеу формаларын орындау мүмкіндігі бар форматта орындалады, компьютерлік желілерде сонымен қатар оптикалық (CD, DVD және т.б.) құрылғыларда жарияланады.

Қарапайым оқулықтың электрондық көшірмесі болса болғаны оңай-ақ электрондық түрге ауыса алады.

Оқытудың электрондық басылымдардың қағаздағы басылымдардан он ерекшеліктері мен артықшылықтары бар:

- сақтаудың оңтайлығы (бір CD дискінде бірнеше мыңдаған кітаптардың мәтіні сақталуы мүмкін);

- электрондық оқулықтар мәңгі деседе де бола, оларда физикалық көнеру және тасымалдау барысында жыртылып қалу қаупі болмайды;

- мобильдігі, материалды өзгертудің және орын ауыстырудың оңайлығы, мұғалім өзінің оқыту үлгісіне сай өзгертулер енгізіп, жаңа тапсырмалар, жаңа материалдар және Интернет мәліметтерін қосу мүмкіндігі және ол өзгерту нәтижесінде қайта басып шығаруды талап етпейді;

---