ойлармен алмастыру, сонымен қатар іс-әрекеттердің жағымсыз іс-әрекеттерді қолдаудағы бағытын тежеу қажет.
«Шешім қабылдау» техникасы

Жағымсыз ойлар іс-әрекеттерімізге әсер етеді. Әлеуметтік фобиясы бар тұлғалар үшін шешім қабылдау қиынға соғады. Жағымсыз ойлар мен олардың салдарынан пайда болатын сезімдер таңдау жасау процесін қиындатады. Нәтижесінде субъект қимылсыз/бейтарап қалады.

Шешім қабылдау дағдысын қалыптастыру маңызды. Ол үшін төмендегі техниканы орындау жеткілікті.

Жағымдытұстары	Жағымсызтұстары
Пайда	Қауіп

• 
  енді әр бөлікке тиесілі дәлелдер жазып толтырыңыз.
  

Жазып болған соң барлық дәлелдерді салыстырып, талдау жасаңыз. Өз іс-әрекетіңіздің алып келер пайдасы мен қауіпін салыстыра отырып, шешім қабылдаңыз.

«Сіз үшін маңызды не?» деген сұраққа жауап беруге тырысыңыз.

Жұмыс жасау барысында жағымсыз/қауіпті проблемаларды шешу жолдарын іздеу қажет.

«AWARE» 5 қадам техникасы
Ағылшын тілінен аударғанда, «AWARE» - саналы деген мағынаны білдіреді. Ол негізгі 5 қадамнан тұрады. Олар:



Әр қадамға жеке тоқталсақ:
Acknowledge & Accept — үрейдің себебі мен оны тудыратын ойларды түсіну. Өз ойларыңызды қабылдауғы тырысыңыз, оны тежеуге, жеңуге ұмтылмаңыз. Үрейлеріңіз бен ойларыңыздың шынайы екенін мойындауға тырысыңыз. Сезімге ерік беріңіз. Оны тоқтатуға ұмтылмаңыз, сезімдеріңізді әлсіздік санамаңыз, оларды бар болмысымен қабылдаңыз.

Олар сіздің өз ойларыңыз бен сезімдеріңіз және бұл барлық адамзатқа тән қалыпты құбылыс екенін мойындауға тырысыңыз.

Watch –үрейге қашықтықтанғ сырт көзбен қараңыз. Ойларыңыз бен сезімдеріңізді бағылаңыз, бақылай отырып оларға немесе өзіңізді сынауға асықпаңыз. Оларға аса мән бермей алыстап қарап көріңіз. Сіз, сіздің ойларыңыз немесе сезімдеріңіз емессіз, сіз бөтен адамсыз. Сезімдер мен ойларға келіп-кетуші құбылыс ретінде қараңыз, мысалы, аспандағы бұлттар секілді немесе суда жүзіп өткен жапырақ, ағын суға теңестіріңіз.

Actions –үрейге қарамастан әрекет ету. Өз үрейіңіз бен қорқынышыңызды жеңіп өз мақсатыма жеттім деп ойлаңыз. Қашуға тырыспаңыз, қорқынышыңызға бетпе-бет келіңіз, мысалы, адамдарға қарау барысында көзіңізді алып қашпаңыз, телефоннан басыңызды көтеріп айналадағы құбылыстарға мән беріңіз. Көңіліңіз қалаған іс-әрекет жасаңыз.

---

Repeat –қайталай беріңіз. Бұл қадамдарды: өз үрейіңізді қабылдау, оған сырт көзбен қарау, үрей жоқтай әрекет етуді өміріңіздің бір бөлшегіне айналғанша қайталап жалғастыра беріңіз.

Expect –шынайы жетістікті кұтіңіз. Өз-өзіңізге сенімді болыңыз, қателіктер мен жеңіс қатар жүретінін қабылдаңыз. Әр сәтсіздік өткінші және уақытша, оны өз құралыңыз ретінде пайдалануға асығыңыз. Үрей кез-келген адамға тән және орынды құбылыс, оны мойындап жағдайды ауыстыруға тырысыңыз.
Флудинг техникасы

Флудинг (flooding)сөзі ағылшын тілінен аударғанда бату деген мағынаны білдіреді. Алғаш флудинг техникасы Полиннің жұмыстарында (1959) кездесе бастады.

Бұл мақсатты бағытталған жоспар негізінде үреймен жұмыс. Бұл техниканың идеясы қорқыныштың тригеррлерімен қайта-қайта, ұзақ кездесу эмоционалды реакция азаяды.

Оның орнына басқа нейрондық қатынас пайда болады: «қауіпті дегенім мүлдем қауіпті емес». Профессор Стефан Хоффман экспозиция техникасын – өзіне назар аударудан және көпшілік алдында қателік жасаудан қорқатын тұлғалармен жұмыста қолдану қажет деп санаған.

Үреймен жұмыста экспозицияның екі түрі қолданылады: шынайы (in vivo) және жалған (in sensu). Жалған экспозиция терапияға дайындық барысында немесе жеке жұмыс формасында қолданылады. Екі экспозицияның түрі жұмыста бірдей қолданылады, алдымен жалған дүниемен жұмыс жасайды, содан кейін шынайы әлемді түзетуге тырысады.

Хоффман бұл техниканы қолдау процесі жүзеге асатын топтық жұмыста қолдануға болатынын көрсетеді. Мысалы, көпшіліктің алдына шығудан қорқатын тұлға жаттығу барысында қоғамдық жерде тұрып сөз сөйлеу, музыка ойнау, ән айту және т.б.Өз қорқынышымен кездесу, барлық қобалжу мен үрейді саналы түрде қабылдау процесі жүзеге асады. Бұл жаттығуды саналы түрде бірнеше рет қайталай отырып қолайсыз сезімдерге үйрану, айырылу процесі жүзеге асады.

Әлеуметтік қолайсыз жәйттарға көзқарасы өзгереді.
«Торт» техникасы

Графикалық ақпараттарды қабылдау процесі тез жүретін болғандықтан диаграмманы үреймен жұмыс жасау барысында терапия құралы ретінде қолдануға болады.

Мақсаты: өз уақыты мен өмірін сырттай бақылап, талдау.

Барысы:

• 
  шеңбер сызыңыз, оны күн тәртібіңізге қарай маңызды аймақтарға байланысты бөлікке бөліңіз;
  
• 
  енді, сіз үшін иделды күн тәртібі қандай болу қажет екенін белгілеңіз;
  
• 
  екі диаграмманы салыстыра отырып иделдағы күн тәртібіне жету жолдарын қарастыру қажет.
  

---

Уақытты бақылау мен оны басқарудың мінсіз жолын қарастырамыз.
Mindfulness техникасы
Медитацияның терапиядағы рөлін зерттеушілердің бірі Джон Кабат-Зинн: «Mindfulness — бұл зейіннің осы шаққа бағытталыуы».

Бұл техниканың негізі пали тілінен енген «сати» сөзінен шығады, ол саналы деген мағынаны береді.

Мұнда: Саналы (сати) = қабылдау + зейін + естелік

Бұл әркім оны қоршаған орта, құбылыс, адамдарды бақылау арқылы өзінің өткен іс-әрекеттерін бағалап, болашақ қимылдарын жоспарлауға мүмкіндік береді. Сезімдерді бағыттай отырып оларды басқаруға болады.

Алайда, әлеумметтік жағдайлар, үрей мен қобалжу сезімдері күнделікті орын алатын және оларды басқару мүмкін болмаған жағдайда mindfulness техникасын қолдану арқылы саналы түрде басқару мүмкін.

Мұнда саналылық (mindfulness) = сати + бағалаусыз + қабылдау + жанашырлық. Заманауи психотерапияда саналылық деп өзін-өзі басқарудың түрін айтамыз.

Психикалық құбылыс – ойлар, сезімдер, физикалық сезімдерді қабылдау, оларға қарым-қатынасты білдіреді.

Бұл техниканың басты идеясы: «егер сен сезімдерінді тежей алмасан, олармен бірге өмір сүруге үйрен», яғни сезімдерге қарым-қатынасты басқару арқылы оларды басқаруға болады.

Медитация – дәл осы уақытта сезімдерді басқаруға үйрену.

Осы уақытта:

• 
  сіздің денеңіздің бағыты (отыру/жату/тұру)?
  
• 
  Сізге ыңғайлы ма?
  
• 
  Қысымды сезесіз бе?
  
• 
  Екі аяғыңыз еденге жетеді ме?
  
• 
  Бетіңіздегі сезімдер қандай?
  
• 
  Бастың бағыты?
  

Бұл бастың алғашқы қадамы.

Енді уақытты белгілеңіз (3-5 минут);

Көздеріңізді жұмыңыз және осы уақытта жалғыз өз-өзіңізді сезінуге тырысыңыз.

Өз денеңізді зерттеп көріңіз: «Денемнің қай бөлігінде өз демімді сезе аламын. Уақытты белгілеңіз». Не байқай алдыңыз? Ойларыңыз қалай өзгерді: жеңіл болды ма әлде ауырлай түсті ме? Денеңізде сезімдерді байқай алдыңыз ба?

Бұл әдіс зейіннің демге бағыты деп аталады. Нейробиология саласы бұл әдісті ішкі үйлесімділік пен психологиялық тұрақтылықты қалыптастыратын техниканың түрі деп қарастырады.

Дем алу мен дем шығару, өз демімізді басқару үшін құралған жаттығулар тізбегін төменде ұсынамыз.

«Отырып жасалынатын жаттығулар»:

• 
  Бір нысанға бағытталу (дем, сурет, дыбыс және т.б.);
  
• 
  Нысансыз медитация (бастапқыда қиынға соғу мүмкін, себебі бұл айналадағы барлық дене мен құбылысты байқауды талап етеді: сезім, ой, қиял, естелік, денедегі барлық өзгерістер);
  
• 
  Қиялмен жұмыс (мысалы, егер біз қауіпсіз жерді, мекен, тау, өзен, мінсіз сарбазды елестететін болсақ, өз сезімімізді реттеу үшін әр бейне суреттеп зерттейміз);
  
• 
  Қолдау мен сүйемелдеу.
  

---

«Тілек»

Мақсаты: бірлік, достық, қолдауды дамыту, өзі мен өзгенің сезімдеріне мән беруді үйретеді.

Барысы:

• 
  Ыңғайлы отырыңыз; өз денеңізді, ойларыңызды тыңдаңыз;
  
• 
  Сіз жақсы көретін, қолдайтын жақын дос, туыс, сүйікті жаннуарыңызды еске алыңыз;
  
• 
  Оны біз дос дейміз;
  
• 
  Досыңызды еске алғанда қандай сезімдер пайда болады;
  
• 
  Пайда болған жылулықты сақтап, өзіңізге зейін аударыңыз;
  
• 
  «»менде бәрі жақсы болсын», «менің денім сау болсын», «мен бақытты болайын» деп өзіңізді қолдау сөз айтып, демеуге болады.
  
• 
  Әр сөз құдыққа лақтырған тас секілді, олардың дыбысы мен жауабын тыңдаңыз;
  
• 
  Сезімдеріңізді мұқият тыңдаңыз, оларды сезінуге тырысыңыз.
  
• 
  Дайын болғанда дәл осы сөздерді қайта айтыңыз, бірақ өзіңіз емес туыстарыңыз туралы айтуға тырысыңыз.
  
• 
  Өзгелерге жақсылық тілегенде денеңізде қандай өзгерістер болды. Сізге ұнады ма?
  
• 
  Өзге адамдардың шекарасын кеңейте беріңіз: көрші, таныс, дүкендегі сатушы, бейтаныс адам және т.б.
  
• 
  Егер дайын болсаңыз үрей туғызатын адам мен нысанды да өзге адамдар тізіміне қосуға болады.
  
• 
  Оларды жақсы көруге тырысыңыз.
  
• 
  Жаттығудын соңында «Барлық адамзат бақытты болсын» деп аяқтауға болады.
  

Жаттығу барысында пайда болған ой, сезім, үрей, денедегі өзгерістерді байқап, оларды түсінуге тырысыңыз. Жаттығу сізге ұнады ма, қай бөлігі қаттырақ ұнады, ал қай бөлігі ауыр болды. Жаттығуды қайта орындауға дайынсыз ба?

Егер жаттығу ауыр соқса, онда тоқтатуға асықпаңыз, сезімдеріңізден қорықпаңыз. Оны қайта орындап жаттыға беріңіз.

Бұл жаттығуды үрей, қорқыныш, фобиясы бар адамдар үшін орындау қиын, алайда бұл жаттығу өз сезімдері мен өзгелерге деген қарым-қатынасын түсіну дағдыларын қалыптастыруда қолданылатын керемет әдістердің бірі.
Үрейге қарсы әрекет

Үнемі үреймен бетпе-бет кездесу арқылы үрейлерден арылып, әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға болады. Осы ретте, әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға арналған жаттығуларды орындау маңызды.

Әлеуметтік педагог әлеуметтік қорқынышы бар оқушылардың үрейін тежеп, шешу үшін арнайы жаттығулар карточкасын дайындайды. Жаттығулар карточкасында көрсетілген жағдаяттар оқу-тәрбие процесі, тұрмыстық өмір, отбасы, құрдастарымен байланысты болуы мүмкін. Әр жаттығу белгілі тақырып аясында жасалады және 0–ден 100 –ге дейін үрей деңгейімен анықталады.

Мысалы,

• 
  Сыныптағы 5 оқушымен бірге үзілісте бутерброд жеу (70);
  
• 
  Кездейсоқ кездесіп қалған таныс немесе көршімен сәлемдесу (30);
  

---

Осындай жағдаяттарға байланысты жаттығулар карточкасын жасауға болады.

Үрей деңгейі оқушы бойында бар қорқыныштың себебі мен жағдаятты анықтауға мүмкіндік береді. Әлеуметтік педагог үрейдің өсу ретімен орналастырып, әр деңгеймен жеке жұмыс жасайды.

Мысалы:
Жағдаят: шәй ішу.

1. 
   Менің үйімде қонақтармен пластмасс ыдыстан шәй ішу (40);
   
2. 
   Қонақта пластмасс ыдыстан шәй ішу (50);
   
3. 
   Менің үйімде қонақтармен шыны ыдыстан шәй ішу (65);
   
4. 
   Қонақта шыны ыдыстан шәй ішу (75);
   
5. 
   Мектепте шыны ыдыста шәй ішу (80).
   

Жағдаят: сабақ барысында өзін көрсету.

1. Сыныптасыңа сұрақ қою. (40)

2. «Мен сенің ойыңмен келіспеймін…» деп сыныптасыңа өз ойын айту. (60)

3. Мұғалімге сұрақ қою. (70)

4. «Мен сіздің ойыңызбен келіспеймін …» деп мұғалімге өз ойын айту. (80)

Барлық карточкалар күнделікті кездесетін, алайда үрей туғызатын жағдаяттардан құрастырылу қажет. Субъект жағдаяттармен жұмыс жасап үйренген сайын үрейді жеңуге қажет әлеуметтік дағдылар қалыптасып, іске қосылады.
Логотерапия
Логотерапия (грек тілінен аударғанда — «сөз», «ой», «мән» дегенді білдіреді) — бұл сөз арқылы белгілі бір дене, құбылыс, жағдайдың мәні мен маңыздылығын түсінуге арналған терапия түрі.

Терапияның авторыВиктор Эмиль Франкл кез-келген зат, дүние, құбылыстың мәнін түсіну, өзін-өзі тану қажеттілігі тұлғаның қозғаушы күші екенін түсіндіреді. Тұлға өзінің өмір сүру мәнін тек рухани деңгейде ғана түсіне алады.

В. Франклдің пікірінше адамзат өзін тануға бейім, өмірінің әр сәтіне мән беру арқылы ол өзінің өмір сүруінің себебеі мен маңыздылығын түсінуге тырысады.

Логотерапияның мақсаты тұлғаға ерік беру арқылы оның өмір сүру мәніне жету.

Логотерапия «ерікті болудың маңыздылығы?», «сен үшін ерікті болу маңызды ма?» деген сұрақтарға жауап іздейді. Бұл әлеуметтік фобиясы бар тұлғалардың қорқу мен үрейден ерік болуының маңыздылығы мен мәнін түсінуге бағытталады. Мысалы, логотерапия «Не үшін мен өз қорқыныштарымнан ерікті болуым керек?»деген сұраққа жауап іздей отырып, әлеуметтік фобиясы бар тұлғалардың өмірінде қорқыныштың алатын рөлі мен орнын анықтап қана қоймай, қорқынышты жеңу немесе онымен бірге, оған бағына өмір сүрудің қаншалықты пайдалы немесе қауіпті процесс екенін анықтауға көмектеседі.

Анықталған сұрақтың жауаптары өз сезімдерін тежеп, жеңу барысында үлкен мотивация бола алады. Бұл мотивацияны негізі жеке тұлғаның ішкі жан дүниесі емес, ортасы ретінде қарастырылады.Тұлға

---

Смотрите также файлы

• В абсолютном выражении.doc

• Дополнительные материалы к занятию 1 самооценка навыков психодемия только для личного использования! Данный текст является собственностью лаборатории консультативной психологии и психотерапии..docx

• Программа среднего профессионального образования 40. 02. 01 Право и организация социального обеспечения Дисциплина Основы экологического права Практическое задание 1.doc

• Лабораторная работа настройка подключения к сети Fast Ethernet Студент Фокин Ф. Д. Группа тсо305Б20 Москва 2022 Общие настройки.docx

• Протокол 1 от 13. 07. 2022 года Утвержден приказом 601од от 13. 07. 2022 г. Директор моу сош 10.doc