Сонымен, адамның девиантты мінез-құлық, іс-қимылдарының мәні, мазмұны, оның пайда болу себептері, сонымен бірге балалар мен жасөспірімдердің әлеуметтік ауытқуларының алдын алу және жеңудің әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың бағыттары қарастырылды.
4-тарау.ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ БАЛАЛАРЫМЕН ЖҰМЫС
Девиантты мінез-құлық ( лат. «ауытқу» сөзінен) - жүйелер; жалпы қабылданған немесе болжанған нормадан ауытқушылық, ол психикалық денсаулық, заң, мәдениет мораль нормалары болсын (Мустаева Ф.А.). 

Девиантты мінез-құлық - бұл әрекет, адамның әрекеті,  ресми түрде бекітілген немесе іс жүзінде қоғамның осы  стандартына сәйкес келмейтін(А.В. Петровский,  В.П. Зинченко).   

Девиантты мінез-құлық - бұл әлеуметтік нормалар мен үміттерді құнды көзқарасты көрсету арқылы өзгертудің нақты тәсілі. ( Г. И. Макартычева) 

 

     Девиантты мінез- құлықты балалардың ерекшеліктері 
Девиантты мінез-құлыққа қандай себептер ықпал етеді? 

Зерттеуші Л.Б. Шнейдер баланың девиантты мінез-құлқына ықпал ететін келесі себептерді анықтады: 

• 
  қатты әсер алуға ұмтылу; 
  

• 
  баланың ауруы; 
  
• 
  ашуланшақтық, өзін ұстай алмау; 
  
• 
  отбасындағы қолайсыздық жағдай; 
  
• 
  тәуелсіздік пен тәуелсіздікке ұмтылу; 
  
• 
  педагогикалық  қиын жағдайды қалай жеңуге болатындығы туралы ата-аналардың білімінің жоқтығы; 
  
• 
  сабақтың артта қалуы; 
  

• 
  құрдастардың немқұрайлылығы 
  
• 
  ересектер балалардың қиындықтарын түсінбеуі; 
  
• 
  баланың өзіне деген сенімі болмауы. 
  

Девиантты мінез-құлықтың жіктелуі 

 

Классификация - бұл жалпы белгімен ерекшеленетін және оларды анықтайтын себептермен жүйелі түрде біріктірілген девиантты мінез-құлық типтері, көріністің типтік түрлері. (6 кестені қараңыз).  
6-кесте. Л. М.Зюбина  бойынша девиантты мінез-құлықтың жіктелуі

Көрінетін көріністер	Эмоционалды  Жағдайлары	Девиантты мінез-құлықтың мақсаттары	Көрініс ерекшеліктері	Мінез- құлыққа не себеп болуы	Түзету топтары
Тыңдамау	Жеңіл күш салу	Эмоционалды  Дәрежесі	Сұранысқа қарсылық	Ерекшеліктер  жасы
Тентектік	Орташа кернеу	Артық энергияны босату	Талаптарға қарсылық	Ерекшеліктер  жасы
Сотқарлық	Қимыл алаңдаушылық	Қозғалтқыш мазасыздығын жою	Кеңестерге тұрақты қарсылық	Ерекшеліктер  жасы
	Мазасыздық	Іске асыру талабы	Өзін дұрыс ұстауды саналы түрде қаламау	Қиындықтарға   бейімделу	Девиантты   Мінез- құлық
	Жеңіл алаңдаушылық	Жетілуге ұмтылу	Негізсіз қарсылық	Эмоционалды стрессты жоғарылату	Мазасыздық
	Орташа алаңдаушылық	Жетілуге ұмтылу	өрескелдерге  Кеңеске қарсы әрекет	Эмоционалдық стрессты жоғарылату	Қоғамға жат мінез-құлықтың мазасыздығы
	Жоғары алаңдаушылық	Жетілуге ұмтылу	Қасақана заңсыздық	Алдыңғы білімнің қателігі	Девиантты мінез-құлықтың әлеуметтілігі
Өз еркі	Депрессия	Қиындықтардан қашу	Өзін түсінгенін қаламау	Өмірдің қиындықтары	Қоғамға жат мінез-құлықтың депрессиялары
Дөрекілік	Депрессиядан  айыру	Қорғауды іздеу	Өзін растайтын кедергілерді елемеу	«Мен-олар» қарама қайшылығы	Эмоцияналдық жағдайы
тәртіпсіздік	Ажырату	Кек алу	Нормаларды қасақана бұзу	Қарама-қарсы сөйлеу  «Мен олармын»	Агрессивті   мінез-құлық
Агрессиялық  Құқық  Бұзушылықтар	Көңілсіздік	Деструктивті мінез- құлық	Басқалардың құқықтарын өрескел бұзу	Қарама-қайшылық  “Мен - олар”	Агрессивті мінез- құлық

---

 

Әлеуметтік педагогика саласындағы теоретик С.А. Беличева девиантты мінез-құлықтың тағы бір жіктемесін ажыратады: 

Өзімшілдік бағыт. Материалдық, ақшалай, мүліктік пайда алу ниетімен байланысты құқық бұзушылықтар. Бұл ұрлау, ұрлық  , алыпсатарлық, алаяқтық және т.б.; 

Агрессивті бағыт. Жеке адамға қарсы әрекеттер. Бұл қорлау, бұзақылық, ұрып-соғу, кісі өлтіру, зорлау т.б.; 

Әлеуметтік пассивті түрлері. Белсенді өмір салтынан бас тарту, азаматтық міндеттерден жалтару, жеке және әлеуметтік мәселелерді шешуге құлықсыздық. Бұл жұмыстан, оқудан, арсыздықтан, маскүнемдіктен, нашақорлықтан, нашақорлықтан, суицидтен және т.б. 

Халаганның авторлары, Кауфман девиантты мінез-құлықты жіктеуге синдромдардың (аномалиялардың) түрлерін енгізеді: 

 Мінез-құлықтыңбұзылуы.(тыңдамау, тура мінез, менмендік, деструктивтілік, жауапсыздық, қызғаншақтық, ашу, беймазалық, шатасу) 

 Тұлғаның бұзылуы (өзін-өзі тану сезімі, дамыған өзін-өзі тану, қарым-қатынастан аулақ болу, мазасыздық, жылау). 

 Жетілмегендік (алаңдаушылық, жағымсыздық, енжарлық жүйке күлкі және т.б.)  

 Ассоциалық тенденциялар (жаман жолдастардың болуы, қыдырымпаздық, қоғамға қарсы топтарға берілгендік).

 

                 


Девиантты мінез- құлықтың формалары
Әлеуметтік педагогика саласындағы теоретик Ф.А. Мустаева  девиантты мінез-құлық формаларын анықтаған.
Девиантты мінез-құлық формалары:

1. 
   Алкоголизм және ішімдік ішу;
   
2. 
   Есірткіге тәуелділік және нашақорлық;
   
3. 
   Агрессивті мінез-құлық;
   
4. 
   Жезөкшелік;
   
5. 
   Психикалық бұзылулар;
   
6. 
   Қылмыс
   

Теоретик Ю.А Клейберг  девианттық мәселелер бойынша девиантты мінез-құлықтың келесі түрлерін ұсынады: 

*агрессия; 

*аутоагрессия (суицидтік мінез-құлық); 

*психикалық белсенділіктің күйін тудыратын заттарды теріс пайдалану (маскүнемдік, анестезия, темекі шегу және т.б.); 

* тамақтанудың бұзылуы  (артық тамақтану, аштық) 

 *жыныстық мінез-құлықтың ауытқулары- ауытқулар және бұрмаланулар (соқыр сенім

---

,  қиғаш алмасушылықты пір тұту, экспонатизм,  түр ауыстыру, педофилия,  садомаохизм); 

*психологиялық әуестендірулердің жоғарылауы («корахолизм», құмар ойындар - ойынға тәуелділік, коллекция жинау, «денсаулық параноиясы», фанатизм - діни, спорттық, музыкалық және т.б.); 

*жоғары психопатологиялық қызығушылықтар («Философиялық интоксикация», клептомания - патологиялық ұрлық, дромомания. пиромания - патологиялық өртеу, трихотиломания - шашты тарту және т.б.; 

*Мінездемелік және патологомінездемелік реакциялар: босату, топтау, қарсылық және т.; 

азғындық және өнегесіздік; 

эстетикалық емес мінез-құлық. 

Зерттеуші  Л.М. Зюбин девиантты мінез-құлықтың басқа да түрлерін қарастырады.6-сызба.

        


6-сызба.Девиантты мінез-құлықтың формалары
 

        Девиантты мінез-құлқы бар жасөспірімнің диагнозы  

Әлеуметтік педагогкелесі сипаттамаларды қадағалайтын диагностикалық әдістерді таңдайды.  

 “Мәдени артефактілер” - девиантты мінез-құлықты зерттейтін диагностикалық әдістердің кешені. 

Қоршаған орта жасөспірімнің психикалық дамуының анықтаушысы ретінде;(анықтамалық топтың тұлғааралық қатынастар құрылымы,социометрия) 

Жасөспірімнің тұлға ретіндегі белгілі бір сәтіне тұлғаның ішкі қатынасы; 

Құндылық бағдарларын, адамгершілікті, имандылықты, әдептілікті және полярлық - әлеуметтік жағымсыздықты реттейтін әлеуметтік оң механизмі. 

 

 

                        Девиантты мінез- құлықтың алдын алуы 
Девиантты мінез-құлықтың алдын-алу қылмыстар мен басқа да қоғамға қарсы көріністердің алдын-алу мақсатында қоғамға қарсы өмір салтын жүргізетін адамдарға жүйелі, мақсатты профилактикалық әсер етуді қамтиды. 

  Девиантты мінез-құлықты болдырмауға арналған міндеттер: 

*жасөспірімдердің материалдық және рухани қажеттіліктерін неғұрлым толық қанағаттандыру, әлеуметтік жетілу мен азаматтық белсенділікті қалыптастыру үшін әлеуметтік-экономикалық, идеологиялық, мәдени мәселелерді шешу;

---

 

*жұмыс орнында жүзеге асырылатын тәрбиелік әсерлер, жасөспірімдердің адамның өмірлік белсенділігі жүретін микро ортаны жақсартуға бағытталған зерттеу; 

*адамгершілікке жат құбылыстарды, адамдардың заңсыз әрекеттері мен мінез-құлқын түзетуге және алдын алуға бағытталған жеке тәрбиелік-профилактикалық жұмыс. 

Қылмыстың алдын-алу және алдын-алу міндеттерінің ішінде кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылық пен девиантты мінез-құлықты ертерек алдын-алу, қоғамға қарсы мінез-құлықтың алдын-ала дамудың ерте кезеңдерінде, қылмысқа дейінгі деңгейде, әлеуметтік ауытқулар қылмыстық іс-әрекетке айналмайынша ерекше орын алады. 

Девиантты мінез-құлықты болдырмауға арналған қадамдар:  

1.Өзінің қоршаған ортасының қолайсыз әлеуметтік және әлеуметтік-психологиялық факторларды уақтылы анықтау және залалсыздандыру. 

2.Әр түрлі әлеуметтік институттың тығыз өзара әрекеті( мектеп, клубтар, қауымдастықтар, құқық қорғау органдары),  

3.Кәмелетке толмағандарға қоғамға қарсы, криминалистік ықпалдың жолын кесу және жою. 

4.Кәмелетке толмағандардың девиантты мінез-құлқын түзету. 

 

Девиантты мінез-құлықтағы балалармен түзету жұмыстары

Әлеуметтік педагогтыңдевиантты мінез-құлқы бар балалармен түзету жұмысында жасөспірімнің тұлғасын бейімдеу және дамыту үшін келесі ұғымдар ұсынылады.   

Б.Д. Парыгин “адамның биологиялық алғышарттарын және әлеуметтік ортаға көтерілуін қамтитын ізгілендірудің жан-жақты процесі”. 

В.Г. Асеев - жеке тұлға мен коршаған ортаға “ түйісу” кешенді процесі 

В. Г. Асеев, М.С. Яницкий әлеуметтік-психологиялық немесе психологиялық бейімделу. 

А.А. Налчаджян     1. Проблемалық жағдайды өзгерту және іс жүзінде жою арқылы бейімделу. 

                                  2. Жағдайды сақтау кезіндегі бейімделу. 

Девиантты мінез-құлқы бар балалармен түзету бағдарламаларын әзірлеу мен іске асыруда сол мұғалімге келесі талаптарды жасаған жөн.

 

 Түзету бағдарламаларын жасауға қойылатын талаптар

Диагностикада девиантты мінез-құлықты зерттеудің әдіснамалық тәсілдеріне немесе дәстүрлі бағыттарына сүйеніңіз. 

Бұл дәлелденген түзету бағдарламасын қолдану. 

Түзету еріктілігі. 

Жеке түзету жұмыстары. 

---

Топта жас өспірімдер арасындағы қарым-қатынас ерекшеліктері мен қалыптасуын бақылау түрлерінің болуы. 

  

 Жеке түзету бағдарламасының құрылымына келесі тармақтар кіреді.

• 
  Диагностиканың нәтижелері 
  
• 
  Қорытынды( мәселе) 
  
• 
  Түзету шаралары мен іс-әрекеттер картасы. 
  
• 
  Оқу әдістері мен әдістерінің тізімі 
  
• 
  Оң немесе теріс өзгерістер журналы. 
  
• 
  Диагностиканың қорытындысы 
  
• 
  Жетістіктер мен түзету жұмыстарының нәтижесі. 
  
• 
  Ұсыныстар. 
  

 

Девиантты мінез-құлықтағы балалармен жеке түзету бағдарламасын жасау құрылымына мыналар кіреді: 

• 
  жүргізілген диагностикалық әдістердің нәтижелері бойынша сандық және сапалық қорытындылардың болуы; 
  
• 
  девиантты мінез-құлқы бар жасөспірімнің негізгі және нақты проблемаларын, сонымен қатар оның әлеуетін ашатын жалпыланған сандық-сапалық тұжырымның болуы; 
  
• 
  психологтың ,жасөспірімнің жеке басының немесе мінезінің белгілі бір саласын түзету үшін болжанған әрекеттерін біртіндеп ашатын түзету шаралары мен әрекеттерінің логикалық картасының болуы; 
  
• 
  әлеуметтік тәрбиеші девиантты мінез-құлықты жасөспіріммен түзету жұмыстарын жүргізетін оқыту әдістері,  мен әдістерінің тізімінің болуы; 
  
• 
  психиканың және тұлғаның белгілі бір құрылымдарында түзету әрекеті нәтижесінде пайда болған оң және теріс өзгерістерді ауызша көрсететін журналдың болуы; 
  
• 
  жүргізілген диагностикалық әдістердің нәтижелері бойынша сандық және сапалық қорытындылардың болуы; 
  
• 
  негізгі жетістіктер мен түзету жұмыстарының нәтижесін көрсететін жалпыланған сандық және сапалық тұжырымның болуы; 
  
• 
  одан әрі топтық немесе жеке түзету жұмыстары бойынша ұсыныстардың болуы. 
  

     Девиантты мінез-құлықты балалармен жұмыс жасау кезінде топтық түзету жұмыстарына нұсқамалардың болуы, оларда үміткерлерді іріктеудің белгілі ережелерін сақтау қажет. 

• жасөспірімдер арасындағы жас айырмашылығы екі жылдан аспауы керек; 

• жасөспірімдер тәуелді болуы мүмкін; 

 •  жасөспірімдерде мінез-құлық бұзылыстары жоқ невротикалық бұзылулар болуы мүмкін; 

 *жасөспірімдер зияткерлік және физикалық даму деңгейінде шамамен болуы керек; 

*жасөспірімдер бірлесіп жұмыс істей білуі және топта жұмыс істеуі керек. 

---

Смотрите также файлы

• В абсолютном выражении.doc

• Дополнительные материалы к занятию 1 самооценка навыков психодемия только для личного использования! Данный текст является собственностью лаборатории консультативной психологии и психотерапии..docx

• Программа среднего профессионального образования 40. 02. 01 Право и организация социального обеспечения Дисциплина Основы экологического права Практическое задание 1.doc

• Лабораторная работа настройка подключения к сети Fast Ethernet Студент Фокин Ф. Д. Группа тсо305Б20 Москва 2022 Общие настройки.docx

• Протокол 1 от 13. 07. 2022 года Утвержден приказом 601од от 13. 07. 2022 г. Директор моу сош 10.doc