ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 840
Скачиваний: 32
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
, оны сақтай білу қабілеттілігі. Қарым-қатынас жағдайын жақсы түсіну жэне өзара түсінушілікке жету тиімді коммуникацияның белгісг болып табылады.
Коммуникацияның кері байланысы:
стереотиптер - жеке адамдар немесе жағдайлар туральг
қалыптасқан ой-пікірлер нэтижесінде адамдарды, жағдайларды, ■
мәселелерді түсіну жэне объективті талдау қиын болады; ;
өзінің көзқарасына қарсы келетін пікірлерді қабылдамау, оларға қарсы болу; - адамдар арасындағы жаман қарым-қатынас нәтижесінде басқа адамды өз ойыңыздың дүрыстығына сендіре
алмау пайда болады;
басқа адамның зейіні мен қызығушылығының жоқ болуы, ондай қызығушылық адамның өзіне қажетті, маңызды ақпараттың мэнін санадан өткізу нәтижесінде пайда болады;
көптеген фактілерді елемеу, яғни қажетті фактілер аз болса да, қорытынды жасау;
өз ойын білдірудегі қателіктер, мысалы логиканың жоқ болуы, дүрыс емес сөздерді қолдану, қарым-қатынастың күрделілігі;
- қарым-қатынас стратегиясы мен тактикасының дүрыс болмауы.
«Коммуникация» термині латын тілінен аударғанда «жалпы,
барлығымен бөлісу» дегенді білдіреді. Егер өзара түсінушілік болмаса коммуникация да болмайды. Коммуникация жетістігін білу үшін кері байланысты білу керек, яғни адамдар сізді қалай түсінді, қалай қабылдады тағы сол сияқты сүрақтарға жауап берілуі тиіс. Коммуникациялық компетенттілік - адамдармен керекті байланысты құРУ жэне үстай алу қабілеттілігі. Коммуникативті қабілеттілік адамның жасына, біліміне, мэдениетіне, психологиялық даму деңгейіне, өмірлік жэне кәсіби тэжірибесіне байланысты ерекшеленеді.
Ортақтасу барысында ақпарат бір адамнан екінші адамға тек беріліп алынбайды, алмасады. Сондықтан ортақтасудағы ақпарат алысу - тікелей ары-бері ауысу ғана емес, бүл процестің негізгі мақсаты белгілі жағдайдың не мэселенің жалпы мағынасын анықтау, ортақ көзқарасты белгілеу мен келісімге келу.
Осы міндетті шешу түлғааралық ортақтасу барысында кері байланыс механизмі қызмет етеді. Бүл механизмнің мэні: түлғааралық коммуникацияда ақпарат алмасу екі есе көбейеді, коммуникатордан реципиентке өткен ақпараттың ішкі мағынасымен қатар реципиент коммуникатордың ақпаратына, оның тэртібіне қалай қарайтыны, қалай бағалайтыны жөнінде мэліметтер беріледі. Кері байланыс таныту мен байқау үшін белгілі бір батылдыққа ие болу керек. Кері байланыс
- басқа адамды қалай қабылдағандыгы туралы, қарым-қатынас барысында қандай ойлар мен сезімдердің туғандығы туралы мәлімет беру.
Кері байланыс ережелері: 1. Адамның нақты қандай жүріс-түрысы сізге жагымды, не жағымсыз эмоция тудыратыны туралы айту керек;
ер адамға оның кейбір қылықтарының ұнамайтыны туралыіі айтқыңыз келсе, онда оның нені өзгертуі қажет екенін айту керек:|
Ең бастысы, баға бермеу керек. Кері байланыс басқа адамі туралы ақпарат емес, бұл - сіздің сол адаммен қарым-қатынаоі барысындағы оны қабылдауыңыз, сізге ненің ұнамайтыны, неніңі ұнайтыны туралы ақпарат. 1
Кері байланыс дегеніміз - коммуникатордың әрекетін<М
реципиенттің реакциясы туралы берілетін ақпарат. Керщ
байланыстың мақсаты - ортақтасу серігіне оның мінез-құлықтарьі|
өзгелер жағынан қалай қабылданып, сезіліп тұрғанын түсінугш
көмектесу болып табылады. ' |
Кері байланыс түрлері: тікелей жэне жанама. Тікелей керіі
байланыс кезінде реципиенттің сөйлесушінің құлқына реакциясыі
ашық түрде көрініс алады. Мысалы, тікелей сөйлемдер «Сені
айтып тұрған нэрсе маған ұнамайды», «Не деп тұрсың, түк те|
түсінбей жатырмын». Не болмаса, тікелей қуаныш, ашу, ыза, мұң|
сезімдерін айқын көрсететін ым-ишаралар. Тікелей кері байланысі
реципиентті коммуникатор түсінуі үшін қолайлы жағдай жасап,|
ортақтасуды тиімді және нәтижелі етеді. ||
Кері байланыстың жанама түрі - психологиялық ақпаратты'
ортақтасу серігіне жасырын, астыртын жеткізу жолы. Ол үшіні
неше түрлі риторикалық сұрақтар, кекетулер, қатынас серігіі
күтпеген эмоциялық реакциялар пайдаланылады. Коммуникатор:
реципиенттің өзіне қарасты эсері, қатынасының шынайы сипаты;
туралы өзі ойлап жетуі керек. Сөйлесушінің ойлаған сезімдеріі
мен пікірлері үнемі дұрыс бола бермегендіктен ортақтасу барысы |
да, ақпарат алысу да белгілі дэрежеде күрделене түседі. |
Сонымен психологиялық кері байланыс - тұлғааралық ! коммуникацияның алғашқы ерекшелігі.
§6.2 Қарым-қатынас тәсілдері, түрлері . Қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес тәсілдері: кинесика, проксемика, такесика, паралингвистика
Қарым-қатынас негізгі екі канал арқылы жүзеге асады: тілдік
(вербалды) жэне тілдік емес (вербалды емес) қарым-қатынас ;
каналдары. Сөйлесу тек қарым-қатынас құралы ғана емес, ол - I
ақпараттың қайнар көзі, басқа адамға эсер етудің тэсілі.
Тілдік (вербалды) қарым-қатынас құрылымына мыналар жатады:
1. сөздердің мэні мен мағынасы - сөздерді нақты дұрыс айту, сөйлемдерді дұрыс құру;
тілдегі дыбыстық құбылыстар - сөйлеудің темпі, ритмі, интонациясы, дикциясы, дауыстың жоғары - төмендігі, эуезділігі, ырғағы;
дауыс шығару көріністері - қарым-қатынас барысында пайда болатын арнайы дыбыстар. Мысалы, күлу, жылау, сыбырлау, күрсіну, «хм-хм», «эх», «ах», т.б. сөздердегі дыбыстар.
Кептеген зерттеулердің көрсетуі бойынша күнделікті қарым-қатынастың 7 пайызын - сөздер, 40 пайызын - дыбыстар, 53 пайызын тілдік емес өзара эрекеттесулер құрайды.
Тілдік емес (вербалды емес) қарым-қатынасты зерттейтін ғылымдар:
1. Кинесика адамдардың эмоциялары мен сезімдерінің сыртқы
көріністерін зерттейді:
А) мимика бет әлпеттің бұлшық ет қозғалыстарын зерттейді; Ә) жестика дененің жеке бөліктерінің қозғалыстарын зерттейді, Б) пантомимика дененің бүкіл моторикасын: жүріс-тұрыс, еңкею, қисаю, т.б. қалыптарын зерттейді;
2. Такесика қарым-қатынас барысындағы қол алмасып амандасу,
беттен сүю, құшақтау, сипау, т.б. денеге тию эрекеттерін
зерттейді;
3. Проксемика қарым-қатынас барысында адамдардың
кеңістікте орналасуын зерттейді.
Кинесика термині грек тілінен алғанда «кіпезіз» - қозғалыс дегенді
білдіреді. Ол - адамдардың қарым-қатынасында қолданылатын барлық дене қимылдарының жиынтығын (сөйлеу аппаратынан басқа) зерттейтін ғылым. Оған сейлеу кезіндегі ым-ишарат, адамның бет құбылыстары (мимика), дене мүшелерінің қозғалыстары жатады. Сөйлеу тілінің нақты сипаттамасы лексика, грамматика, просодика салаларындағы ерекшеліктерді анықтаумен шектелмейді, өйткені тілдік қатынасты жүзеге асырудағы айтылмақ ойдың мағынасы көп жағдайда адамдардың қимыл-қозғалысына да байланысты болады. Акустикалық жүйеге паралингвистика жэне экстралингвистикажатады. Паралингвистика - бұл коммуникатор дауысыньщ
сапасы: тембрі, ырғағы, қаттылығы, жылдамдылығЦ
интонациясы, логикалық екпіні. \,
§6.3 Қарым-қатынас деңгейлері, контактты әрекеттесудіц ' түрлері коммуникативті ықпал
I Қарым-қатынастың түрлі жақтарының байланысы, олардьГ динамикасы Я.Яноушек ұсынған қарым-қатынастың деңгейлій схемасында неғұрлым айқын байқалады. Осы схеманың бірінші деңгейінде коммуникация өз тарапынан ақпарат беру мең қабылдауды, контактқа түскен индивидтердің бастапқЫ ақпараттылығында болатын айырмашылықтарды түзететін оның1 кодталуы мен декодталуын білдіреді. Алайда, осы деңгейдің өзінде коммуникация тек ақпарат алу мен беруге ғана теңеспейді, жасырын түрде ол қатысушылардың өзара қатынастарын да қамтиды. Мысалыға, сөйлеуші жағынан тындаушының беріліпі' отырған ақпаратты қалай қабылдауының антиципациясы орын{ алады, өз кезегінде өзі алған ақпараттың контекстін қайта қүрылымдайды: сөйлеушінің бастапқы ниеті, оның тәжірибесі,; білімдері жэне осы деңгейде бірлескен іс-әрекетпен тікелей байланыс жоқ.
Коммуникация екінші деңгейде нақ өзара сипатқа ие болады, мұнда ол қатысушылардың өзара мағыналарды беруі мен! қабылдауын көрсетеді. Осы деңгейде коммуникация олардың ортақ міндеттерді орындаудағы бірлескен іс-эрекеттерімен тікелей байланысты, ол тек қана іс- эрекеттегі емес, сондай-ақ сонымен байланысты коммуникациядағы функциялардың сараланып жіктелінуіне әкеледі. Соңғысы бұл жағдайда ақпараттау, сұрастыру, оқыту, нұскау беру, бұйыру жэне т.б. сипатқа ие бола отырып, бірлескен жұмыстың үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Берілген коммуникация бағытталған білімдермен, ойлармен, шешімдермен алмасу бұл жерде міндетті бірлесе орындауға бағынған қажет мэліметтерді алуға, оқу материалын меңгеруге, жаңа білімдерді ашуға, бұйрық беруге жэне т.б.
Үшінші деңгейде алдыңғы шепке коммуникация үшін неғұрлым мэнділері: бір-бірінің ұстанымдары мен көзқарастарын түсінуге ұмтылу, басқалардың пікіріне құлақ асу, тіпті олармен келіспесе де және т.б. шығады, осы жағдайда коммуникация жекеленген қатысушылардың қосқан үлестерін, жеткен табыстарын жалпы бағалаудың қалыптасуына бағытталады. Жалпы бағалауға ұмтылу кедергілерге тап болуы мүмкін, бұл кедергілер коммуникацияға түсуші жекеленген қатысушылардың негізгі мақсаттарының әр түрлілігінде болады. Коммуникацияның осы үшінші деңгейі өзара қатынастардың ұжымдық сипатымен байланысты.
Тұлғааралық коммуникацияның тағы да бір ерекше сипаты оның екі деңгейлі құрылымы. Ортақтасу барысында ақпарат алмасу сөздік және бейсөздік деңгейлерде өткізіледі. Сөз деңгейінде ақпарат алысудың негізгі құралы - сөз, тіл болса,
бейсөздік деңгейде сөзден басқа коммуникация белгілері қызмет көрсетеді.
Бейсөз тэсілдер адамның эмоциялық реакцияларының айнасы ретінде оның ортақтасу барысындағы көңіл-күйін түсінуі жэрдемдеседі. Ортақтасу кезінде олардың орны мен мәні өте биік. «Коммуникация айсбергінің» көрінетін ұшы сөз болса, көзге көрінбейтін су астындағы негізгі белімі бейсоз әдіс - тэсілдер. Ортақтасу серігі кері байланысты осы бейсөз жолдармен жүзеге асырады. Мысалы, сөзіне сенбей тұрсақ, серігіміздің бейсөз тэртібіне мэн береміз. Ым-ишаралар адамның сез астарында жатқан шынайы (жасырылған) ниеттерін анықтауға көмектеседі. Бейсөз құралдарға оптикалық кинестетикалық, пара және экстралингвистикалық, проксемикалық, визуалдық жүйелер жатады.
Коммуникациялық ықпалдау шарттары мен түрлерін талдасақ, оның екі типін анықтаймыз. Коммуникатордың реципиентке жасаған эсерінің мақсаты мен құралдарына орай эміршіл жэне диалогтық коммуникация типтеріне болінеді.
Екі типтің айырмашылығы коммуникатордың ұстанымына, мәтіннің сипатына, коммуникациялық кеңістікке, кеңістіктің ұйымдастырылуына, бейсөздік тэртіпке орай анықталады.
Психологиялық ұстаным автордың коммуникациялық стилін белгілейді. Әкімшілдік ықпал етуде «жоғарыдан-төменге» ұстанымы, диалогта - «тепе-тең» ұстанымы жүзеге асады. «Жоғарыдан-төменге» ұстанымындағы коммуникатор үшін реципиент бағынышты халде больш, тек еріксіз тыңдап,, коммуникатордың сөзін сын айтпай қабылдауы керек. Осі{ бағыттағы коммуникатордың пайымдауынша, реципиенттің өд пікірі жоқ, бар болса да оны коммуникаторға қажетті бағыщ; озгерте салады. «Тепе-тең» ұстанымда тыңдаушы коммуникатор; жағынан ортақтасудың белсенді, оз пікірін қорғай алатын мүшео; ретінде қарастырылады.
§6.4 Топтағы, ұжымдағы түлғааралық қарым-қатынас Топ - әлеуметтік және психолоғиялық феномен
Әлеуметтік психологияда «топ» термині жан-жақты жэне көе
мағыналы болып табылады. Бір-бірімен көптеген эртүрлі тұрақтві
бірлеСтіктерге біріккен, оте күрделі ұйымдасқан қоғамды адамдар
«топтар» деп атайды. і
Топтар іштей
Коммуникацияның кері байланысы:
стереотиптер - жеке адамдар немесе жағдайлар туральг
қалыптасқан ой-пікірлер нэтижесінде адамдарды, жағдайларды, ■
мәселелерді түсіну жэне объективті талдау қиын болады; ;
өзінің көзқарасына қарсы келетін пікірлерді қабылдамау, оларға қарсы болу; - адамдар арасындағы жаман қарым-қатынас нәтижесінде басқа адамды өз ойыңыздың дүрыстығына сендіре
алмау пайда болады;
басқа адамның зейіні мен қызығушылығының жоқ болуы, ондай қызығушылық адамның өзіне қажетті, маңызды ақпараттың мэнін санадан өткізу нәтижесінде пайда болады;
көптеген фактілерді елемеу, яғни қажетті фактілер аз болса да, қорытынды жасау;
өз ойын білдірудегі қателіктер, мысалы логиканың жоқ болуы, дүрыс емес сөздерді қолдану, қарым-қатынастың күрделілігі;
- қарым-қатынас стратегиясы мен тактикасының дүрыс болмауы.
«Коммуникация» термині латын тілінен аударғанда «жалпы,
барлығымен бөлісу» дегенді білдіреді. Егер өзара түсінушілік болмаса коммуникация да болмайды. Коммуникация жетістігін білу үшін кері байланысты білу керек, яғни адамдар сізді қалай түсінді, қалай қабылдады тағы сол сияқты сүрақтарға жауап берілуі тиіс. Коммуникациялық компетенттілік - адамдармен керекті байланысты құРУ жэне үстай алу қабілеттілігі. Коммуникативті қабілеттілік адамның жасына, біліміне, мэдениетіне, психологиялық даму деңгейіне, өмірлік жэне кәсіби тэжірибесіне байланысты ерекшеленеді.
Ортақтасу барысында ақпарат бір адамнан екінші адамға тек беріліп алынбайды, алмасады. Сондықтан ортақтасудағы ақпарат алысу - тікелей ары-бері ауысу ғана емес, бүл процестің негізгі мақсаты белгілі жағдайдың не мэселенің жалпы мағынасын анықтау, ортақ көзқарасты белгілеу мен келісімге келу.
Осы міндетті шешу түлғааралық ортақтасу барысында кері байланыс механизмі қызмет етеді. Бүл механизмнің мэні: түлғааралық коммуникацияда ақпарат алмасу екі есе көбейеді, коммуникатордан реципиентке өткен ақпараттың ішкі мағынасымен қатар реципиент коммуникатордың ақпаратына, оның тэртібіне қалай қарайтыны, қалай бағалайтыны жөнінде мэліметтер беріледі. Кері байланыс таныту мен байқау үшін белгілі бір батылдыққа ие болу керек. Кері байланыс
- басқа адамды қалай қабылдағандыгы туралы, қарым-қатынас барысында қандай ойлар мен сезімдердің туғандығы туралы мәлімет беру.
Кері байланыс ережелері: 1. Адамның нақты қандай жүріс-түрысы сізге жагымды, не жағымсыз эмоция тудыратыны туралы айту керек;
ер адамға оның кейбір қылықтарының ұнамайтыны туралыіі айтқыңыз келсе, онда оның нені өзгертуі қажет екенін айту керек:|
Ең бастысы, баға бермеу керек. Кері байланыс басқа адамі туралы ақпарат емес, бұл - сіздің сол адаммен қарым-қатынаоі барысындағы оны қабылдауыңыз, сізге ненің ұнамайтыны, неніңі ұнайтыны туралы ақпарат. 1
Кері байланыс дегеніміз - коммуникатордың әрекетін<М
реципиенттің реакциясы туралы берілетін ақпарат. Керщ
байланыстың мақсаты - ортақтасу серігіне оның мінез-құлықтарьі|
өзгелер жағынан қалай қабылданып, сезіліп тұрғанын түсінугш
көмектесу болып табылады. ' |
Кері байланыс түрлері: тікелей жэне жанама. Тікелей керіі
байланыс кезінде реципиенттің сөйлесушінің құлқына реакциясыі
ашық түрде көрініс алады. Мысалы, тікелей сөйлемдер «Сені
айтып тұрған нэрсе маған ұнамайды», «Не деп тұрсың, түк те|
түсінбей жатырмын». Не болмаса, тікелей қуаныш, ашу, ыза, мұң|
сезімдерін айқын көрсететін ым-ишаралар. Тікелей кері байланысі
реципиентті коммуникатор түсінуі үшін қолайлы жағдай жасап,|
ортақтасуды тиімді және нәтижелі етеді. ||
Кері байланыстың жанама түрі - психологиялық ақпаратты'
ортақтасу серігіне жасырын, астыртын жеткізу жолы. Ол үшіні
неше түрлі риторикалық сұрақтар, кекетулер, қатынас серігіі
күтпеген эмоциялық реакциялар пайдаланылады. Коммуникатор:
реципиенттің өзіне қарасты эсері, қатынасының шынайы сипаты;
туралы өзі ойлап жетуі керек. Сөйлесушінің ойлаған сезімдеріі
мен пікірлері үнемі дұрыс бола бермегендіктен ортақтасу барысы |
да, ақпарат алысу да белгілі дэрежеде күрделене түседі. |
Сонымен психологиялық кері байланыс - тұлғааралық ! коммуникацияның алғашқы ерекшелігі.
§6.2 Қарым-қатынас тәсілдері, түрлері . Қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес тәсілдері: кинесика, проксемика, такесика, паралингвистика
Қарым-қатынас негізгі екі канал арқылы жүзеге асады: тілдік
(вербалды) жэне тілдік емес (вербалды емес) қарым-қатынас ;
каналдары. Сөйлесу тек қарым-қатынас құралы ғана емес, ол - I
ақпараттың қайнар көзі, басқа адамға эсер етудің тэсілі.
Тілдік (вербалды) қарым-қатынас құрылымына мыналар жатады:
1. сөздердің мэні мен мағынасы - сөздерді нақты дұрыс айту, сөйлемдерді дұрыс құру;
тілдегі дыбыстық құбылыстар - сөйлеудің темпі, ритмі, интонациясы, дикциясы, дауыстың жоғары - төмендігі, эуезділігі, ырғағы;
дауыс шығару көріністері - қарым-қатынас барысында пайда болатын арнайы дыбыстар. Мысалы, күлу, жылау, сыбырлау, күрсіну, «хм-хм», «эх», «ах», т.б. сөздердегі дыбыстар.
Кептеген зерттеулердің көрсетуі бойынша күнделікті қарым-қатынастың 7 пайызын - сөздер, 40 пайызын - дыбыстар, 53 пайызын тілдік емес өзара эрекеттесулер құрайды.
Тілдік емес (вербалды емес) қарым-қатынасты зерттейтін ғылымдар:
1. Кинесика адамдардың эмоциялары мен сезімдерінің сыртқы
көріністерін зерттейді:
А) мимика бет әлпеттің бұлшық ет қозғалыстарын зерттейді; Ә) жестика дененің жеке бөліктерінің қозғалыстарын зерттейді, Б) пантомимика дененің бүкіл моторикасын: жүріс-тұрыс, еңкею, қисаю, т.б. қалыптарын зерттейді;
2. Такесика қарым-қатынас барысындағы қол алмасып амандасу,
беттен сүю, құшақтау, сипау, т.б. денеге тию эрекеттерін
зерттейді;
3. Проксемика қарым-қатынас барысында адамдардың
кеңістікте орналасуын зерттейді.
Кинесика термині грек тілінен алғанда «кіпезіз» - қозғалыс дегенді
білдіреді. Ол - адамдардың қарым-қатынасында қолданылатын барлық дене қимылдарының жиынтығын (сөйлеу аппаратынан басқа) зерттейтін ғылым. Оған сейлеу кезіндегі ым-ишарат, адамның бет құбылыстары (мимика), дене мүшелерінің қозғалыстары жатады. Сөйлеу тілінің нақты сипаттамасы лексика, грамматика, просодика салаларындағы ерекшеліктерді анықтаумен шектелмейді, өйткені тілдік қатынасты жүзеге асырудағы айтылмақ ойдың мағынасы көп жағдайда адамдардың қимыл-қозғалысына да байланысты болады. Акустикалық жүйеге паралингвистика жэне экстралингвистикажатады. Паралингвистика - бұл коммуникатор дауысыньщ
сапасы: тембрі, ырғағы, қаттылығы, жылдамдылығЦ
интонациясы, логикалық екпіні. \,
§6.3 Қарым-қатынас деңгейлері, контактты әрекеттесудіц ' түрлері коммуникативті ықпал
I Қарым-қатынастың түрлі жақтарының байланысы, олардьГ динамикасы Я.Яноушек ұсынған қарым-қатынастың деңгейлій схемасында неғұрлым айқын байқалады. Осы схеманың бірінші деңгейінде коммуникация өз тарапынан ақпарат беру мең қабылдауды, контактқа түскен индивидтердің бастапқЫ ақпараттылығында болатын айырмашылықтарды түзететін оның1 кодталуы мен декодталуын білдіреді. Алайда, осы деңгейдің өзінде коммуникация тек ақпарат алу мен беруге ғана теңеспейді, жасырын түрде ол қатысушылардың өзара қатынастарын да қамтиды. Мысалыға, сөйлеуші жағынан тындаушының беріліпі' отырған ақпаратты қалай қабылдауының антиципациясы орын{ алады, өз кезегінде өзі алған ақпараттың контекстін қайта қүрылымдайды: сөйлеушінің бастапқы ниеті, оның тәжірибесі,; білімдері жэне осы деңгейде бірлескен іс-әрекетпен тікелей байланыс жоқ.
Коммуникация екінші деңгейде нақ өзара сипатқа ие болады, мұнда ол қатысушылардың өзара мағыналарды беруі мен! қабылдауын көрсетеді. Осы деңгейде коммуникация олардың ортақ міндеттерді орындаудағы бірлескен іс-эрекеттерімен тікелей байланысты, ол тек қана іс- эрекеттегі емес, сондай-ақ сонымен байланысты коммуникациядағы функциялардың сараланып жіктелінуіне әкеледі. Соңғысы бұл жағдайда ақпараттау, сұрастыру, оқыту, нұскау беру, бұйыру жэне т.б. сипатқа ие бола отырып, бірлескен жұмыстың үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Берілген коммуникация бағытталған білімдермен, ойлармен, шешімдермен алмасу бұл жерде міндетті бірлесе орындауға бағынған қажет мэліметтерді алуға, оқу материалын меңгеруге, жаңа білімдерді ашуға, бұйрық беруге жэне т.б.
Үшінші деңгейде алдыңғы шепке коммуникация үшін неғұрлым мэнділері: бір-бірінің ұстанымдары мен көзқарастарын түсінуге ұмтылу, басқалардың пікіріне құлақ асу, тіпті олармен келіспесе де және т.б. шығады, осы жағдайда коммуникация жекеленген қатысушылардың қосқан үлестерін, жеткен табыстарын жалпы бағалаудың қалыптасуына бағытталады. Жалпы бағалауға ұмтылу кедергілерге тап болуы мүмкін, бұл кедергілер коммуникацияға түсуші жекеленген қатысушылардың негізгі мақсаттарының әр түрлілігінде болады. Коммуникацияның осы үшінші деңгейі өзара қатынастардың ұжымдық сипатымен байланысты.
Тұлғааралық коммуникацияның тағы да бір ерекше сипаты оның екі деңгейлі құрылымы. Ортақтасу барысында ақпарат алмасу сөздік және бейсөздік деңгейлерде өткізіледі. Сөз деңгейінде ақпарат алысудың негізгі құралы - сөз, тіл болса,
бейсөздік деңгейде сөзден басқа коммуникация белгілері қызмет көрсетеді.
Бейсөз тэсілдер адамның эмоциялық реакцияларының айнасы ретінде оның ортақтасу барысындағы көңіл-күйін түсінуі жэрдемдеседі. Ортақтасу кезінде олардың орны мен мәні өте биік. «Коммуникация айсбергінің» көрінетін ұшы сөз болса, көзге көрінбейтін су астындағы негізгі белімі бейсоз әдіс - тэсілдер. Ортақтасу серігі кері байланысты осы бейсөз жолдармен жүзеге асырады. Мысалы, сөзіне сенбей тұрсақ, серігіміздің бейсөз тэртібіне мэн береміз. Ым-ишаралар адамның сез астарында жатқан шынайы (жасырылған) ниеттерін анықтауға көмектеседі. Бейсөз құралдарға оптикалық кинестетикалық, пара және экстралингвистикалық, проксемикалық, визуалдық жүйелер жатады.
Коммуникациялық ықпалдау шарттары мен түрлерін талдасақ, оның екі типін анықтаймыз. Коммуникатордың реципиентке жасаған эсерінің мақсаты мен құралдарына орай эміршіл жэне диалогтық коммуникация типтеріне болінеді.
Екі типтің айырмашылығы коммуникатордың ұстанымына, мәтіннің сипатына, коммуникациялық кеңістікке, кеңістіктің ұйымдастырылуына, бейсөздік тэртіпке орай анықталады.
Психологиялық ұстаным автордың коммуникациялық стилін белгілейді. Әкімшілдік ықпал етуде «жоғарыдан-төменге» ұстанымы, диалогта - «тепе-тең» ұстанымы жүзеге асады. «Жоғарыдан-төменге» ұстанымындағы коммуникатор үшін реципиент бағынышты халде больш, тек еріксіз тыңдап,, коммуникатордың сөзін сын айтпай қабылдауы керек. Осі{ бағыттағы коммуникатордың пайымдауынша, реципиенттің өд пікірі жоқ, бар болса да оны коммуникаторға қажетті бағыщ; озгерте салады. «Тепе-тең» ұстанымда тыңдаушы коммуникатор; жағынан ортақтасудың белсенді, оз пікірін қорғай алатын мүшео; ретінде қарастырылады.§6.4 Топтағы, ұжымдағы түлғааралық қарым-қатынас Топ - әлеуметтік және психолоғиялық феномен
Әлеуметтік психологияда «топ» термині жан-жақты жэне көе
мағыналы болып табылады. Бір-бірімен көптеген эртүрлі тұрақтві
бірлеСтіктерге біріккен, оте күрделі ұйымдасқан қоғамды адамдар
«топтар» деп атайды. і
Топтар іштей