Файл: Лекция Жеіл дегей (20 пай) ылымны азіргі оамдаы ролі мен маызын крсетііз.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.02.2024
Просмотров: 299
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
баратыны жайлы зерттеулер; Қандай да бір тауардың маркасын пайдаланушылар санын білу және қолдану бойынша көзқарастарды анықтау; Ауыл шаруашылығы өнімін өсіруге қажетті аймақтағы мезгілдік жауын шашын мөлшерін анықтау; Жергілікті тұрғындардың аймақтағы экологиялық ахуалды бағалауы; Жарнаманы бағалау және/алдын ала тестілеу; Ақпараттық материалдарды алдын-ала тестілеу; Сайлау кезінде дауыстардың үлесі және тағы басқа да сандық сипаттағы зерттеулер. Сандық зерттеулерде негізінен жоғарыда аталған зерттеулерден алынған сандық мәліметтерді жинау үшін және талдау үшін статистикалық әдістерді қолдана отырып жүргізіледі. Бұл зерттеу әдісінде зерттеушілер көбіне қарастырылып отырған мәліметтерді математикалық және статистикалық өңдеу арқылы зерттеу мәселесін шешуге тырысады. Сандық зерттеуде сұрақтар алдын ала дайындалған шаблондар немесе формаларға сәйкес дайындалу керек. Олар объективті, нақтыланған және бірнеше рет, тіпті тергеу ұқсас болып табылады. Осы зерттеу әдісінен алынған нәтижелер қисынды, статистикалық және объективті болып табылады. Сандық зерттеу әдістерінің мәліметтер жинау түріне қарай: Бірінші деңгейлі(Primary Quantitative Research Methods) және екінші деңгейлі (Secondary Quantitative Research Methods) Бірінші деңгейлі cандық зерттеу әдістерінде мәліметтер жинауды зерттеуші алғашқы рет, бұрын жүргізілмеген зерттеулерден немесе алғашқы алынып жатқан мәліметтері жатады. Мысалы: зерттеушінің өзі жасаған сауалнама мәлметтері, эксперимент деректері және тағы басқалары. Ал екінші деңгейлі cандық зерттеу әдістерінде мәліметтер жинауды зерттеушілер басқа зерттеушілер немесе мекемелер тарапынан жинақталған дайын мәліметтерді өзінің зерттеуінде пайдаланады. Мысалы: дайын статистикалық мәліметтер, қаржылық есептер немесе аудиторлық тексеру қорытындылары және т.б.
2 деңгейлі сұрақтар
3. Сауалнама негізінде зерттеу әдісінің жолдарын талдаңыз.
Сауалнамалық зерттеулер барлық сандық зерттеу әдістері мен зерттеулерінің ең іргелі құралы болып табылады. Сауалнамалар респонденттердің санына сұрақ қою үшін пайдаланылды, мысалы, онлайн-сауалнамалар, қағаз анкеталар, веб-интервью және т.б.. Әрбір кіші және үлкен ұйым өз тұтынушылары өздерінің өнімдері мен қызметтері туралы не ойлайтынын білгісі келеді, нарықтағы жаңа мүмкіндіктердің қаншалықты жақсы екендігі және тағы басқалар. Сауалнамалық зерттеулер жүргізу арқылы ұйым бірнеше сауалнама сұрақтарын қоя алады, тұтынушылар тобынан деректерді жинай алады және сандық нәтижелерге қол жеткізу үшін жиналған деректерді талдай алады. Бұл кез-келген зерттеу үшін мәліметтер жинаудың алғашқы қадамы. Әдеттегідей, сауалнамалық зерттеулер бетпе-бет немесе телефон арқылы жүргізілді, сонымен қатар электронды пошта немесе әлеуметтік желілер сияқты желідегі мүмкіндіктердің ілгерілеуімен, сауалнамалық зерттеулер Интернеттегі орталарға да таралды. Сауалнамалық зерттеудің екі түрі бар, оларды қолдағы уақытқа және қажетті мәліметтер түріне қарай таңдауға болады: Кросс-секциялық сауалнамалар және ұзақ мерзімді суреттеу Кросс-секциялық сауалнамалар: Кросс-секциялық сауалнамалар - зерттеуші белгілі бір уақытта мақсатты топтың деректерін жинауға ниеттенген жағдайларда жүргізілетін сауалнама түрі. Зерттеушілер белгілі бір уақытта әртүрлі айнымалыларды бағалай алады. Сауалнаманың осы түрін қолдану арқылы алынған мәліметтер зерттеу үшін қарастырылатын айнымалыдан басқа барлық айнымалыдағы ұқсастықты бейнелейтін адамдардан тұрады. Зерттеу барысында бұл бір айнымалы өзгеріссіз қалады. Кросс-секциялық сауалнамалар бөлшек сауда, ШОБ, денсаулық сақтау салаларында кеңінен танымал. Ақпарат өзгермелі экожүйенің параметрлерін өзгертпей жинақталады. Зерттеулерде кросс-секциялық сауалнамалар әдісін қолдану арқылы бірнеше үлгілерді талдап, салыстыруға болады. Зерттеулердің осы түрін қолдана отырып, бірнеше айнымалыларды бағалауға болады. Кросс-секциялық зерттеудің жалғыз кемшілігі - айнымалылардың себеп-салдарлық байланысын орнату мүмкін емес, өйткені ол әдетте айнымалыларды белгілі бір уақытта бағалайды, бірақ уақыт аралығында емес. Ұзақ мерзімді суреттеу: оның айырмашылығы оның жүргізілу уақыты күндер, айлар, жылдар немесе тіпті ондаған жылдар болуы мүмкін. Мысалы, 5 жастан асқан жасөспірімдердің сатып алу әдеттерінің ӛзгеруін талдауды жоспарлаған зерттеуші бірнеше жылдарды қамтыған зерттеулер жүргізеді
4. Фокус топ және жеке сұхбат арқылы зерттеу жүргізу
артықшылықтарын талдаңыз.
Фокус-топтар: Фокус-топтар - бұл шамамен 6-10 қатысушыдан тұратын шағын топтар, олар әдетте осы тақырып бойынша маман болып табылады. Фокус-топқа модератор тағайындалады, ол топ мүшелері арасында пікірталасты жеңілдетеді. Фокус-топты жүргізудегі модератордың тәжірибесі маңызды рөл атқарады. Тәжірибелі модератор қатысушыларға зерттеуге байланысты ақпараттың үлкен көлемін жинауға көмектесетін дұрыс сұрақтар қою арқылы тексере алады.
Жеке сұхбат: бұл сұхбат белгілі бір уақытта бір қатысушымен ӛткізіледі. Бір-бірімен сұхбаттасу үшін сұрақтарды алдын-ала дайындау үшін зерттеуші қажет. Зерттеуші қатысушыға ең маңызды сұрақтарды ғана қояды. Сұхбаттың бұл түрі 20 минуттан жарты сағатқа дейін созылады. Осы уақыт ішінде зерттеуші қатысушылардың ішінен қорытынды жасау үшін мүмкіндігінше мазмұнды жауаптар жинайды.
3 деңгейлі сұрақтар (50 ұпай)
5. Бірінші деңгейлі және екінші деңгейлі мәліметтерді жинау
ерекшеліктерін анықтаңыз және мүмкіндіктерін бағалаңыз.
Сапалық зерттеу әдістері - бұл сөйлесу әдістерін қолдана отырып, мәліметтерді жинайтын әдістің бір түрі. Қатысушыларға ашық сұрақтар қойылады. Жиналған жауаптардың мәні не деген сұраққа жауап ізделінеді. Бұл әдіс зерттеушіге қатысушылардың не ойлайтынын түсінуге ғана емес, сонымен бірге белгілі бір жолмен не үшін ойлайтынына да көмектеседі. Сапалық әдістердің түрлеріне мыналар жатады: • Жеке сұхбат: бұл сұхбат белгілі бір уақытта бір қатысушымен ӛткізіледі. Бір-бірімен сұхбаттасу үшін сұрақтарды алдын-ала дайындау үшін зерттеуші қажет. Зерттеуші қатысушыға ең маңызды сұрақтарды ғана қояды. Сұхбаттың бұл түрі 20 минуттан жарты сағатқа дейін созылады. Осы уақыт ішінде зерттеуші қатысушылардың ішінен қорытынды жасау үшін мүмкіндігінше мазмұнды жауаптар жинайды. • Фокус-топтар: Фокус-топтар - бұл шамамен 6-10 қатысушыдан тұратын шағын топтар, олар әдетте осы тақырып бойынша маман болып табылады. Фокус-топқа модератор тағайындалады, ол топ мүшелері арасында пікірталасты жеңілдетеді. Фокус-топты жүргізудегі модератордың тәжірибесі маңызды рөл атқарады. Тәжірибелі модератор қатысушыларға зерттеуге байланысты ақпараттың үлкен көлемін жинауға көмектесетін дұрыс сұрақтар қою арқылы тексере алады. • Этнографиялық зерттеулер: Этнографиялық зерттеу - бұл зерттеудің басқа адамдардың табиғи ортасына ену қажеттілігіне байланысты адамдар өздерінің табиғи ортасында бақыланатын терең зерттеу нысаны. Географиялық орналасулар да шектеулер болуы мүмкін. Зерттеуші сұхбат жүргізудің орнына бір топ адамның ӛмірі мен күнделікті ӛмірін бастан кешіреді. • Мәтіндік талдау: мәтінді талдау басқа сапалық әдістерден біршама ерекшеленеді, өйткені кез-келген қол жетімді құжаттама нысаны арқылы сөздерді декодтау арқылы әлеуметтік құрылысты талдау үшін қолданылады. Зерттеуші құжаттар жазылған контекстті зерттейді және түсінеді, содан кейін одан мазмұнды тұжырым жасауға тырысады. Бүгінгі таңда зерттеушілер ой өрістерін түсіну үшін әлеуметтік медиа алаңындағы әрекеттерді бақылайды. • Кейс-стади: Кейс-стади бойынша зерттеу ұйымды немесе заңды тұлғаны зерттеу үшін қолданылады. Бұл әдіс қазіргі кездегі ең құнды нұсқалардың бірі болып табылады. Зерттеудің бұл түрі білім беру, философиялық зерттеулер және психологиялық зерттеулер сияқты салаларда қолданылады. Бұл әдіс зерттеуді және деректерді жинауға терең енуді қамтиды.
№9 Зерттеу әдістемесі және бағдарламасы
1 деңгейлі сұрақтар
1. Ғылыми әдістер мен әдіснаманың мәні мен маңызын ашып көрсетіңіз.
Ғылыми-зерттеу – бұл мақсатты білім, ұғымдар, заңдар мен теориялар түрінде пайда болатын оның нәтижелері. Ғылыми-зерттеулерді сипаттай отырып, оның келесі мүмкіндіктерін көрсетуге болады: міндеттілік, мақсаттылық процесс, саналы және анық белгіленген мақсаттар, осы мақсатқа қол жеткізу; шығармашылық, мәселелерді жаңа төсем үшін бастапқы идеяларды ұсыну, белгісіз әрекеттерді ашу, жаңа іздестірулерге бағытталған процесс. Ғылыми-зерттеу жүйелілік түрде сипатталады: онда орналасқан, жүйе мен ғылыми-зерттеу процесінде және оның тізімделген нәтижелері; ол аяқталған қорытындылар жасауға қатаң және дәйекті қолдауға тән. Зерттеу құралдарына түрлі процедуралар, әдістер, тәсілдер, методикалар, жүйелер мен методологиялар кіреді. Бұл түсініктер тӛмендегі логикалық қатарды құрайды. Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген іс-әрекет түрі. Әдіснама (методология) - зерттеу әдістері, жүйелері мен тәсілдері жөніндегі білім мен ғылым жиынтығы.
Әдісі (Method) (грек. - Білу жолы) «ештеңе істемеу жолы» кез келген нысанда тұлғаның жолын көрсетеді. Әдіс қазіргі заманғы мағынада нормативтік құқықтық т.б. ұсынымдар, суреттер және ескертулер жүйесі, бір нәрсе жасау үшін қандай да нұсқау «әдістемесі» термині екі негізгі мағынаға ие: 1) осы немесе негізгі қызмет саладағы жүйенің жүйе танушылық әдістері (ғылым, саясат, өнер және т.б. пайдаланылатын әдістер); 2) ілім, әдістің жалпы теориясы, іс-әрекет теориясы. Әдістің негізгі функциясы - ішкі ұйымдастыру және білімді немесе объектінің практикалық трансформациялау процесін реттеу. Сондықтан (бір немесе өзге нысанда) нақты тәсіл ережелері, практика әдістері, білім мен ісқимыл стандарттарының жиынтығына дейін төмендейді. Кез келген әдістің негізгі мақсаты - тиісті нұсқауларға (талаптар, нұсқаулар және т.б.) негізделген белгілі бір танымдық және практикалық проблемаларды оңтайлы жұмыс істеуі және дамуы нысандардың табысты ерекшеліктерін қамтамасыз ету. Әдістің жалпы теориясы ретінде ғылым мен адам қызметінің басқа да түрлерінен құрылған әдістері, құралдары мен әдістерін қорыту және дамыту қажеттігінен табылған әдіснама. Әдіснама (Methodology) — әдістер туралы ілім, әдістер теориясы, зерттеліп отырған объекті жөніндегі мәліметтерді және жаңалықтарды бірізге келтіру тәсілдерінің жүйесі. Ғылыми әдістің негізгі мақсаты — объективтік ақиқатты aшy. Зерттеудің нәтижесі де, оған апаратын жол да, әдіс те ақиқат болуы қажет. Әдіснаманын негізінде белгілі бір білімдер (ұғымдар, заңдылықтар) жүйесі жатады. Әдіснаманың ақиқаттығы оның негізінде жатқан теорияның ақиқаттығына байланысты. Ғылыми әдіснаманың дұрыс құрылған теорияға негізделгендіктен, қате болуы мүмкін емес. Дегенмен, объектіні тану кезінде әдіснаманы қолдануда қателік болуы мүмкін. Әдіс пәннің ерекшелігі арқылы анықталғанымен, олар бір-бірімен қарама-қарсылықта болады. Пән мен әдістің бірлігі қарама-қайшылықтардың бірлігі болып табылады. Әдіс зерттелетін пәннің ішкі заңдылықтарын біртіндеп қарау арқылы ғана ашады. Әдіс пен пәннің толық сәйкес келуі субъектінің объектіге біртіндеп жақындауы нәтижесінде болуы мүмкін. Әдіснама ғылыми-танымдық ісәрекеттің формасы мен әдістері, әдістемелер бірлігі мен байланысының теориялық негіздеулері туралы ілім. Ғылым әдіснамасы зерттеу компоненттеріне (объектігі, затқа, мақсатқа және зерттеу мәселелеріне) сипаттама береді.
2. Теория мен әдістің негізгі айырмашылықтарын көрсетіңіз.
Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген іс-әрекет түрі.
Теория мен әдістің негізгі айырмашылықтары тӛмендегідей: - теория - алдыңғы қызметтің нәтижесі, әдісі – бастапқы және кейінгі орналастыру нүктесі; - теорияның негізгі функциялары - түсіндіру және болжау (шындықты, заңын, себебін, және т.б. табу үшін), әдіс - реттеу және бағдар қызметі; - теориясы - сипатын көрсететін тамаша образдар жүйесі, нысанның заңдары, әдіс - одан әрі оқу және өзгерту құралы ретінде әрекет нормалары мен ережелердің жүйесі; - теория мәселені шешуге бағытталған - оның ғылыми-зерттеу және айырбастау жолдары мен тетіктерін анықтау үшін осы объект, әдіс болып табылады.
2 деңгейлі сұрақтар
3. Таным әдіснамасының негізгі принциптерін талдаңыз.
Ғылыми таным әдіснамасының мәні – ол ғылыми білімнің барлық көлемін жүйелеуге мүмкіндік береді және зерттеудің келесі тиімді бағыттарын әзірлеуге мүмкіндік береді. Ғылыми таным әдіснамасының негізгі міндеті – ғылымның дамуы жетістіктерін тәжірибелік мақсатта пайдалануға мүмкіндік беретін жинақталған ғылыми білімнің синтезі. Әдіснама әдістерді, құралдарды және тәсілдерді зерттейді, оның көмегі арқылы білімнің әртүрлі жүйесі жинақталып, құрылады. Әдіснамалық аппарат: - ғылыми зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу принциптері; - ғылыми зерттеу әдістері мен оның стратегиясынанықтау әдістері; - ғылыми аппарат: ғылыми зерттеудің ұғымдық-категориялық негізі (өзектілігі, ғылыми жаңалығы, эвристикалық құндылығы, практикалық мәні, проблемтикасы, объект, зат, гипотеза, мақсат және міндет). Таным әдіснамасының негізгі принциптері: - өзара келісілген болып табылатын теориялар мен тәжірибелер бірлігінің принципі; - осы және басқа құбылыстардың барлық факторларының есебін қажет ететін объективтілік принципі; - объективтік процесстер мен нақты тәсілдердің маңызды жағы мен заңдылықтарын көрсететін нақтылық принципі; - ғылыми білімді таным объектісінің айырмашылықтары, сандық және сапалық өзгешеліктерін бейнелейтін ғылыми білімді қалыптастырудан тұратын даму принципі; - қатынастар мен олардың арасындағы байланыс есебінен құбылыстың шарттылығын қажет ететін заңдылықтар принципі.
2 деңгейлі сұрақтар
3. Сауалнама негізінде зерттеу әдісінің жолдарын талдаңыз.
Сауалнамалық зерттеулер барлық сандық зерттеу әдістері мен зерттеулерінің ең іргелі құралы болып табылады. Сауалнамалар респонденттердің санына сұрақ қою үшін пайдаланылды, мысалы, онлайн-сауалнамалар, қағаз анкеталар, веб-интервью және т.б.. Әрбір кіші және үлкен ұйым өз тұтынушылары өздерінің өнімдері мен қызметтері туралы не ойлайтынын білгісі келеді, нарықтағы жаңа мүмкіндіктердің қаншалықты жақсы екендігі және тағы басқалар. Сауалнамалық зерттеулер жүргізу арқылы ұйым бірнеше сауалнама сұрақтарын қоя алады, тұтынушылар тобынан деректерді жинай алады және сандық нәтижелерге қол жеткізу үшін жиналған деректерді талдай алады. Бұл кез-келген зерттеу үшін мәліметтер жинаудың алғашқы қадамы. Әдеттегідей, сауалнамалық зерттеулер бетпе-бет немесе телефон арқылы жүргізілді, сонымен қатар электронды пошта немесе әлеуметтік желілер сияқты желідегі мүмкіндіктердің ілгерілеуімен, сауалнамалық зерттеулер Интернеттегі орталарға да таралды. Сауалнамалық зерттеудің екі түрі бар, оларды қолдағы уақытқа және қажетті мәліметтер түріне қарай таңдауға болады: Кросс-секциялық сауалнамалар және ұзақ мерзімді суреттеу Кросс-секциялық сауалнамалар: Кросс-секциялық сауалнамалар - зерттеуші белгілі бір уақытта мақсатты топтың деректерін жинауға ниеттенген жағдайларда жүргізілетін сауалнама түрі. Зерттеушілер белгілі бір уақытта әртүрлі айнымалыларды бағалай алады. Сауалнаманың осы түрін қолдану арқылы алынған мәліметтер зерттеу үшін қарастырылатын айнымалыдан басқа барлық айнымалыдағы ұқсастықты бейнелейтін адамдардан тұрады. Зерттеу барысында бұл бір айнымалы өзгеріссіз қалады. Кросс-секциялық сауалнамалар бөлшек сауда, ШОБ, денсаулық сақтау салаларында кеңінен танымал. Ақпарат өзгермелі экожүйенің параметрлерін өзгертпей жинақталады. Зерттеулерде кросс-секциялық сауалнамалар әдісін қолдану арқылы бірнеше үлгілерді талдап, салыстыруға болады. Зерттеулердің осы түрін қолдана отырып, бірнеше айнымалыларды бағалауға болады. Кросс-секциялық зерттеудің жалғыз кемшілігі - айнымалылардың себеп-салдарлық байланысын орнату мүмкін емес, өйткені ол әдетте айнымалыларды белгілі бір уақытта бағалайды, бірақ уақыт аралығында емес. Ұзақ мерзімді суреттеу: оның айырмашылығы оның жүргізілу уақыты күндер, айлар, жылдар немесе тіпті ондаған жылдар болуы мүмкін. Мысалы, 5 жастан асқан жасөспірімдердің сатып алу әдеттерінің ӛзгеруін талдауды жоспарлаған зерттеуші бірнеше жылдарды қамтыған зерттеулер жүргізеді
4. Фокус топ және жеке сұхбат арқылы зерттеу жүргізу
артықшылықтарын талдаңыз.
Фокус-топтар: Фокус-топтар - бұл шамамен 6-10 қатысушыдан тұратын шағын топтар, олар әдетте осы тақырып бойынша маман болып табылады. Фокус-топқа модератор тағайындалады, ол топ мүшелері арасында пікірталасты жеңілдетеді. Фокус-топты жүргізудегі модератордың тәжірибесі маңызды рөл атқарады. Тәжірибелі модератор қатысушыларға зерттеуге байланысты ақпараттың үлкен көлемін жинауға көмектесетін дұрыс сұрақтар қою арқылы тексере алады.
Жеке сұхбат: бұл сұхбат белгілі бір уақытта бір қатысушымен ӛткізіледі. Бір-бірімен сұхбаттасу үшін сұрақтарды алдын-ала дайындау үшін зерттеуші қажет. Зерттеуші қатысушыға ең маңызды сұрақтарды ғана қояды. Сұхбаттың бұл түрі 20 минуттан жарты сағатқа дейін созылады. Осы уақыт ішінде зерттеуші қатысушылардың ішінен қорытынды жасау үшін мүмкіндігінше мазмұнды жауаптар жинайды.
3 деңгейлі сұрақтар (50 ұпай)
5. Бірінші деңгейлі және екінші деңгейлі мәліметтерді жинау
ерекшеліктерін анықтаңыз және мүмкіндіктерін бағалаңыз.
Сапалық зерттеу әдістері - бұл сөйлесу әдістерін қолдана отырып, мәліметтерді жинайтын әдістің бір түрі. Қатысушыларға ашық сұрақтар қойылады. Жиналған жауаптардың мәні не деген сұраққа жауап ізделінеді. Бұл әдіс зерттеушіге қатысушылардың не ойлайтынын түсінуге ғана емес, сонымен бірге белгілі бір жолмен не үшін ойлайтынына да көмектеседі. Сапалық әдістердің түрлеріне мыналар жатады: • Жеке сұхбат: бұл сұхбат белгілі бір уақытта бір қатысушымен ӛткізіледі. Бір-бірімен сұхбаттасу үшін сұрақтарды алдын-ала дайындау үшін зерттеуші қажет. Зерттеуші қатысушыға ең маңызды сұрақтарды ғана қояды. Сұхбаттың бұл түрі 20 минуттан жарты сағатқа дейін созылады. Осы уақыт ішінде зерттеуші қатысушылардың ішінен қорытынды жасау үшін мүмкіндігінше мазмұнды жауаптар жинайды. • Фокус-топтар: Фокус-топтар - бұл шамамен 6-10 қатысушыдан тұратын шағын топтар, олар әдетте осы тақырып бойынша маман болып табылады. Фокус-топқа модератор тағайындалады, ол топ мүшелері арасында пікірталасты жеңілдетеді. Фокус-топты жүргізудегі модератордың тәжірибесі маңызды рөл атқарады. Тәжірибелі модератор қатысушыларға зерттеуге байланысты ақпараттың үлкен көлемін жинауға көмектесетін дұрыс сұрақтар қою арқылы тексере алады. • Этнографиялық зерттеулер: Этнографиялық зерттеу - бұл зерттеудің басқа адамдардың табиғи ортасына ену қажеттілігіне байланысты адамдар өздерінің табиғи ортасында бақыланатын терең зерттеу нысаны. Географиялық орналасулар да шектеулер болуы мүмкін. Зерттеуші сұхбат жүргізудің орнына бір топ адамның ӛмірі мен күнделікті ӛмірін бастан кешіреді. • Мәтіндік талдау: мәтінді талдау басқа сапалық әдістерден біршама ерекшеленеді, өйткені кез-келген қол жетімді құжаттама нысаны арқылы сөздерді декодтау арқылы әлеуметтік құрылысты талдау үшін қолданылады. Зерттеуші құжаттар жазылған контекстті зерттейді және түсінеді, содан кейін одан мазмұнды тұжырым жасауға тырысады. Бүгінгі таңда зерттеушілер ой өрістерін түсіну үшін әлеуметтік медиа алаңындағы әрекеттерді бақылайды. • Кейс-стади: Кейс-стади бойынша зерттеу ұйымды немесе заңды тұлғаны зерттеу үшін қолданылады. Бұл әдіс қазіргі кездегі ең құнды нұсқалардың бірі болып табылады. Зерттеудің бұл түрі білім беру, философиялық зерттеулер және психологиялық зерттеулер сияқты салаларда қолданылады. Бұл әдіс зерттеуді және деректерді жинауға терең енуді қамтиды.
№9 Зерттеу әдістемесі және бағдарламасы
1 деңгейлі сұрақтар
1. Ғылыми әдістер мен әдіснаманың мәні мен маңызын ашып көрсетіңіз.
Ғылыми-зерттеу – бұл мақсатты білім, ұғымдар, заңдар мен теориялар түрінде пайда болатын оның нәтижелері. Ғылыми-зерттеулерді сипаттай отырып, оның келесі мүмкіндіктерін көрсетуге болады: міндеттілік, мақсаттылық процесс, саналы және анық белгіленген мақсаттар, осы мақсатқа қол жеткізу; шығармашылық, мәселелерді жаңа төсем үшін бастапқы идеяларды ұсыну, белгісіз әрекеттерді ашу, жаңа іздестірулерге бағытталған процесс. Ғылыми-зерттеу жүйелілік түрде сипатталады: онда орналасқан, жүйе мен ғылыми-зерттеу процесінде және оның тізімделген нәтижелері; ол аяқталған қорытындылар жасауға қатаң және дәйекті қолдауға тән. Зерттеу құралдарына түрлі процедуралар, әдістер, тәсілдер, методикалар, жүйелер мен методологиялар кіреді. Бұл түсініктер тӛмендегі логикалық қатарды құрайды. Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген іс-әрекет түрі. Әдіснама (методология) - зерттеу әдістері, жүйелері мен тәсілдері жөніндегі білім мен ғылым жиынтығы.
Әдісі (Method) (грек. - Білу жолы) «ештеңе істемеу жолы» кез келген нысанда тұлғаның жолын көрсетеді. Әдіс қазіргі заманғы мағынада нормативтік құқықтық т.б. ұсынымдар, суреттер және ескертулер жүйесі, бір нәрсе жасау үшін қандай да нұсқау «әдістемесі» термині екі негізгі мағынаға ие: 1) осы немесе негізгі қызмет саладағы жүйенің жүйе танушылық әдістері (ғылым, саясат, өнер және т.б. пайдаланылатын әдістер); 2) ілім, әдістің жалпы теориясы, іс-әрекет теориясы. Әдістің негізгі функциясы - ішкі ұйымдастыру және білімді немесе объектінің практикалық трансформациялау процесін реттеу. Сондықтан (бір немесе өзге нысанда) нақты тәсіл ережелері, практика әдістері, білім мен ісқимыл стандарттарының жиынтығына дейін төмендейді. Кез келген әдістің негізгі мақсаты - тиісті нұсқауларға (талаптар, нұсқаулар және т.б.) негізделген белгілі бір танымдық және практикалық проблемаларды оңтайлы жұмыс істеуі және дамуы нысандардың табысты ерекшеліктерін қамтамасыз ету. Әдістің жалпы теориясы ретінде ғылым мен адам қызметінің басқа да түрлерінен құрылған әдістері, құралдары мен әдістерін қорыту және дамыту қажеттігінен табылған әдіснама. Әдіснама (Methodology) — әдістер туралы ілім, әдістер теориясы, зерттеліп отырған объекті жөніндегі мәліметтерді және жаңалықтарды бірізге келтіру тәсілдерінің жүйесі. Ғылыми әдістің негізгі мақсаты — объективтік ақиқатты aшy. Зерттеудің нәтижесі де, оған апаратын жол да, әдіс те ақиқат болуы қажет. Әдіснаманын негізінде белгілі бір білімдер (ұғымдар, заңдылықтар) жүйесі жатады. Әдіснаманың ақиқаттығы оның негізінде жатқан теорияның ақиқаттығына байланысты. Ғылыми әдіснаманың дұрыс құрылған теорияға негізделгендіктен, қате болуы мүмкін емес. Дегенмен, объектіні тану кезінде әдіснаманы қолдануда қателік болуы мүмкін. Әдіс пәннің ерекшелігі арқылы анықталғанымен, олар бір-бірімен қарама-қарсылықта болады. Пән мен әдістің бірлігі қарама-қайшылықтардың бірлігі болып табылады. Әдіс зерттелетін пәннің ішкі заңдылықтарын біртіндеп қарау арқылы ғана ашады. Әдіс пен пәннің толық сәйкес келуі субъектінің объектіге біртіндеп жақындауы нәтижесінде болуы мүмкін. Әдіснама ғылыми-танымдық ісәрекеттің формасы мен әдістері, әдістемелер бірлігі мен байланысының теориялық негіздеулері туралы ілім. Ғылым әдіснамасы зерттеу компоненттеріне (объектігі, затқа, мақсатқа және зерттеу мәселелеріне) сипаттама береді.
2. Теория мен әдістің негізгі айырмашылықтарын көрсетіңіз.
Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген іс-әрекет түрі.
Теория мен әдістің негізгі айырмашылықтары тӛмендегідей: - теория - алдыңғы қызметтің нәтижесі, әдісі – бастапқы және кейінгі орналастыру нүктесі; - теорияның негізгі функциялары - түсіндіру және болжау (шындықты, заңын, себебін, және т.б. табу үшін), әдіс - реттеу және бағдар қызметі; - теориясы - сипатын көрсететін тамаша образдар жүйесі, нысанның заңдары, әдіс - одан әрі оқу және өзгерту құралы ретінде әрекет нормалары мен ережелердің жүйесі; - теория мәселені шешуге бағытталған - оның ғылыми-зерттеу және айырбастау жолдары мен тетіктерін анықтау үшін осы объект, әдіс болып табылады.
2 деңгейлі сұрақтар
3. Таным әдіснамасының негізгі принциптерін талдаңыз.
Ғылыми таным әдіснамасының мәні – ол ғылыми білімнің барлық көлемін жүйелеуге мүмкіндік береді және зерттеудің келесі тиімді бағыттарын әзірлеуге мүмкіндік береді. Ғылыми таным әдіснамасының негізгі міндеті – ғылымның дамуы жетістіктерін тәжірибелік мақсатта пайдалануға мүмкіндік беретін жинақталған ғылыми білімнің синтезі. Әдіснама әдістерді, құралдарды және тәсілдерді зерттейді, оның көмегі арқылы білімнің әртүрлі жүйесі жинақталып, құрылады. Әдіснамалық аппарат: - ғылыми зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу принциптері; - ғылыми зерттеу әдістері мен оның стратегиясынанықтау әдістері; - ғылыми аппарат: ғылыми зерттеудің ұғымдық-категориялық негізі (өзектілігі, ғылыми жаңалығы, эвристикалық құндылығы, практикалық мәні, проблемтикасы, объект, зат, гипотеза, мақсат және міндет). Таным әдіснамасының негізгі принциптері: - өзара келісілген болып табылатын теориялар мен тәжірибелер бірлігінің принципі; - осы және басқа құбылыстардың барлық факторларының есебін қажет ететін объективтілік принципі; - объективтік процесстер мен нақты тәсілдердің маңызды жағы мен заңдылықтарын көрсететін нақтылық принципі; - ғылыми білімді таным объектісінің айырмашылықтары, сандық және сапалық өзгешеліктерін бейнелейтін ғылыми білімді қалыптастырудан тұратын даму принципі; - қатынастар мен олардың арасындағы байланыс есебінен құбылыстың шарттылығын қажет ететін заңдылықтар принципі.