). Бірақ, мұндай әдеби шолулардың клиникалық нұсқаулар мен фактілерден арасындағы байланыс өте әлсіз, жиі толық емес болады. Қорытындысында журналдарда жарияланған немесе ұсыныстардағы әдеби шолуларындағы нұсқаулар жүйелік шолулар берген нұсқаулардан әжептәуір айырмашылығы болады. Әдебиет шолуына қарағанда жүйелік шолулар аздаған бірақ, клиникалық маңызды емдеу тиімділіктерін сандық әдіспен тез анықтап, көрсетуі мүмкін.
Жүйелік шолулардың мүмкіншілігі мен шектеулері

Дұрыс жүргізілген жүйелік шолудың қорытындысының тәжірибелік дәрігерге маңызы жоғары. Жоғары сапалы жүйелік шолулар белгілі жағдайлардың шегін және ғылыми дәлелденген фактлердің барлығы жайлы толық білуді қамтамасыз етеді. Жеке зерттеулер нақты клиникалық сұраққа толық жауап бермеуі мүмкін, ал жүйелік шолулар осы мәселені шешуге тәжірибелік дәрігерлерге көмектеседі. Алғашқы зерттеулерді сынмен бағалай отырып жүйелік шолулар әр түрлі зерттеулер арасындағы қарама-қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Бірнеше кіші көлемді зерттеулердің қорытындыларын сандық жағынан біріктіре отырып метаанализ толық, дәл және жан-жақты қорытындылар жасауға мүмкіндік береді.

Жүйелік шолулар зерттеушілерге де қажет, өйткені қолда бар мәліметтердің суммациясы арқылы гипотезаларды жетілдіріп, зерттеуге қажетті таңдаулар көлемін анықтауға, болашақтағы зерттеулердің жоспарын жасауға көмектеседі. Бұл шолусыз зерттеушілер маңызды бағыттардан қиыс кетіп, шешілген сұрақтарды қайта қарауы мүмкін. Денсаулық сақтау ұйымдастырушыларына бұл шолулар қолда бар ресурстармен оптмальды нәтиже беретін медициналық көмектің саясатын таңдауға көмектеседі.

Жүйелік шолулар клиникалық про­блемаларды шешуге көмектеседі, бірақ клиникалық тәжірибені алмастырмайды. Дәрігерлер нақты науқасқа осыған ұқсас жағдайға сүйене отырып, жеке тәжірибесіне, ло­гикалық құраулар мен теориялар және ғылыми негізделген зерттеу қорытындылары негізінде реко­мендациялар береді. Қандай да бір емнің тімділігі жайлы теориялық жақсы білуі оны нақты науқас емінде қолдануды ешқашан алмастырмайды. Ғылыми негізделген нұсқаулар тәжірибеде еш сынаусыз, ессіз, дұрыс қолданбаса жаман тәжірибелік қорытындыларға әкелуі мүмкін.

---

Жүйелік шолулардың негізгі ерекшеліктері

• 
  Жүйелік шолуларда белгілі бір тақырыпқа, мәселеге қатысты алғашқы зерттеу қорытындыларын жинақтап, сынмен бағалайды және қорытындыларын жалпыға ортақтастырады.
  

• Жүйелік шолуларды дайындағанда кездейсоқ қателерді болдырмауға арналған жолдарды қолданады.

• 
  Жүйелік шолулар — аналитико-синтетикалық мақалалар, оларға экономикалық талдаулар, клиникалық нұсқаулар, клиникалық шешімді қабылдау алгоритмдері жатады.
  
• 
  Жүйелік шолулар дәрігерлерге көптеген публикацияларға қарамастан қазіргі заманғы ақпаратты біліп отыруға көмектеседі.
  

• 
  Жүйелік шолулар клиникалық шешімді зерттеу қорытындыларымен негіздеуге көмектеседі бірақ, клиникалық тәжірибені толық алмастырмайды.
  

Метаанализ

Метаанализ (meta-analysis) — жүйелік шолуларды құруда зерттеу құрамына кіретін қорытындыларды жалпыға ортақтастыру мақсатында статистикалық әдісті қолдану болып табылады. Жүйелік шолуларды кейде метаанализ деп те атайды, егер шолуда осы әдіс қолданса. Қолда бар ақпаратты ортақтастырып оны оқырмандарға түсінікті түрде тарату үшін метаанализ жүргізеді. Оған талдау жүргізудің негізгі мақсаты, қорытындыны бағалау әдісі, жүйелі ақпарат іздестіру, сандық ақпарат қортындысын ортақтастыру, оны статистикалық әдіспен талдау, қорытындыларының интерпретациясы жатады. Метаанализ — статистикалық әдіс, ол бір біріне тәуелсіз жүргізілген зерттеу қорытындыларын біріктіруге мүмкіндік береді. (13 - сурет).


13- сурет. Метаанализді схема түрінде көрсетілуі
Метаанализді жиі терапевтік кірісулердің тимділігін бағалау үшін қолданады; ол үшін екі және одан көп рандомизирленген бақыланатын зерттеу қорытындыларын біріктіреді. Метаанализдің информативтігі жүйелік шолудың қандай негізде жүргізу сапасына байланысты болады. Сапалы метаанализ осы мәселеге қатысты барлық зерттеулерді қарастырып, олардың біркелкілігін байқап, сезімталдықты талдау арқылы олардың негізгі қорытындыларының информативтігін анықтайды

---

. Метаанализдің бірнеше түрі бар.

• 
  Кумулятивтіметаанализ жаңа мәліметтер жиналуына сай кумулятивті бағалау қисығын құрауға мүмкіндік береді.
  
• 
  Проспективтіметаанализ — жоспарланатын зерттеулердің метаанализін құрастыру мүмкіндігі. Мұндай жолды тек медицинаның бір бірімен ақпарат алмастыра хабарласып отыратын, ортақ бағдарламалар қабылданатын салаларында ғана қолдануға болады.
  
• 
  Тәжірибеде проспективті метаанализ орнына жиі проспективті-ретроспективті метаанализ қолданылады, онда жаңа алынған қорытындыларды бұрынғы жарияланған қорытындымен біріктіре отырып жүргізеді.
  
• 
  Индивидуальды жеке мәліметтер метаанализіжеке науқастарды емдеу қорытындыларын зерттеуге негізделген. Жеке мәліметтер метаанализі мүмкіндіктері шектеулі болады.
  

Артықшылықтары:

• 
  дәлелді қорытындылар алуда;
  
• 
  болуы мүмкін қателеді жоюға;
  
• 
  бағалау дәлдігі;
  
• 
  ашықтығы.
  

Күрделіліктері:

• 
  зерттеулерді таңдау және айқындауы;
  
• 
  берілген ақпараттың біркелкі болмауы;
  
• 
  маңызды ақпараттың жоғалу мүмкіндігі;
  

• 
  салыстырмалы топтардың дәйексіз талдауы;
  

• 
  сезімталдық әдісінің дұрыс болмауы.
  

Информативті метаанализдің негізгі талабы — дұрыс жүйелі шолудың болуы. Результаты Метаанализ қорытындыларын мүмкіндіктердің графикалық арақатынасы түрінде (oddsratio), тиімділіктің суммарлы көрсеткіші ретіндекөрсетуі мүмкін.

Жүйелік шолулар зерттеу қорытындыларын тәжірибеге клиникалық шешім қабылдауға ендірудің ғылыми дәлелдері болып табылады

---

, ал, метаанализ — жүйелік шолулардың аналитикалық бөлігі болады.

Метаанализдің стадиялары

• 
  Қызықтыратын проблемаға қатысты зерттеулерді іздестіру.
  
• 
  Таңдау критерийлерін анықтау, қарастырылатын зерттеуге енгізілетін және шығаратын.
  
• 
  Нақты зерттеу мәліметтерінің абстрагциясы.
  
• 
  Абстрагирленген мәліметтерді біріккен талдауы.
  

• 
  Гомогендігін анықтау үшін эффектлер көлемін анықтау.
  

Метаанализдің проблемалары

Бағалаулардың орын ауыстыруы немесе қозғалғыштығы(қиыс кетуі)

Метаанализде орын ауыстырудың бірнеше типі бар. Бірінші типіне теріс қорытындыға қарама-қарсы оң қорытындыларға жариялауға әуестену жатады. Ста­тистикалық әдіс бойынша бағалаудағы қиыс кетулерді анықтау мен оны жоюдың жолы көрсетілген. Сонымен бірге сезімталдықтың сумарлы бағалауын талдағанда теріс қорытынды берген зерттеу санын бағалау (сенімділік индексі) қабылданған.

Потенциальды орын ауыстырудың басқа типтері мынаған байланысты:

• 
  ақпарат іздестірудің аяқталмауы;
  
• 
  ақпарат көзін енгізу/шығарудың дұрыс емес критериялары;
  
• 
  арнайы хабарламалардың жеткізудің шалалығынан.
  

Мынаны атап өту керек, жүйелік шолуларда мұндай проблемалар аз кездеседі.

Әр түрлі зерттеулерді біріктіру

Метаанализді сынаушылар мынаны көрсетеді, онда «алмаларды апельсинмен араластырады» деп, ал бұдан алынған қорытындыларға интерпретация жасауға болмайтындығында бірақ, жүйелік шолу шеңберінде дұрыс жүргізілген метаанализ бұл критицизмді асып өтуі керек, өйткені оның маңызды этаптарында байқалатын әр түрліліктерді тыңғылықты интерпретацисы жүргізіліп, қатал енгізу критерийлері қолданылады. Шындығында «шамалы айырмасы бар цитрус сортарын» араластыру әр түрлі статистикалық әдістер көмегімен таңдаудың біркелкілігн жақсарта түседі.

---

Жарияланбаған мәліметтерді енгізу

Метаанализде негізгі күшті белгілі саладағы жарияланған немесе жарияланбаған зерттеу қорытындыларының барлығын идентификациясына бағытталған. Жарияланбаған қорытындылар методологиялық жағынан әлсіз болсада, тщательная оценка качества обеих групп перед включением в метаанализге кіргізу алдында екі топтың сапасын толықтай бағалау бұл жеткіліксіздікті жояды. Мұндай жолмен бағалау құнды мәліметтер беруі мүмкін.

«Алтын стандарт»

Мұндай стандарт ретінде дәрілік заттың тиімділігін бағалайтын жақсы ұйымдастырылған, таңдау көлемі мен дизайны өзіне сәйкес жүргізілген клиникалық зерттеуді қарастырады. Сол дәрінің тиімділігін көрсететін бірнеше зерттеу қорытындысы талдаудан өткен соң алынған фактлерді қайта қарауға мүмкін болмайды өйткені мұндай жағдайда метаанализ неғұлым толық бағалар беереді. Проблемалар егер алдында жүргізілген бірнеше ұсақ зерттеу қорытындысы мен үлкен көлемді бір зерттеу қорытындылары арасында алшақтық пайда болса байқалады. Мұндайда пайданы үлкен зерттеу қорытындысына шеше салмай алшақ кетулер себебін толықтай тексерілуі керек.

Талдау жүргізуге зерттеулерді іздестіру

• 
  Қызықтырушы тақырыпқа қатысты барлық мақалалардың жүйелік және тотальды іздестіруі жүргізіледі. Егер қандай да бір зерттеу қорытындысы қалып қойса метаанализде жүйелі қателер болуы мүмкін. Жарияланбаған зерттеулер байқалмаған күйінде қалуы мүмкін. Публикационды жүйелік қатені жиі метаанализдің шектеушісі ретінде қарастырады.
  
• 
  Позитивті қорытындылары бар зерттеулер теріс қорытындыға қарағанда жиі жарияланады.
  
• 
  Рецензиясы жоқ жарияланбаған зерттеулерді енгізу онша мақұлданбайды.
  
• 
  Публикационды жүйелік қателерді бағалауға арналған статистикалық немесе квази-статистикалық әдіс ұсыныстары барлық жағдайда қолдана беруге келмейді.
  

Таңдау критерийлерін анықтау

Төменде көрсетілген таңдау критерийлері зерттеу алдында хаттамада көрсетілуі керек:

• 
  таңдау көлемінің адекватты болуы;
  

• 
  бақылау тобының болуы;
  

• 
  ақпарт көзінде зерттеу жайлы толық ақпарат болуы;
  

---

Смотрите также файлы

• Состязательность в системе уголовнопроцессуальных принципов.docx

• Если у человека есть заранее сформированная предрасположенность реагировать на чтото определённым образом, то и делать это он будет в соответствии с ней.docx

• Математика Реши примеры.docx

• Использование логических заданий для развития познавательного интереса младших школьников.docx

• Министерство науки и высшего образования российской федерации федеральное государственное бюджетное образовательное учреждение высшего образования Тольяттинский государственный университет Гуманитарнопедагогический институт 44..docx