• 
  жарияланған жылдары;
  

• 
  зерттеу типі;
  

• 
  экспозициялар ұқсастығы (дозасы, кофакторлары);
  

• 
  эффектлер ұқсастығы;
  

• 
  жүйелік қателерді бағалау;
  

• 
  зерттеудің шектеулері.
  

6 бөлім.

Дәрілік заттардың клиникалық зерттеулері. Кезеңдері.

Клиникалық сынақ (КС) бұл – зерттелуші профилактикалық, диагностикалық немесе терапиялық заттардың тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау үшін алатын қадағаланатын эксперименталді зерттеу.

Адамның қатысуымен жүргізілетін КС жалпы ережесі Нюрнберг кодексі мен түпкілікті Бүкіләлемдік медициналық ассоциациясының Хельсинск декларациясынан туындаған. Кейіннен Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы клиникаға дейін және клиникалық зерттеулер жүргізуді реттеу үшін 1974 жылы «Адамдарда қолдануға берілген дәрі-дәрмектерді бағалау жөнінде әдістемелік нұсқау» дайындалған. Кейінірек осы құжаттың негізінде АҚШ-та 1977 жылы «Қатерсіз клиникалық тәжірибе ережесі» (Good clinical practice, GCP) атты КС жүргізудің ұлттық ережесі қабылданды. Содан кейін осыған ұқсас ережелер басқа да мемлекеттерде (Евроодақ, Япония, Канада, Австралия) қабылданды. Олардың үйлесімділігі мақсатында халықаралық конференциялар (ең бірінші 1991ж., www.ich.org қара) өткізілді, яғни мұнда аса маңызды ролді дәрілік заттарды өндірушілер алды, сондықтан GCP Хельсинки декларациясының талаптарына мүлде сәйкес келмейді. Әрине бұл құжаттардың тілдік ерекшелігі бар. Егер зерттеушілер медициналық араласуларды араласулардың тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалауға бағытталған зерттеу деп айтқан болса, ICH құжаттарында «зерттеу» деген жалпы термин қолданылады. 1998 жылы Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы «Халықаралық стандарттарды Орталық және Шығыс Европа елдерінің тәжірибесіне клиникалық сынақтарды енгізу» жобасын жүзеге асырды. Осылайша зерттелушілерге КС мәліметтері мен нәтижелері нақты, құқығын қорғайтын, дербестік пен құпиялықты және сенімділікті қамтамасыз ету үшін GCP ережесі әзірленген. Олар барлық клиникалық зерттеудің КС бойынша – тағайындау, жүргізу, орындау, бақылау, тексеру, тіркеу, сараптау және есептеу жолын қамтиды.

Эксперименталді эпидемиологиялық зерттеулердің жіктелуі.

Рандомизирленген клиникалық зерттеу

---

: иммунобиологиялық заттардың және дәрі-дәрмектің әлеуетті тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау.

Рандомизирленген далалық зерттеу: иммунобиологиялық заттардың әлеуетті тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау.

Бірыңғай далалықзерттеу: иммунобиологиялық заттардың және дәрі-дәрмектің шынайы әлеуетті тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау.

Фармацевтикалық өнім дәріхана сөрелерінде пайда болмас алдында байыпты сынақтан өтеді. Әлемде келесі тәжірибе қабылданған: бұл сынақтарды ең алдымен ғылыми орталықтар мен зертханаларда дайындалатын клиникаға дейінгі кезең (preclinical phase) аясында жүргізеді. Әлбетте, жаңа дәрі-дәрмек шығарушы мекемені зерттеу мен дамыту мекемесі (Research and Development) деп атайды. Ірі фармацевтік компанияларды зерттеу мен дамыту бөлімдері (Research and Development Departments) болады. Бірақ 3-4 тіпті бір ғана дәрілік заттарды дайындап шығаратын көптеген ұсақ компанияларда бар. Зерттеуді жүргізу үшін құралдарды жұмылдыру арқылы жиі осындай компанияларды қаржыландыру акциялар шығарумен қамтамасыз етеді. Research and Development сияқты клиникаға дейінгі фазаның аяқталу кезінде компаниялар өзінің формуласын ірі фармацевтикалық фирмаларға сатуы мүмкін немесе дербес клиникалық сынақ (КС) жүргізуді бастайды.. Әдетте, оларда тәжірибе, мүмкіншілік жоқ, сол кезде олар шартқа отыратын (Contract Research Organizations) зерттеу ұйымдарымен ынтымақтастықты бастайды.

---

Дәрілік препаратты дайындау сатылары

Формулалар дайындау (Development of a Compound). Зерттеу лабораторияларында жаңа өнімнің концепциясы дайындалады. Өнімнің сипаттамасы науқастың жағымсыз патологиялық жағдайына немесе олардың әрі қарай өрбуін баяулататын/болдырмайтын оңтайлы әсерге бағытталу қажет.

Клиникаға дейінгі сынақ(Preclinical Testing). Өнімдегіқандай да бір жағымсыз әсерлерінің жоқтығын және оның өтінілген медицина аясындағы тиімділігін дәлелдеу үшін сынақты жануарларға (тышқан, егеу құйрық, иттер мен маймылдарға) жүргізеді. Бұл – зерттеудің клиникаға дейінгі кезеңі. Кезеңнің мақсаты – өнімде канцерогенді, мутагенді, тератогенді әсерлердің жоқтығын дәлелдеу. Сонымен қатар клиникаға дейінгі зерттеу өнімнің ағзамен өзара әсерін түсінуге мүмкіндік береді. Фармацевтикалық компания өнімнің қауіпсіздігі мен тиімділігін жануарларға жасаған сынақтардан дәлелген соң, алынған ақпаратты мемлекеттік реттеуші органдарға жіберіледі. Бұл үндеудің нәтижесі – КС басталуына ресми рұқсат ету.

Клиникалық зерттеу (Clinical Trials/Studies in Humans). Оларды адамдарға жүргізеді. Дәрілік заттардың - ұзақ үрдіс, ол бірнеше жылдарға созылуы мүмкін. Әрбір кейінгі фазада зерттелушілер саны көбейе береді. Зерттеудің үш фазасын ажыратады. Өнімнің әсерін дәрілік (профилактикалық) заттардың нарыққа шыққаннан кейін бақылайтын постмаркетингілік (тіркеуге дейінгі) төртінші фазасы тағы бар. Өнімнің қауіпсіздігі мен тиімділігін қамтамасыз ету үшін, өндіруші компания әрбір фазаны сараптауға міндетті.

Дәрі-дәрмектің клиникалық зерттеу фазалары

I фаза. Жаңа өнімді алғаш рет адамдарда сынайды. Бұл фазаның мақсаттар өнімнің қауісіздігімен байланысты. Әдетте 20 дан 100 дейін еріктілерді (волонтер) қатыстырып, арнайы орталықта орналастырады. Егер дені сау еріктілерге сынақ жасау мүмкін болмағанда (онкологиялық сырқаттарды емдеуге арналған ДЗ, ЖИТС және т.б.) немесе мәнсіз болса, онда сынақтың бірінші фазасын белгілі патологиялық жағдайдағы науқастарға жүргізуге рұқсат алу қажет.

---

Дені сау еріктілер сынаққа қатысқаны үшін сыйақы алады. Жиі барлық еріктілер 25-30 жастағы ерлер мен әйелдер (әйелдер жүкті емес және бала емізбейтін); егер дәрі-дәрмек педиатрияда қолоданылуы кере болса, онда сынақтың соңғы кезеңінде балаларда қатыса алады (рандомизирленбеген КС).

ІІ фаза. Науқастардың сырқаттарын емдеу үшін дайындалған дәрі-дәрмектің тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау.кейде КС осы фазасын тағы екі фазаға бөледі. Біріншісінің мақсаты – ДЗ қысқа мерзімді қауіпсіздігін бағалау. Екіншісі - бір топ науқастарға сынақ жүргізген кездегі ДЗ клиникалық тиімділігін дәлелдеу және мөлшерлеудің (дозирования) терапиялық деңгейін анықтау. Бұл сатыда науқастардың саны 40 тан 300 дейін құбылады және күтілетін әсерлер өлшеміне де байланысты болады. Егер жоспарланған әсер көп болса, эксперименттің статистикалық маңыздылығын дәлелдеу үшін бір шама науқастар жеткілікті. Бір жағынан егер әсер жеткіліксіз дәрежеде көрінсе, онда бір шама көп науқастар (ран­домизирленген немесе нерандомизирленбеген КС) қажет.

III фаза. ДЗәр түрлі жастағы, әр түрлі қосалқы патологиялары бар бірнеше топ науқастарға (жүздеген адамдар) әр түрлі мемлекеттердің көптеген ғылыми-зерттеу орталықтарында сынайды. Бұл фазаның зерттеулері рандомизирленген бақыланатын болады. Оларда емнің барлық аспектілері меңгеру, тіпті «қатер/пайда» көрсеткіштерін бағалауда кіреді.

IV фаза. ДЗ қолдануға рұқсат алынғаннан кейін басталады. Бұл фазаны постмаркетингілік (тіркеуге дейінгі) деп атайды. Зерттеудің мақсаты – жаңа ДЗ берілген фармакологиялық топтағы басқа дәрі-дәрмектен ерекшелігін анықтау, нарықта сатылып жатқан ұқсастармен (аналог) олардың тиімділігін салыстыру, денсаулық сақтау экономикасының көзқарасы жағынан пайдасын көрсету, сонымен қатар бұрын байқалмаған немесе дұрыс анықталмаған жағымсыз әсерлер мен қауіп факторларын іздеп, анықтау. Нәтижесінде ДЗ қауіпсіздігі мен тиімділігі оларды қолдану жөнінде жаңа клиникалық мәліметтерге сәйкес (бірыңғай/рандомизирленген клиникалық/далалық зерттеу) әрдайым қайта қаралады.

Енгізулер мен шығарулар критерийлері

Науқастардың (тексерушілердің) енгізулер критерийлері. Науқасты зерттеудегі енгізулерге сәйкес популяцияларды (бастапқы жиынтығы) сипаттауға қажет.

---

Шығарулар критерийлері. Біркелкі таңдауды жасау үшін қажет, яғни араласулар әсерлер көлемін бағалау және бұрынғы қалпынан аз түрге ауысу. КС қатысушылар ішінен ауыр жағдайдағы, ауыр сырқаттары бар, өміріне қауіп төндіретін немесе эксперимент жасауға кедергі келтіретін (мысалы, деменциялар) жағдайлары бар тұлғаларды шығарып тастайды. Осы орайда эксперименттің статистикалық сезімталдығы өседі.

Қатысушылардың келісімі

Мінсіз (идеалдық) енгізулерге сай келетін барлық науқастар сынаққа қатысуы керек. Ал тәжірибеде барлық науқастар келісім бере бермейді. Біреулері емдеудің қандай да бір әдісін таңдайды және оның таңдауын кездейсоқ жағдайға көрсетуін қаламайды. Кейбіреулері зерттеу объектісі болғысы келмейді немесе басқа емдеу тәсілін таңдайды, зерттеуге мұндай науқастарды енгізбейді. Үн қату (response rate) яғни, зерттеуге қатысуға пікір білдірген адамдар үлесі кем дегенде 80% болу қажет. Науқастар өздері кұптайтын зерттеуге қарай ұсыныстарға жүгінеді. Мұндай науқастардың ем нәтижелері жоғары және емдеуге байланысты емес. Кейбір емдеу әдісін белсенді таңдайтын зерттелушілер тағайындалған емді байыпты, ұқыпты орындайды. Адамдардың мұндай қасиетін ұқыптылық немесе мұқияттылық, бірақ жиі комплайенс деп атайды.

Сынақты тоқтату

КС ұзақтығын қатысушылардың санына, аяқталулардың жиілігі және араласуларлардың арасындағы айырмашылыққа (тиімділік өлшемі), нәтижелердің жоспарланған статистикалық мәніне қарай жоспарлайды. Сынақты статистикалық мәні белгілі болмай тұрып жүргізген дұрыс емес, өйткені ерте ме кеш пе статистикалық маңызды айырмашылықтарға қол жеткізуге болады. Сондықтан КС ұзақтығын алдын ала белгілейді.

Ұзақ мерзімді сынақтарда КС тоқтату ережесін қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және зерттеліп жатқан араласулардың қайсы біреуінен жағымды, сендірерлік нәтижелелер алу мүмкіншілігі болуына байланысты белгілейді.

Халықаралық талаптар

КС жүргізу негізінде — «Үйлесімділік жөніндегі Халықаралық Конференция» халықаралық ұйымның құжаты (ICH) жатыр. Бұл құжатты «Guideline for Good Clinical Practice (GCP)» атайды («GCP стандартының сипаттамасы», GCP жиі «Қажетті (сапалы) клиникалық тәжірибе») деп аударады.

КС негізін қалаушы Хельсинки декларациясының этикалық принциптеріне, GCP

---

Смотрите также файлы

• Состязательность в системе уголовнопроцессуальных принципов.docx

• Если у человека есть заранее сформированная предрасположенность реагировать на чтото определённым образом, то и делать это он будет в соответствии с ней.docx

• Математика Реши примеры.docx

• Использование логических заданий для развития познавательного интереса младших школьников.docx

• Министерство науки и высшего образования российской федерации федеральное государственное бюджетное образовательное учреждение высшего образования Тольяттинский государственный университет Гуманитарнопедагогический институт 44..docx