Бұл механизмді «қымбат ақша» саясатын жүргізу мысалында қарастыруға болады, мұнда орталық банк ақша ұсынысын азайтып, инфляция қарқынының өсуін тежейді. Мұндай саясат монетарлық саясатты тежейтін шараларға жатады.

Бұл механизм мынандай логикалық процесс тізбегімен ұсынылуы мүмкін: Орталық банк облигацияларды ашық нарықта сатады → ақша нарығында өсіп келе жатқан пайыздық мөлшерлеме → пайыздық мөлшерлеменің өсуі пайыздық мөлшерлеменің өзгеруіне сезімтал шығындарды азайтады (инвестициялық сұраныс пайыздық мөлшерлемеге теріс тәуелді → инвестициялық сұраныс азаяды) → инвестициялық сұраныс жиынтық шығыстардың бөлігі болып табылады (яғни жиынтық сұраныстың бөлігі) → AD қысқарады → қысқа мерзімде жаңа тепе-теңдік қалпына келеді → тепе-теңдік шығарылым көлемі мен баға деңгейі төмендейді.

Кейнстік және монетаристік теорияда «ақша беру механизмі» немесе ақша ұсынысының номиналды таза ұлттық өнімге әсері төменгі суретте көрсетілген.


Осы «беру» механизміндегі сілтемелер саны әртүрлі болуы мүмкін және таңдалған ақша-кредит саясаты мен қаржы жүйесінің реакциясына байланысты. Кез-келген сілтемедегі бұзушылықтар ақша-кредит саясаты нәтижелерінің төмендеуіне немесе болмауына әкелуі мүмкін. Мысалы, егер инвестициялық сұраныс көбінесе инвесторлардың күтуіне, саяси шешімдердің тұрақтылығына және жалпы экономикалық жағдайға байланысты болса және пайыздық мөлшерлеменің динамикасына байланысты емес болса, онда ақша нарығындағы өзгерістер инвестициялық шығындар көлеміне айтарлықтай әсер етпейді.

Сонымен қатар, ақша-кредит саясатын жүзеге асырудың басқа да проблемалары бар. Ұзақ мерзімді кезеңде Орталық банк белгілі бір түпкі мақсатқа тікелей әсер ете алмайды. Себебі, ақша-кредит саясатының құралдарын қолдана отырып, Орталық банк белгілі бір мақсатқа белгілі бір уақыт өткеннен кейін ғана қол жеткізе алады (уақыт артта қалуы деп аталады). Сонда қате шешімдердің нәтижелері кеш көрінуі мүмкін, мұның себебі ақпараттың жетілмегендігі мен толық еместігі болуы мүмкін.

Ақша-кредит саясатының құралдарын таңдау оңай емес және көбінесе оның саяси дау-дамайға айналуымен қиындайды. Экономистердің монетарлық саясаттың тиімділігін бағалау тәсілдері туралы көзқарастарындағы негізгі айырмашылықтары - ақша алмасу теңдеуінің параметрлерін: ақша массасы мен ақша айналымының жылдамдығын анықтау болып табылады.

---

7.3 Монетаризм доктринасы.

ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында қазіргі консерватизм - американдық монетаризм пайда болып, дамыды. Ол ақшаның сандық теориясының жандануының негізінде және кейнсианизмді сынаудың толқынында қалыптасты.

Оның дамуында монетарлық теория бірқатар кезеңдерден өтті: біріншісінде (50-ші жылдары) тұрақты кіріс теориясы жасалды, ол кейінірек бүкіл тұжырымдаманың негізіне айналды; екінші (60-шы) экономикалық циклдің монетарлық теориясы тұжырымдалды; үшінші кезеңде (70-ші жылдар) номиналды кіріс тұжырымдамасы жасалды және ақшаның экономикалық жүйенің негізгі параметрлеріне әсері түсіндірілді.

Монетаризм жалпыланған түрде - бұл экономикадағы ақшаның рөліне ерекше орын беретін теориялар. Монетаризм доктринасының негізін қалаушы американдық экономист Милтон Фридман. «Америка Құрама Штаттарының Ақша тарихы 1867-1960жж.» (Принстон университеті, 1991) атты еңбегінде монетаристер М.Фридман мен А. Шварц ақша ұсынысы мен инфляцияның өсуі арасында тікелей байланыс бар екенін дәлелдеді. Монетаризм идеялары ХХ ғасырдың 80-жылдарының басында саяси шешімдерге айтарлықтай әсер етті. Көптеген елдердің үкіметтері инфляцияны бақылауды қысқа мерзімді макроэкономикалық мақсатқа айналдырды. Оған қол жеткізу үшін олар қатаң ақша-кредит саясатын ұстанды, ақша ұсынысының өсуіне бақылау қойды.

Алайда, бұл бағытты ұстану өте қиын болды, өйткені ақша туралы бірде-бір анықтама болған жоқ. Осылайша, олар мақсатты ақша ұсынысынан біртіндеп бас тартуға мәжбүр болды. Бүгінде көптеген елдерде монетарлық саясаттың маңызды міндеті баға тұрақтылығын сақтау болып табылады. Саясаткерлер мен экономистер экономика үшін төмен, тұрақты және ең бастысы болжамды инфляция қажет деп санайды.

Монетаристер өздерінің талдауында ақшалай және ақшалай емес кірістердің көзі ретінде «байлық» деген ұғымды қолданады (оның барлық түрлерінде), екінші жағынан, байлық ақшалай және ақшалай емес кірістерді сақтау және көбейту шығындарының себебі ретінде қарастырылады.

М. Фридман байлықтың бес негізгі түрін бөледі: ақша агрегаты М1, облигациялар, акциялар, материалдық игіліктер және адам капиталы. Байлықтың осы түрлерінің әрқайсысы иесіне ақша түрінде де, ақшалай емес түрде де табыс әкеледі.

Монетаристер тек ақша ұсынысын өндіріс көлемін, жұмыспен қамту және бағаны анықтайтын фактор деп санайды. Осыдан монетаризмнің негізгі тұжырымы - ақша ұсынысы (айналыстағы ақша массасы) ақша-кредит саясаты арқылы қоғам мен мемлекет қатаң бақылауға алатын нарықтық жүйенің жалғыз құрамдас бөлігі болып табылады.

---

Осылайша, монетаристердің ақша туралы тұжырымдамасының негізгі элементтері - ақша, ақша айналымы, инфляция, жұмыссыздық, салық салу мәселелері болды. Экономикалық цикл теориясында М. Фридман өндіріс пен сатудың циклдік ауытқуларының басты себебі ақша массасының өзгеруі мен ішкі ұлттық өнім көлемінің арасындағы ұзақ және әлсіз кідірістердің болуы деп санайды.

Монетаризм теориясына сәйкес нарықтық конъюнктура мен инфляциялық процестердің циклдік ауытқуларының себебі ақша массасының кездейсоқ өзгеруі болып табылады. Сондықтан монетаристер инфляцияны жеңудің жалғыз, нақты әдісін ақша мөлшерін реттеу деп санайды. Ақша массасының өсуі ЖІӨ-ге де байланысты, яғни жалпы ішкі өнім өскен сайын өседі.

Ақша массасының өсу бағдарлары бағаның болжамды ұлғаюын ескере отырып, өндіріс көлемінің болжамды өсуіне сәйкес белгіленеді. М. Фридманның бағалауы бойынша, экономикалық құлдырау жағдайында уақытша лагтар 5 айдан 21 айға дейін және көтерілу жағдайында 13 айдан 24 айға дейін болуы мүмкін. Осыған байланысты монетаристер мемлекеттің ақша саясатының мәнін «М. Фридманның алтын ережесіне» байланысты анықтайды. «М.Фридманның алтын ережесіне» сәйкес Орталық банк ақша массасының өсу қарқыны жылына 3-5% деңгейінде мүмкіндігінше ұзақ мерзімде ұстап тұруы керек немесе таргеттеу саясатына дейін азайтуы тиіс.

Ақша массасын және инфляцияны таргеттеу. Ақша-кредит саясатының реттеу құралы ретінде ақша массасының өсу бағдарын белгілеуді таргеттеу деп атайды. 1970 және 2011 жылдарға дейін Кейнстің экономикалық теориясының әсерінен шет мемлекеттердің орталық банктері ақша-кредит саясатының бағыттарын анықтауда бағдар ретінде пайыздық мөлшерлемелердің деңгейі мен динамикасын пайдаланды.

Қазір неоклассикалық теория идеяларының әсерінен Орталық банктер ақша массасының көлемі мен динамикасын бақылауға көбірек көңіл бөле бастады.

1990 жылдан бастап бірқатар елдер баламалы стратегияны - артықшылықтары мен кемшіліктері бар инфляцияны таргеттеуді қолданды. Айқын артықшылықтардың бірі - инфляцияны таргеттеу ақшаға сұраныстың тұрақсыздығы проблемасын айналып өтеді. Инфляциялық таргеттеу стратегиясын пайдаланған кезде, егер ақшаға деген сұраныс өзгерсе, орталық банкке өтемақы мүддесі үшін ақша массасын түзетуге ештеңе кедергі болмайды.

Инфляцияны таргеттеудің тағы бір артықшылығы - халыққа орталық банктің инфляцияның белгілі бір деңгейіне жетуге тырысатындығын түсіндіру (бұл көптеген адамдар үшін түсінікті болады), ақша агрегатының белгілі бір өсу қарқынына жетуге тырысатындығын (ақша массасын таргеттеу) түсіндіруден гөрі оңай (көпшілік түсінбейді) болады. Орталық банктің мақсаттары туралы ақпаратты неғұрлым жақсы тарату орталық банктің не істейтіні туралы халық пен қаржы нарықтарындағы белгісіздікті азайтып, орталық банктің сенімділігі мен жауапкершілігін арттыруы мүмкін.

---

Инфляцияны таргеттеудің басты кемшілігі - инфляция экономикалық саясат саласындағы іс-әрекеттерге ұзақ уақыт кідіріспен ғана жауап береді. Нәтижесінде, орталық банкке инфляцияны бақылау деңгейіне жету үшін қандай әрекеттер қажет екенін бағалау оңай емес, ал халық орталық банктің уәделеріне сәйкес өмір сүретінін оңай анықтай алмайды. Сондықтан инфляцияны мақсатты қолданатын орталық банктер кейде өздерінің мақсатты бағдарларына қол жеткізе отырып, өздеріне деген сенімді жіберіп алуы мүмкін, нәтижесінде сенім жоғалады. Болашақта инфляцияны мақсатты бағыттау ақша-кредит саясатының таңдаулы стратегиясы бола ма, жоқ па әлі белгісіз.

Халықаралық тәжірибеде номиналды зәкірді қолданатын кредит-ақша саясатының үш стратегиясы қарастырылады: валюта бағамын таргеттеу, монетарлық таргеттеу және инфляцияны таргеттеу. Номиналды зәкірді орнату инфляцияны төмен және тұрақты деңгейде ұстап тұруға, инфляциялық күтулерді төмендетуге көмектеседі. Қазіргі жағдайда өсіп келе жатқан елдер инфляцияның белгілі бір қарқынын өздерінің ақша-кредит саясатының басты мақсаты ретінде сәтті қолданады.

Дамушы елдерде монетарлық саясаттың нысаналы көрсеткішін айқындау үшін тұтыну бағаларының индексі пайдаланылады. Инфляцияны таргеттеудің бірқатар артықшылықтары бар:

1) ақша-кредит саясаты ішкі проблемаларды шешуге назар аударуға мүмкіндік береді;

2) халық үшін айқындық пен ашықтықты қамтамасыз етеді, бұл инфляциялық күтулерді тіркеуге көмектеседі;

3) орталық банктің жауаптылығын арттырады;

4) инфляциялық шоктардың экономикаға әсерін тегістейді.

Аталған таргеттеудің икемді нысанын қолданады, онда негізгі назар орта мерзімді перспективада (әдетте екі немесе үш жыл кезеңінде) нысаналы көрсеткішке қол жеткізуге аударылады, бұл қысқа мерзімді перспективаның басқа да міндеттерін жүзеге асыруға, атап айтқанда, шығарылымның өсу қарқынын бәсеңдетуге мүмкіндік береді. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, инфляция толығымен бақыланатын және реттелетін процесс болуы мүмкін.

---

Негізгі ұғымдар:

Ақша-кредит (монетарлық) саясаты.

Міндетті резервтердің нормалары.

Қайта қаржыландыру мөлшерлемесін (есептік мөлшерлемені) өзгерту.

Ашық нарықтағы операциялар.

«Арзан» ақша-кредит саясаты.

«Қымбат» ақша-кредит саясаты.

Милтон Фридманның «ақша ережесі».

Инфляцияны таргеттеу.
8 ТАУАР ЖӘНЕ АҚША НАРЫҒЫНДАҒЫ ТЕПЕ-ТЕҢДІК. IS-LM МОДЕЛІ

8.1 Тауар нарығындағы тепе-теңдік. IS – қисығы.

8.2 Ақша нарығындағы тепе-теңдік. LM – қисығы.

8.3 IS-LM - тауар және ақша нарығындағы макроэкономикалық тепе-теңдіктің моделі.

8.4 AD-AS және IS-LM моделінің өзара байланысы.

8.5 IS-LM моделінің көмегімен тұрақтандыру саясатын бағалау.
Тақырыптың маңыздылығы және мақсаттары. IS-LM моделі қазіргі макроэкономикалық теорияның негізін құрайды. Осы моделдің көмегімен тауар және ақша нарығының өзара байланысын анықтайды, AD-AS моделінде қолданылған шектеулерді алып тастау арқылы пайыз ставксын жиынтық сұраныстың маңызды факторы ретінде қарастыру және активтер нарығын моделге енгізу арқылы макроэкономикалық тепе-теңдік (табыстар мен шығындар) моделін кеңейтеді. Сонымен қатар фискалды және монетарлы саясаттарды жүргізудің және бағалаудың жаңа тетіктері пайда болады.

IS-LM моделінің алғы шарттары: баға деңгейінің тұрақтылығы, игіліктердің ұсынысы абсолютті икемді, тұтыну тек қана қолда бар табыстың функциясы, инвестиция пайыз ставкасының қарапайым функциясы, номиналды жалақы тұрақты, жұмысқа қосылмаған ресурстар жеткілікті, экономика жабық.
8.1 Тауар нарығындағы тепе-теңдік. IS – қисығы.

Тауар нарығындағы тепе-теңдікті анықтау үшін пайыз ставкасы, инвестиция және IS қисығы арасындағы байланысты қолданамыз.. IS қисығы (I – инвестици, S- жинақ) тауар нарығында қалыптасатын табыс деңгейі (жиынтық сұраныс, шығарылым) мен пайыз мөлшерлемесінің арасындағы байланысты сипаттайды. Ол тауар нарығындағы көптеген тепе-теңдіктерді көрсетеді.

IS қисығын құрастыру үшін үш әдісті қолдануға болады:

1. 
   жинақтау және инвестициялар кестесі арқылы;
   
2. 
   «кейнсиандық крест» арқылы;
   
3. 
   жиынтық сұранысқа келетін ағындар мен кететін ағындар моделі арқылы.
   

Тауар нарығындағы тепе-теңдікті (IS қисығын) талдау үшін алдымен Кейнстің кресін еске түсірейік. Кейнс кресінде тепе-теңдік табыс немесе шығарылым (Y) жоспарлаған шығынға (Е) теңескен нүктеде жүзеге асады. Жоспарлаған шығын: Е = C+I+G. Мемелекеттік шығын өссе, салық төмендесе жоспарланған шығындар өседі, мультипликаторлық әсер пайда болады. Жоспарланған шығындар қисығы орнын жоғары жылжытады. Бұл ұлттық табысты немесе шығарылым көлемін өсіреді.

---

Смотрите также файлы

• Билет 1 Уголовный закон понятие, структура. Источники.docx

• Информационные технологии в государственном и муниципальном управлении.docx

• Гофуров А. Ш., ТиМП(арабский), 1 курс.docx

• Контрольная точка 2.doc

• Бизнеспланирование группа Мс20Э211 Студент В. С. Дубинович москва 2022 Практическое задание.docx