Файл: УЧЕБНИК ВК 1 КАЗ В МОН исправлен (1) 29.01.docx

Іс-шараның орындалуы:

• Науқасқа отыруға көмектесу: бір мейірбике науқасты қолдап, келесі – бас жағына жастық қояды (немесе кереует бас жағын көтереді).

• Екі жағынан бір-біріне бетімен қарап науқас кереуетіне жақын тұрады.

• Мейірбикелер иықтары науқас арқасының деңгейінде, аяқтары алшақ, арқаларын тік ұстайды, аяқтарын тізе буынында бүккен, қозғалыс бағытына қарай бас жағындағы аяқтары бұрылған.

• Науқас қолтық астына және кеудесіне иықтарын қояды. Қол басы науқас санының астына енгізеді. Науқас қолдарын мейірбикелер иығына салады.

• Бір қолымен кереует бас жағына тіреліп (шынтақ бүгілген), келесі сан астындағы қолы көмекшінің білезігінен ұстайды («екі реттік білезіктік ұстау»)

• Науқас қасындағы аяғын тіктеу, дене салмағын келесі аяққа ауыстыру, науөасты көтеру. Треуші шынтақты жазу.

• Науқасты төсегінен толық тұрғызу, аз арақашықтыққа ауыстыру және тағы да науқасты төсегіне аяқтарын бүгіп тұрып отырғызу

Науқасты керек қашықтыққа ауыстыру (сурет 29).

healthworker.ru

healthworker.ru

Сурет 29

Кереуеттен «иықпен көтеру» әдісі

6.8 Науқас өз бетінше қозғалғанда көмектесу

Науқастың қарсы көрсеткіштері болмаған жағдайда, яғни жеңіл жарақаттарда өз бетімен көмекшінің қолына тірелу арқылы қозғала алады.

«Қолдары арқылы ұстау» әдісі (сурет 30)

larece.ru

Сурет 30

Қолдары арқылы ұстау

Іс-шараның орындалуы:

• Науқас қолдарын айқастыруын өтініп, оларды кеудеге қысу (егер бір қолы әлсіз болса науқас күштірек қолымен оны ұстайды).

• Науқастың арқа жағынан келеді (отырған орындық немесе кресло артынан).

• Өз қолдарын артынан қолтық асты аймағына өткізу, науқасты қолдарының білезігінен ұстау

• Науқасты тасымалдау (сурет 31)

Науқас жүрісі кезінде қолдау

Сурет 31.

Науқас жүрісі кезінде қолдау

Іс-шараның орындалуы:

• Науқастың қасына тұру

• «Бас бармақпен алақанды ұстау» әәдісін қолдану: науқастың оң қолын өзінің оң қолымен ұстайды (немесе сол қолымен сол қолын), науқас қолы тік, алақанымен мейірбике алақанына тіреледі

• Басқа қолымен науқасты шынтақтан немесе қолтық астынан, белінен ұстап қолдау.

• Науқасқа жақын тұру, оның тізелерін оң жақ аяғымен қолдау (егер мейірбике оң жағында тұрса)

• Науқаспен қатар қозғалу (сурет 32).

«Көтерілген шынтақты қапсыра ұстау» әдісі арқылы науқасты ұстау

Сурет 32

Көтерілген шынтақты қапсыра ұстау

Іс-шараның орындалуы:

• Орындықта (төмен кереуетте) отырған науқасқа бүйірінен бетімен қарап тұру

• Бір аяғын орындықтың жанына қою, келесісін өкшені жеңіл бұрып науқас аяғының алдына қою, оның тізелерін өз аяғымен бекіте отырып

• Науқасты алдыға қарай саны арқылы еңкейуін (немесе оған көмектесуін) сұрау және оның иығы Сіздің кеудеңізге тығыз орналасуы қажет

• Науқас арқасы арқылы алдыға қарай еңкейіп және оның шынтақтарынан қатты ұстаймыз да төменнен тірейміз

• Науқас иығы Сіздің қолыңызға тіреу ретінде қолдану мақсатында өз иығыңызды ыңғайлы қоясыз

• Науқасты қажет жеріне ауыстырамыз (сурет 33).

«Қолтық астынан қапсыра ұстау» әдісі арқылы науқасты ұстау

larece.ru

Сурет 33

Қолтық астынан қапсыра ұстау

Іс-шараның орындалуы:

• Орындықта (төмен кереуетте) отырған науқасқа бүйірінен бетімен қарап тұру

• Бір аяғын орындықтың жанына қою, келесісін өкшені жеңіл бұрып науқас аяғының алдына қою, оның тізелерін өз аяғымен бекітеді.

• Науқас қолтық астына қол басын енгізу: бір қол басын алдынан артқа қарай бағыттау, алақанды жоғары қарату, бас бармақ қолтық астына енбейді, келесісін –артынан алдыға қарай бағыттау, алақанды жоғары қарту, бас бармақ сыртта қолтық астына енбейді.

• Науқасты алдыға қарай саны арқылы еңкейуін (немесе оған көмектесуін) сұрау және оның иығы Сіздің кеудеңізге тығыз орналасуы қажет.

• Науқасты қажет жеріне ауыстырамыз (сурет 54).

Науқасты тасымалдаудың кез-келген әдісін қолданбас бұрын қызметкер іс-шараға алдын-ала дайындалуы керек. Ол үшін науқаспен сенімді қарым-қатынас орнатып, науқасқа әс-шараның мақсатын және жолын түсіндіріп, келісімін алу қажет. Тасымалдау әдісін, қосымша көмектің керектігін таңдау үшін науқастың жіне қоршаған ортаның жағдайын бағалау маңызды (еден ылғалдылығы, денде бөгде заттың болуы, кереует биіктігі және т.б.). Жұқпалы аурулардың алдын алу мақсатында қолқап киген тиімді.

Науқасты тасымалдамас немесе тұрғызбас бұрын оны ыңғайлы жатқызып немесе отырғызып дене биомеханикасын есепке аламыз. Сондықтан, тасымалдау, ауыстыру немесе қозғалту кезінде мед.қызметкердің омыртқалары мен кеудесіне түсетін қысымды азайту үшін қолданылатын әдістерді пайдалануды білу аса қажет.

Тарау IV

ФУНКЦИОНАЛДЫ ЖАҒДАЙДЫ БАҒАЛАУ

Ауруханадағы науқастың функционалды жағдайын бақылау үшін келесі көрсеткіштерді анықтау қажет:

• Қажеттіліктің бұзылуы

• Жалпы жағдайы

• Есінің жағдайы

• Төсектегі қалпы

• Антропометриялық мәліметтер

• Дене температурасы

• Тері жамылғысының жағдайы

• Тынысы

• Пульс

• Қан қысымы

• Су балансы

1. Адамның негізгі қажеттіліктерінің сипаттамасы

1943 жылы орыс тегінен шыққан американдық психофизиолог А. Маслоу ұсынған қажеттіліктің иерархия теориясы кең таралды. Маслоу адамның 14 негізгі қажеттіліктерін көрсетіп, оны бес сатыға бөлді.Пирамиданың негізін фундаментті қажеттілік құрайды (сурет 13).

www.dekanblog.ru

Сурет13.

Маслоудың қажеттілік пирамидасы

Бұл теорияға сәйкес адамның қажетттілігі төменнен жоғары қарай дамиды, адам алдымен төменгі қажеттіліктерін қанағаттандыру керек, одан соң жоғары деңгейдегі қажеттіліктер туындайды.

Адамның бірінші деңгейдегі қажеттіліктері – физиологиялық қажеттіліктер:

1. тыныс алу

2. жеу

3. ішу

4. шығару

5. ұйықтау, дем алу.

Физиологиялық қажеттіліктер өмір сүруге қажет және оған тамақ, су, тұратын жер, дем алу және жыныстық қажеттіліктер жатады.

Екінші деңгей– сенімділік және қауіпсіздік қажеттілігі:

6. таза болу

7. киіну, шешіну

8. температураны ұстап тұру

9. дені сау болу

10. қатерден, аурудан, күйзелістен қашу

11. қозғалу.

Сенімділік және қауіпсіздік қажеттілігі болашақта сыртқы ортадан келетін қатерден физикалық және моралды қорғау қажеттілігін туындатады және болашақта физиологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыратынына сенеді.

Үшіншідеңгей – әлеуметтікқажеттілігі:

12. сөйлесу

Әлеуметтікқажеттілікке біреуге тәуелді болу немесе басқалардың сені қабылдау сезімі, әлеуметтік қарым-қатынас сезімі, бауыр басу және қолдау сезімдері кіреді.

Төртіншідеңгей – сыйлау және өзіңді сыйлау қажеттілігі:

13. жеңіске жету

Сыйлау қажеттілігіне өзіңді сыйлау, жеке жетістіктері, біліктілігі, қоршаған ортаның сені сыйлауы, мойындауы жатады.

Бесінші деңгей – өз ойын білдіру қажеттілігі

14. ойнау, оқу, жұмыс істеу.

Өз ойын білдіру қажеттілігі - алға қойған мақсаттарын іске асыру және тұлға ретінде өсу қажеттілігі.

Оттегі қажеттілігі – дұрыс дем алу адамның ең негізі физиологиялық қажеттілігі. Оттегі жетіспегенде тыныс жиі және беткей болады, ентігу мен жөтел пайда болады. Ұзақ уақыт болған гипоксия көгеруге әкеледі, терісі және көрінетін шырышты қабаттары көгереді. Бұл қажеттілікті ұстап тұру мейірбикеге басты мақсат болып табылады. Адам осы қажеттілікті қанағаттандыра отырып, өміріне қажетті қандағы газ құрамын қалыпты деңгейде ұстайды.

Тамақ қажеттілігі денсаулықты сақтауға және көңіл-күйдің жақсы болуына аса маңызы бар. Дұрыс және адекватты тамақтану көптеген аурулардың қауіпті факторларын жоюға көмектеседі. Мысалы, жүректің ишемиялық ауруы мал майына және холестеринге бай тағамдарды үнемі қабылдағанда пайда болады. Жарма және өсімдік жасұнығына бай тағамдар тоқ ішектің қатерлі ісігі дамуы каупін төмендетеді. Тағамда ақуыздың көп болуы жараның тез жазылуына көмектеседі.

Бұл қажеттілікті қанағаттандыру мақсатында, мейірбике науқасқа дұрыс және адекватты тамақтану туралы кеңес беру және үйрету. Науқасқа күнде жемістер мен көкөністер, ботқалар, сүт тағамдары, майсыз ет, балық, құстарды жеу ұсынылады, аздап сары май және кілегей, бірақ жұмыртқаның сарысын, қантты, тәтті тамақтарды, тұзды, спиртті ішімдіктерді шектеу қажет.

Тамақты қайнатып, пісіру қажет, бірақ қуыруға болмайды. Тамақ қажеттілігі қанағаттандырылмағанда адам денсаулығы бұзылуы мүмкін.

   Сұйықтық қажеттілігі – бұл күнде 1,5-2 л сұйықтықты қолдану: су, тәтті сусын, бірінші тамақтар, жемістер, көкөністер. Осы көлемдегі сұйықтық несеппен, нәжіспен, термен, тыныс алғандағы бумен бөлінетін шығынның орнын толтырады. Су тепе-теңдігін сақтау үшін, адам шыққан сұйықтықтан артық мөлшерде суды қолдану керек, өйткені сусыздану белгілері пайда болуы мүмкін, жүйелер мен мүшелердің қызметі бұзылмас үшін, 2 литрден артық сұйықтық ішуге болмайды. Науқастың денсаулығы мейірбикенің сусыздану мен ісінулердің пайда болу қаупін болжай білуіне тікелей байланысты.

   Өмір сүру заттарын шығару қажеттілігі. Бірқатар қажеттіліктерді қанағатандыруды кейінге қалдыруға болады, бірақ өмір сүру заттарын шығару қажеттілігін ұзақ уақытқа қалдыруға болмайды. Көптеген науқастар бұл істі тек өзіме қатысты деп есептейді және медициналық қызметкерге айтқысы келмейді. Бұзылған қажеттілікті қанағатандыруда мейірбике оны жалғыз қалдыруға болмайды, науқастың құқығын сыйлауға және құпияны сақтауды қамтамасыз етуі қажет.

   Ұйықтау және демалу қажеттілігі – ұйқы қанбағанда қандағы қанттың деңгейі төмендейді, мидың қоректенуі бұзылады және ойлау процестері баяулайды, көңіл бөлуі бұзылады, есте сақтау бұзылады. Түннің жартысына дейін ұйықтамаған адамда, фагоцитоз, иммунды қорғанысқа жауап беретін қандағы клеткалардың саны екі есеге азаяды.

   Ауру адамға ұйқы өте қажет, өйткені оның көңіл-күйін жақсартуға көмектеседі. Адам ұйықтап жатқанда сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдау төмен болғанымен, бұл белсенді жағдай болып табылады.

   Адамның ұйқысына көптеген факторлар әсер етуі мүмкін: физикалық шаршау, дәрілер, наркотиктер, өмір салты, эмоционалды күйзеліс, қоршаған орта және физикалық күш. Ауырсынумен, физикалық шаршаумен, қорқу және депрессиямен қосарланған кез-келген ауру ұйқының бұзылуына әкеледі.

   Мейірбике тағайындалған дәрілік заттардың әсер етуі мен ұйқыға әсерін науқасқа түсіндіру қажет.

   Дем алу – физикалық және психи­калық белсенділіктің төмендеген жағдайы. Ұзақ уақыт қыдырып жүргенде, кітап оқығанда немесе арнайы босаңсыту жаттығуларын жасау кезінде дем алуға болады. Емдеу мекемесінде қатты шу, жарық шам, басқа адамдардың болуы дем алуғакедергі келтіреді.

   Адамның өмір сүруіне дем алу және ұйқы қажет, ол ұйқыда жатқанда қажеттілігін қанағаттандыруға қол жеткізеді және мейірбикеге көмек көрсете алуы мүмкін.

   Қозғалыс қажеттілігі. Қозғалыстың шектелуі немесе қозғала алмау адамға көптеген мәселелерді туындатады. Бұндай жағдай ұзақ және үнемі болуы мүмкін. Ол шина салынған жарақаттан кейін, арнайы аспапты қолдану арқылы аяқтарды созу, созылмалы аурулары кезінде ауырсыну, ми-қан айналым бұзылыстарынан кейінгі көріністердің (инсульт) салдарынан болуы мүмкін.

   Қозғала алмау – ойық жараның пайда болуы, тірек-қимыл мүшелері, жүрек, өкпе жұмыс қызметі бұзылуының қатерлі факторының бірі. Ұзақ уақыт қозғалмағанда асқорыту жүйесінде өзгерістер байқалады: диспепсия, метеоризм (іштің кебуі), анорексия (тәбеттің төмендеуі), іш өту немесе іш қату. Үлкен дәретке отырғанда қатты күшену көтен ішекке, миокард инфарктіне, өкпе артериясының тромбоэмболиясына, жүректің тоқтауына әкелуі мүмкін. Әсіресе жатқан қалыпта қозғала алмау, несептің шығуын бұзады және қуықта, астаушаларда қабынудың, бүйрек пен қуықта тастың пайда болуына әкеледі.

   Қозғалмаудың ең басты мәселесі науқас қоршаған ортамен араласа алмағандықтан, тұлғаның қалыптасуына біршама әсер етеді. Науқастың қозғалмауының ұзақтығы мен дәрежесіне байланысты психоәлеуметтік өрісінде мәселелер туындауы мүмкін; оқуға ынтасы, уәждемесі (мотивация) төмендейді, сезу мен эмоциясы кемиді.

   Мейірбике қозғалысты бар мүмкіндігінше қалпына келтіруге, балдақты, таяқты, протезді қолдана отырып, өз бетінше қозғалуға науқасты бағыттаса, науқастың өмір сүру сапасын жақсартуда үлкен маңызы бар.

   Жыныстық қажеттілік. Ол ауырсада немесе жасы ұлғайсада бітпейді. Адамның сексуалды денсаулығына ауру, даму ақаулары әсер етуі мүмкін. Көп адамдар шындап сексуалды мәселесі болса да, бұл тақырыпта ашық айта алмайды. Науқаста бар және потенциалды сексуалды мәселені шешуге көмектесу, денсаулық аспектілерінің барлық жағынан үйлесім табуына қол жеткізеді. Науқаспен әңгімелескенде қалыпты сексуалды түсінік және ең көп таралған бұзылыстары туралы нақты негізгі білім болуы керек; адамның бағыты, мәдениеті, религиозды пікірі сексуалды қажеттілікке әсерін түсіну керек; мейірбике құзіреті шегінен шыққан мәселені анықтауды үйрену және науқасқа маманның кеңесіне жүгінуді ұсыну (сексолог дәрігері, сексопатолог, андролог).

   Қауіпсіздік қажеттілігі. Көп адамдарға қауіпсіздік деген беріктік және жайлылықты көрсетеді. Әрқайсымыз үй, киім, біреудің көмегін қажетсінеміз. Науқас өзін қауіпсіз жағдайда сезінеді, егер де керует, кресло немесе каталка бекітілген болса, палатада және дәлізде еден құрғақ және басқа заттар болмаса, қараңғы мезгілде бөлме жарық болса, көзі көрмегенде көзілдірігі болса. Науқас ауа-райына байланысты киінуі керек, тұратын жері жылы болуы керек, қажет жағдайда көмек көрсетілуі керек. Науқас өз қауіпсіздігін қамтамасыз еткендігіне және айналадағыларға зиян келтірмейтініне сенімді болуы керек. Күйзеліс жағдайын ушықтырмауы керек.

   Әлеуметтік қажеттілік – бұл отбасына, достарына қажеттілік, олардың қарым-қатынасы, бірін-бірі қолдауы, бауыр басу, жақсы көру. Адамдар өзін жақсы көруін, түсінуін қалайды. Ешкім өзін тастап кетуін, сүйкімсіз және жалғыз қалуды қаламайды. Егер осылай болса, онда адамның әлеуметтік қажеттілігі қанағаттандырылмаған.

   Ауыр ауруларда, жұмысқа қабілетсіздікте немесе жасы ұлғайғанда босқуыс (вакуум) пайда болады, әлеуметтік жалғасулар жоғалады. Осы жағдайларда әсіресе қарт және жалғыз адамдарда сөйлесу қажеттілігі қанағаттандырылмайды. Адам бұл туралы айтқысы келмесе де, әлеуметтік қажеттілікті әрқашан есте сақтау қажет. Науқастың әлеуметтік мәселесін шеше отырып, оның өмір сүру сапасын біршама жақсартуға болады.

   Сыйлау және өзін сыйлау қажеттілігі. Адамдармен әңгімелескенде, өзіңнің жеңісін туралы айналадағылардың бағалауына немқұрайлы қарай алмаймыз. Адамда сыйлау және өзін сыйлау қажеттілігі пайда болады. Еңбек қанағат әкелуі керек, ал демалыс – қанықты және қызықты болуы керек. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық деңгейі неғұрлым жоғары болса, өзін сыйлау қажеттілігі қанағаттандырылады. Еңбекке жарамсыз және қарт адамдарда бұл сезім жоғалады, өйткені олардың жетістігіне ешкім қуанбайды, қызықпайды, оларда сыйлау қажеттілігін қанағаттандыратын мүмкіншілік жоқ.