Файл: Лiтра для дзяцей падзяляецца на мастацкую i пазнавальную.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 07.11.2023
Просмотров: 375
Скачиваний: 11
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
, дае магчымасць адчуць, кольки навокал цікавага, колькі красы ў роднай прыродзе. Паэтам створаны цыкл вершаў,прысвечаных порам года. Сярод іх найбольшая ўвага удзелена вясне, паэт вельмі любіў яе.С. Шушкевич ведаў и ўмеў знайсці падход да дзяцей рознага ўзросту. С.Шушкевіч клапаціўся, каб дзеці не толькі вучыліся бачыць прыгожае ў прыродзе, але і стали яе спраўднымі сябрамі, каб усвядомілі, што прырода – багацейшы скарб Бацькаўшчыны, якім неабходна даражыць. Гэта вельмі важна, бо ад сяброўства з прыродай, ад любові, беражлиівых адносін да яе пачынаецца пачуцце Радзимы. Усе лiтаратурныя казкi Шушкевiча традыцыйна звязаны з народнымi. Ва ўсiх казках i многiх вершах яго дзейнiчаюць звяры, птушкi, свойскiя жывёлы. Гэтыя лiтаратурныя героi надзелены рысамi i здольнасцямi людзей. Дзецi мiжволi супастаўляюць паводзiны герояў са сваiмi, робяць адпаведныя вывады, непрыкметна засвойваюць правiлы паводзiн, узаемаадносiн.
31. Выхаваўчае значэнне апавяданняў Б. Сачанкі «Хлеб», «Кошык малін»,
«Насцечка», «Бабка Адарка», В. Хомчанкі «Клава і Лянота», В. Гарбука
«Горад без папугайчыкаў», «Не было б і сонца», М. Янчанкі «Хай заўжды будзе…».
Барыс Іванавіч Сачанка пісаў і для дзяцей. Гэта такія яго кнігі як “Кошык малін”, “Бабка Адарка”.
Кнігі для дзяцей
1986 — «Кошык малін»
1987 — «Бабка Адарка»
Барыса Іванавіча ведаюць не толькі як цудоўнага празаіка, але як і крытыка, публіцыста, перакладчыка, актыўнага грамадскага дзеяча.
Творы пісьменніка перакладзены на англійскую, балгарскую, нямецкую, польскую, рускую, украінскую, французскую і іншыя мовы.
5 ліпеня 1995 года Барыс Іванавіч памёр у сваім рабочым кабінеце. Пахаваны на Усходніх (Маскоўскіх) могілках у Мінску.
Вядучай тэмай у творчасці Б. Сачанкі стала вайна. У аповесці «Пакуль не развіднела» пісьменніку ўдалося стварыць надзвычай запамінальны вобраз маладой дзяўчыны Юлі, якая ў крытычных абставінах праяўляе не толькі знаходлівасць, кемлівасць, але і вялікую духоўную сілу, мужнасць.
32. Адзінства дзіцяці і прыроды ў апавяданнях Я. Брыля «Жыў-быў вожык», «Сняжок і Волечка», «Ліпа і клёнік», «Чым накармілі Мішутку?», П. Кавалёва «Жыві сабе, зайчык», В. Гарбука «Такіх кветак не бывае», П. Рунца «Лёнева таполька».
Самыя першыя апавяданні Я. Брыля для дзяцей вызначаюць суб’ектыўнае адлюстраванне жыцця з пазіцыі маленькага чалавека. Для апавядальніка галоўнае не столькі ўзнаўленне жыццёвых падзей, колькі адлюстраванне ўражанняў маленькага чалавека ад іх. У апавяданнях праслежваецца і гэта адухаўленне прыроды. Апавяданне “Жыў быў вожык” дае дзецям звесткі пра вожыка, жым ён харчуецца, які лад жыцця вядзе. Маленькі апавядальнік расказвае, як ён карміў яго малаком і яйцамі, дзівіўся яго баязлівасці , той спачатку тупацеў толькі ноччу, а потым крыху прывыкаў. Але найбольш цікава было маленькаму назіраць, як лясны жыхар шукаў сябе сяброў. Апавяданне “Ліпа і клёнік” апавядальнік нібы глядзіць на свет вачыма маленькай дзяўчынкі Ліпы. Ёй пайшоў 5 год. У яе ёсць неразлучны сябар сабака Дзік. Як у кожнай дзяўчынкі у Ліпы ёсць радасці – пушыстая белая шубка, якую мама прывезла сваёй любай Снягурачкі з горада. А яшчэ ў яе ёсць клёнік, які яна сама пасадзіла. Яна за ім хвалюецца ўзімку. Дрэўцы баяцца марозу, зайца, які абдзіраў яблынькі. Калі дзяўчынка ведае ўжо, што школьнікі, папярэджныя ёю, абвязалі дрэўцы саломай: яна бачыць клёнік, ён смяецца і плешча ў маленькія ладкі. “Сняжок і Волечка” – пра тое як у з’явіліся 2 галубкі – сняжок і волечка. Потым у ніх з’явіліся дзеткі. На птушанят нападе суседскі кот – жандар, якога падкінуў сябар хлопчыка, яны пасварыліся і той яму адпомсціў такім чынам. У жывых застваецца только адно птушаня.
33. Жанр вершаванай казкі ў творчасці Васіля Віткі. Творчае выкарыстанне народных матываў, сюжэтаў, вобразаў, моўна-выяўленчых сродкаў у казках «Вавёрчына гора», «Буслінае лета», «Азбука Васі Вясёлкіна», «Казкі і краскі», «Дударык» і інш. Гісторыя напісання казак.
Казка «Вавѐрчына гора» Гэты твор з першых радкоў захапляе дзяцей, стымулюе iх увагу i эмоцыi, чытачы спачуваюць вавѐрачцы, кранае iх тое, як усхвалявала яе гора ўсiх жыхароў, як ласкава, уважлiва аднеслiся да бяды вавѐрачкi яе дзецi, унукi. Героi казкi сустракаюць на сваiм шляху шмат нечаканых перашкод – тут нiчога не даецца проста. Каб адправiць тэлеграму, кавалю-ворану, сѐстрам-вавѐрачкам давялося немала патурбавацца, i хоць яны вельмi спяшалiся, усѐ ж прыпынiлiся на iмгненне, каб залюбавацца агнiстым ззяннем чырвоных арабiн, асаблiва прывабiлi iх гронкi спелых арэхаў. У казцы «Вавѐрчына гора» ачалавечаны не толькi звяры, птушкi, а нават маланка, гром, дождж. Дамовiлiся, што тэлеграму адаб´е дождж. Ва ўсѐ казачнае В.Вiтка вынаходлiва ўключае рэальнае: гэта тыгр, фашысцкi танк, што быў падбiты у час вайны i шмат гадоў гiбеў на балоце. Ад гэтага танка засталася груда iржы, ледзь удалося наскубсцi з яго «шматок шэрсцi» на «бранябойны» малоток. Твор прасякнуты дабрынѐй, спачуваннем. У канцы казкi апiсанне застолля бяседы. У канцоўку уключаны традыцыйныя казачныя словазлучэжннi «Ι я там быў», «Хто паслухаў казку – той маладзец». Казка «Буслiнае лета» галоўны герой Васiль, школьнiк, якi скончыў 3 класы. Яго цiкавiць прырода. Настаўнiца задала заданне – «даць прыроды апiсанне».Васiль вырашыў напiсаць казку пра буслоў. Зрабiўшы першыя накiды пачатку казкi ѐн схаваў сшытак ў дупло вяза, але сшытак прападае. Гэта завязка казкi, а развiццѐ сюжэта звязана з пошукам сшытка. Васiль знаѐмiцца, а потым i сябруе з разумным, шматвопытным, прыветным i добразычлiвым буслам i яго сям´ѐй. Па запрашэннi бусла Васiль трапляе ў буслянку. Аўтар апiсвае полбыт сям´i буслоў, у якой вялiкая ўвага ўдзяляецца буслянятам. Яны добра выхаваны, у iх ѐсць чаму павучыцца маленькiм чытачам. Н-д: калi бацька бусел прадстаўляў Васiлю буслянят, дык кожнае з iх «уставала i на ножках прысядала»… У казку ўключан пазнавальны матэрыял: расказваецца, як робiiцца буслянка. Як жывуць, чым кормяцца буслы, як яны ловяць рыбу, гадзюк, якую карысць прыносяць чалавеку. Звесткi падаюцца з выкарыстаннем элементаў гульнi. Казка «ППШ» птушыныя пачатковая школа. Як i ў звычайнай школе , ѐсць вучэбныя классы, буквары i iншыя падручнiкi, геаграфiчныя карты, сшыткi, дзѐннiкi i самi вучнi. Гэта школа для птушак. Чытачы трапляюць у школу на экскурсiю. У казцы шмат камедыйных сiтуацый, гумару. Н-д: выдатнiк iндык, хвалiцца, што вельмi захоплены чытаннем, а сам, «пяты год буквар дзяўбе, а запомнiў А i Б» . В.Вiтка паказаў у казцы столькi дмоўнага, каб дзецi пад уплывам казкi непрыкметна карэкцiравалi свае паводзiны.. Заканчваецца казка, што чытачы даведваюцца, што экскурсаводам у ППШ быў Вася Вясѐлкiн. Ён дае гэтай школе справядлiвую ацэнку, боьш не будзе ѐн туды вадзiць экскурсii.
34. Майстэрства Васіля Віткі як апавядальніка. Маральна-этычная праблематыка твораў «Трывога ў Ельнічах», «Стасева падарожжа», «Абнова», «Зайчык-вадалаз», «Першая пяцёрка». Вобразы дзяцей у іх.
Няма ў беларускай літаратуры пісьменніка, які так паслядоўна, упарта і дзейсна, як Вітка, адстойваў бы самацэнную каштоўнасць дзіцяці, яго права на свабоднае гарманічнае развіццё, які б так трывожыўся за лёс яго выхавання ў сям'і і ў школе, дзе, паводле слоў аўтара, нярэдка пануе сумная, схаластычная, «бяздзетная» педагогіка, безнадзейна далёкая ад дзіцячых інтарэсаў. Вітка — за свабоднае выхаванне ў школе. Вітка занепакоены тым, што «індустрыялізацыя», тэхнізацыя навучальнага працэсу паслабляе жывыя ніці, якія звязваюць настаўніка і вучня, іх душэўныя кантакты, што ў грамадстве адбываецца адчужэнне дзяцей ад бацькоў, ад дарослых. Аслабленне ж сувязей з першароднай прыродай, зямлёй пагражае не толькі збядненнем эмацыянальнай сферы, але і свядомасці, бо чалавек, чужы прыродзе, пазбаўляецца глыбіннага разумення жыцця, яго сэнсу, а значыць, і сэнсу свайго існавання. Таму такое важнае значэнне ён надае пазнанню маленькім чалавекам вялікіх маральных каштоўнасцей, што вызначаюць узаемадачыненні паміж людзьмі. Свет дарослых і дзяцей малюецца, як правіла, у адзінстве і згодзе.
“Трывога ý Ельнiчах” (1959) – аýтар не спяшаецца асудзiць, закляймiць Юзiка, якi бяздумным стрэлам знiшчыý бусла, што гняздзiýся з сям’ёй на суседняй таполi. Той жа Юзiк пасля ýсю ноч разам з асiрацелай буслихай прастаяý на грудку, дзе вяскоýцы пахавалi бусла, i разам з сябрам узяýся даглядаць двух буслянят, што выпалi з гнязда. Юзiк балюча ýспрымае забойства бусла не столькi праз узрушаную рэакцыю людзей, колькi праз ачалавечаныя паводзiны самiх буслоý, iх трывогу. Аýтар даý малалетняму герою адчуць на сабе маральны цяжар быць вiноýнiкам чыёйсьцi смерцi. Свет дарослых i дзяцей у большасцi з iх малюецца ý адзiнстве i згодзе. Добра разумее свайго малога Стася, ведае яго дзiцячыя магчымасцi мудрая бабуля з апавядання “Стасева падарожжа”. Вялiкую чуласць у адносiнах да першакласнiцы Наташы, якая прыйшла ý школу са сваёй любiмай лялькай, выяýляе настаýнiца, бо пераканана: пераступiýшы парог школы, дзiця не растаецца з маленствам “Першая пятёрка”. Ад дарослых прымае эстафету дабраты хлопчык з апавядання “Зайчык-вадалаз”. Гуманiстычная думка гэтага апавядання – прызначэнне чалавека ý тым, каб прыносiць людзям дабро i карысць, дзялiцца з iмi душэýнай шчодрасцю – вызначае яго ýнутраную тэму i сюжэтны рух. Незвычайна багатае поле дзяцячай прозы Віткі . апавяданні для дзяцей .Такім творам з”яўляецца “Зайчік –вадалаз” гэты твор апавядае пра хлопчыка Стасіка.Ен разам з бацькам выкапаў калодзеж.Капаць дапамаглі суседзі. Усе хто праходзіў міма,прасілі напіцца з калодзежа і ўсе дзякавалі ,таму што вада была вельмі смачнай .Аднойчы Стасік хоцеў дапамагчы маці прынесці вады, але але вядро на наяўчасце адарвалася .Ехала машына з калгаснікамі , яны рашылі напіцца , шофер хацеў дапамагчы дастаць вядро.Але было вельмі цемна . Стасік тады прінес асколак люстэрка ,навеў на ваду і шофер тады убачыў вядро. Так зайка дапамог дастаць вядро. “Абнова”- Стасіку купілі штаны як сімвал яго сталасці.Хлопчык адчуваў сябе шчастлівым , але яго радасць амрачала тое ,што штаны былі яму вялікі. Калі аднойчы ён наступіў на штаніны,то ён узяў нажніцы і пачаў рэзаць сукно. Але сукно не падавалася .”Першая 5” – пра дзяучынку наташу ,якая ў школу прынесла ляльку і пасадзіла яе рядам за парту.
35. Васіль Вітка аб праблемах выхавання дзяцей у кнігах «Дзеці і мы», «Урокі», «Азбука душы», «Дом, дзе жывуць словы». Васіль Вітка і ідэі наватарскай педагогікі. Агляд кнігі «Урокі роднага слова». Прачытаць верш на памяць.
Усё напісанае Віткам для дзяцей вызначаецца не только прафесійным мастэйрствам, але і гуманістычнай сутнасцю. ”Дабрату можна выхаваць только дабратой!”. Гэты прынцып пакладзены ў аснову распрацаванай ім педагагічная сістемы, палажэнні якой выыкладзены ў кнігах В.Віткі “Дзеці і мы” (1977), “Урокі” (1982), “Азбука душы” (1988). Названыя кніга – арыгінальныя, мудрыя, наватарскія, яны узаемазвязаны, дапаўняюць адна адну і складаюць цэласны цыкл, дзе не проста выказаны асобыя меркаванні адносна пытанняў выхавання, а выкладзены асноўныя палажэнні створанай В.Віткам педагагічнай сістэмы.. Яна грунтуецца на вопыце народная педагогікі, якая, паводле слоў Цімоха Васільевіча, увабрала ў сябе мудрасць і маральны кодэкс многіх пакаленняў. Гэтая сістэма з улікам агульначалавечых каштоўнасцей узрасла на беларуская нацыянальная глебе, прасякнута клопатам пра лес беларуская мовы, літаратуры, школы.
Сваей сутнасцю канцэпцыя В.Віткі-педагога зарыентавана на іасобу вучня: узаемадачыненні настаўніка і вучня, падкрэсліваў ен, павінны быць заснаваны на даверы, на духоўнай еднасці. Ен зврятаў увагу на тое, што без дешэўнай цуласці, без любві да дзяцей не можа быць педагогікі. Маральным дзікуном назваў В.Вітка педагога, які захаплаецца сваей уладай, нібы бізуном размахвае адзінкай. Так узнікае мяжа адчужанасці паміж вучнем і настаўнікам. Вучням вельмі трэба, каб школа была для іх асяродкам дабрыні і справядлівасці. У працэссе навучання, выхавання вельмі многае залежыць ад настаўніка, таму В.Вітка ў сваей педагагічнай трылогіі удзеляе шмат увагі асобе педагога, яго метадычнаму майстэрству.
Уражвае шматбаковасць інтарэсаў Віткі; спецыяльнай увагі і вывучэння заслугоўвае створаныя ім у трылогіі “Дзеці і мы”, “Урокі”, “Азбука душы” літаратурныя партрэты, успаміны, нататкі пра вядомых веларускіх пісьменнікаў – Я.Коласа, Я.Купалу,К.Чорнага, І.Мележа, Я.Маўру. Есць тут і літаратурна-крытычныя артыкулы, прысвечаныя пытанням спецыфікі аналізу сучаснай беларуская паэзіі і інш. У жывой зацікаўленай гаворцы з даўкольнікамі, малодшымі школьтнікамі В.Вітка выявіў зайздросную вынаходлівасць, багацейшую фантазію; пісьменнік ведаў, што дашкольны і малодшы школьны ўзрост выключна спрыяльны час для далучэння дзяцей да роднага слова і спасціжэння імі тых маральных высноў, што складаюць азбуку душы чалавека.
Увага Віткі была скіравана на развіцце вобразнага мыслення дзяцей. Вобраз, як сцвярджаў пісьменннік, - вечны стымул думкі, без яго немагчымы паўнацэнны працэс пазнання.
36. Гуманістычныя матывы творчасці Алены Васілевіч. Вобразы дзяцей, раскрыццё іх унутранага свету ў апавяданнях «Вернісаж», «Сябры», «Геша», «Браты-артысты», «Бабуліны кватаранты», «Калінавая рукавічка».
Пра любоў, беражлівыя адносіны чалавека да прыроды,пра імкненне аберагаць усё жывое гаворка ізде і ў апавяданнях Васілевіч ( Браты-артысты,геша, бабуліны кватаранты,цюлік,партызанка кніга і інш.). Кожны твор Васілевіч, прысвечаны ўзаемаадносінам чалавека і прыроды. Адной з першых у бел. Дзіцячай літ-ры Васілевіч узняла трывожную праблему душэўнага сіроцтва дзяцей. ”Геша”-ў аснове апавядання гісторыя пра сяброўства Наты і гускі Гешы. Гэта твор пра дабрыню,якую спазнала ад людзей гуска: гэта яны выратавалі яе, яшчэ маленькую, пакалечаную каршаком. Потым інш. Людзі купілі гуску, каб падсмажыць на свята, ды пашкадавалі, бо вельмі ласкавая была яна. А калі Геша знікла, яе шукалі ўсім дваром. Звароту Гешы больш за усіх радавалась маленькая Ната, з якой Геша асабліва пасябравала. Дзяўчынка і гуска нават навучыліся размаўляць і нават разумець адна адну. Апавяданне “Сябры” паказаны узаемаадносіны падлеткаў-школьнікаў Лёні і Грышы, якія вучыліся ў адным клссе, сяделі за адной партай.Але нечакана іх узаемаадносіны ускладніліся, не мог зміріцца выдатнік Грыша з тым, што ён лепшы вучань, за кантрольную па алгебры атрымаў добра, а Лёня выдатна. Пры ўсіх ён з нядобрым пачуццём абвінаваціў Лёню ў тым ,што той у яго спісаў, а патым затаіўшы крыўду, Грыша кінуў Лёню, калі яныу мяцеліцу і мароз ішлі са школы дадому. Нібы не пачуў Грыша просьбы Лёні хоць на хвіліначку спыніцца. Лёня ледзь не загінуў. Хлопчык доўга хварэў. Грыша пакутліва перажываў свой ганебны ўчынак, здраду сябру і праяўленую жорсткасць. Праз гэтыя перажыванні ён прыйшоў да усведамлення таго, як павінен паводзіць сябе чалавек , тым больш сябр. Хоць сорамна было Грышу, але ён усе ж адважыўся наведаць хворага Лёню, і той быў шчыра рад.Яны засталіся сябрамі. Даўно любімым творам дзяцей стала яе казка “Калінавая рукавічка”, якая ўвайшла ў беларускую дзіцячую класіку. Зачароўвае дзяцей прыгажосць і дэлікатнасць каліны, яе любоў да родных мясцін, не згаджаецца яна на ўгаворы ветра-бяздомніка ляцець з ім разам. Ен палохае каліну тым, што людзі загубяць яе, але каліна не меняе свайго рашэння. Вось так прыгожа і мудра можа быць вырашана ў дзіцячым творы глабальная праблема часу: узаемаадноміны чалавека і прыроды. У казцы “Калінавая рукавічка” сцвярджаецца філасофская думка пра еднасць чалавека і прыроды, якую ен павінен берагчы як крыніцу эстэтычнай асалоды і незлічоных багаццяў. А важным у вырашэнні гэтай філасофскай праблемы з’яўляецца эпізод сустрэчы каліны з чалавекам, жорсткасцю якога палохалі. “Вернісаж”, дзе ўсе пачалося з таго, што брат і сястра – Вова і Ната – пасля доўгіх абмеркаванняў вырашылі восьмага сакавіка падарыць маці свае малюнкі. Нягледзячы на канкурэнцыю, калі Ната папрасіла брата намаляваць яе голубу ногі, той згадзіўся і зрабіў гэта найлепшым чынам, не прапусціўшы пры гэтым магчымасці пасмяяца з малюнка малодшай сястры. Гумарыстычнае гучанне апавядання ўзмацняецца тым, што ў Вовы, які абяцаў Наце паказаць, як малююць сапраўдныя мастакі, замест зімовага лесу атрымаліся пакрытыя снегам пні. Цяпер ужа ад душы смяялася Ната, але падказаная ёю жартам назва зрабіла малюнак Вовы змястоўным і інтрыгуючым. Недаравальным лічылася тое, што ў зборніку “Сябры” не паказана дзейнасць піянерскіх і камсамольскіх арганізацый, што сустракаюцца там не зусім ідэальныя дзеці, настаўнікі.
31. Выхаваўчае значэнне апавяданняў Б. Сачанкі «Хлеб», «Кошык малін»,
«Насцечка», «Бабка Адарка», В. Хомчанкі «Клава і Лянота», В. Гарбука
«Горад без папугайчыкаў», «Не было б і сонца», М. Янчанкі «Хай заўжды будзе…».
Барыс Іванавіч Сачанка пісаў і для дзяцей. Гэта такія яго кнігі як “Кошык малін”, “Бабка Адарка”.
Кнігі для дзяцей
1986 — «Кошык малін»
1987 — «Бабка Адарка»
Барыса Іванавіча ведаюць не толькі як цудоўнага празаіка, але як і крытыка, публіцыста, перакладчыка, актыўнага грамадскага дзеяча.
Творы пісьменніка перакладзены на англійскую, балгарскую, нямецкую, польскую, рускую, украінскую, французскую і іншыя мовы.
5 ліпеня 1995 года Барыс Іванавіч памёр у сваім рабочым кабінеце. Пахаваны на Усходніх (Маскоўскіх) могілках у Мінску.
Вядучай тэмай у творчасці Б. Сачанкі стала вайна. У аповесці «Пакуль не развіднела» пісьменніку ўдалося стварыць надзвычай запамінальны вобраз маладой дзяўчыны Юлі, якая ў крытычных абставінах праяўляе не толькі знаходлівасць, кемлівасць, але і вялікую духоўную сілу, мужнасць.
32. Адзінства дзіцяці і прыроды ў апавяданнях Я. Брыля «Жыў-быў вожык», «Сняжок і Волечка», «Ліпа і клёнік», «Чым накармілі Мішутку?», П. Кавалёва «Жыві сабе, зайчык», В. Гарбука «Такіх кветак не бывае», П. Рунца «Лёнева таполька».
Самыя першыя апавяданні Я. Брыля для дзяцей вызначаюць суб’ектыўнае адлюстраванне жыцця з пазіцыі маленькага чалавека. Для апавядальніка галоўнае не столькі ўзнаўленне жыццёвых падзей, колькі адлюстраванне ўражанняў маленькага чалавека ад іх. У апавяданнях праслежваецца і гэта адухаўленне прыроды. Апавяданне “Жыў быў вожык” дае дзецям звесткі пра вожыка, жым ён харчуецца, які лад жыцця вядзе. Маленькі апавядальнік расказвае, як ён карміў яго малаком і яйцамі, дзівіўся яго баязлівасці , той спачатку тупацеў толькі ноччу, а потым крыху прывыкаў. Але найбольш цікава было маленькаму назіраць, як лясны жыхар шукаў сябе сяброў. Апавяданне “Ліпа і клёнік” апавядальнік нібы глядзіць на свет вачыма маленькай дзяўчынкі Ліпы. Ёй пайшоў 5 год. У яе ёсць неразлучны сябар сабака Дзік. Як у кожнай дзяўчынкі у Ліпы ёсць радасці – пушыстая белая шубка, якую мама прывезла сваёй любай Снягурачкі з горада. А яшчэ ў яе ёсць клёнік, які яна сама пасадзіла. Яна за ім хвалюецца ўзімку. Дрэўцы баяцца марозу, зайца, які абдзіраў яблынькі. Калі дзяўчынка ведае ўжо, што школьнікі, папярэджныя ёю, абвязалі дрэўцы саломай: яна бачыць клёнік, ён смяецца і плешча ў маленькія ладкі. “Сняжок і Волечка” – пра тое як у з’явіліся 2 галубкі – сняжок і волечка. Потым у ніх з’явіліся дзеткі. На птушанят нападе суседскі кот – жандар, якога падкінуў сябар хлопчыка, яны пасварыліся і той яму адпомсціў такім чынам. У жывых застваецца только адно птушаня.
33. Жанр вершаванай казкі ў творчасці Васіля Віткі. Творчае выкарыстанне народных матываў, сюжэтаў, вобразаў, моўна-выяўленчых сродкаў у казках «Вавёрчына гора», «Буслінае лета», «Азбука Васі Вясёлкіна», «Казкі і краскі», «Дударык» і інш. Гісторыя напісання казак.
Казка «Вавѐрчына гора» Гэты твор з першых радкоў захапляе дзяцей, стымулюе iх увагу i эмоцыi, чытачы спачуваюць вавѐрачцы, кранае iх тое, як усхвалявала яе гора ўсiх жыхароў, як ласкава, уважлiва аднеслiся да бяды вавѐрачкi яе дзецi, унукi. Героi казкi сустракаюць на сваiм шляху шмат нечаканых перашкод – тут нiчога не даецца проста. Каб адправiць тэлеграму, кавалю-ворану, сѐстрам-вавѐрачкам давялося немала патурбавацца, i хоць яны вельмi спяшалiся, усѐ ж прыпынiлiся на iмгненне, каб залюбавацца агнiстым ззяннем чырвоных арабiн, асаблiва прывабiлi iх гронкi спелых арэхаў. У казцы «Вавѐрчына гора» ачалавечаны не толькi звяры, птушкi, а нават маланка, гром, дождж. Дамовiлiся, што тэлеграму адаб´е дождж. Ва ўсѐ казачнае В.Вiтка вынаходлiва ўключае рэальнае: гэта тыгр, фашысцкi танк, што быў падбiты у час вайны i шмат гадоў гiбеў на балоце. Ад гэтага танка засталася груда iржы, ледзь удалося наскубсцi з яго «шматок шэрсцi» на «бранябойны» малоток. Твор прасякнуты дабрынѐй, спачуваннем. У канцы казкi апiсанне застолля бяседы. У канцоўку уключаны традыцыйныя казачныя словазлучэжннi «Ι я там быў», «Хто паслухаў казку – той маладзец». Казка «Буслiнае лета» галоўны герой Васiль, школьнiк, якi скончыў 3 класы. Яго цiкавiць прырода. Настаўнiца задала заданне – «даць прыроды апiсанне».Васiль вырашыў напiсаць казку пра буслоў. Зрабiўшы першыя накiды пачатку казкi ѐн схаваў сшытак ў дупло вяза, але сшытак прападае. Гэта завязка казкi, а развiццѐ сюжэта звязана з пошукам сшытка. Васiль знаѐмiцца, а потым i сябруе з разумным, шматвопытным, прыветным i добразычлiвым буслам i яго сям´ѐй. Па запрашэннi бусла Васiль трапляе ў буслянку. Аўтар апiсвае полбыт сям´i буслоў, у якой вялiкая ўвага ўдзяляецца буслянятам. Яны добра выхаваны, у iх ѐсць чаму павучыцца маленькiм чытачам. Н-д: калi бацька бусел прадстаўляў Васiлю буслянят, дык кожнае з iх «уставала i на ножках прысядала»… У казку ўключан пазнавальны матэрыял: расказваецца, як робiiцца буслянка. Як жывуць, чым кормяцца буслы, як яны ловяць рыбу, гадзюк, якую карысць прыносяць чалавеку. Звесткi падаюцца з выкарыстаннем элементаў гульнi. Казка «ППШ» птушыныя пачатковая школа. Як i ў звычайнай школе , ѐсць вучэбныя классы, буквары i iншыя падручнiкi, геаграфiчныя карты, сшыткi, дзѐннiкi i самi вучнi. Гэта школа для птушак. Чытачы трапляюць у школу на экскурсiю. У казцы шмат камедыйных сiтуацый, гумару. Н-д: выдатнiк iндык, хвалiцца, што вельмi захоплены чытаннем, а сам, «пяты год буквар дзяўбе, а запомнiў А i Б» . В.Вiтка паказаў у казцы столькi дмоўнага, каб дзецi пад уплывам казкi непрыкметна карэкцiравалi свае паводзiны.. Заканчваецца казка, што чытачы даведваюцца, што экскурсаводам у ППШ быў Вася Вясѐлкiн. Ён дае гэтай школе справядлiвую ацэнку, боьш не будзе ѐн туды вадзiць экскурсii.
34. Майстэрства Васіля Віткі як апавядальніка. Маральна-этычная праблематыка твораў «Трывога ў Ельнічах», «Стасева падарожжа», «Абнова», «Зайчык-вадалаз», «Першая пяцёрка». Вобразы дзяцей у іх.
Няма ў беларускай літаратуры пісьменніка, які так паслядоўна, упарта і дзейсна, як Вітка, адстойваў бы самацэнную каштоўнасць дзіцяці, яго права на свабоднае гарманічнае развіццё, які б так трывожыўся за лёс яго выхавання ў сям'і і ў школе, дзе, паводле слоў аўтара, нярэдка пануе сумная, схаластычная, «бяздзетная» педагогіка, безнадзейна далёкая ад дзіцячых інтарэсаў. Вітка — за свабоднае выхаванне ў школе. Вітка занепакоены тым, што «індустрыялізацыя», тэхнізацыя навучальнага працэсу паслабляе жывыя ніці, якія звязваюць настаўніка і вучня, іх душэўныя кантакты, што ў грамадстве адбываецца адчужэнне дзяцей ад бацькоў, ад дарослых. Аслабленне ж сувязей з першароднай прыродай, зямлёй пагражае не толькі збядненнем эмацыянальнай сферы, але і свядомасці, бо чалавек, чужы прыродзе, пазбаўляецца глыбіннага разумення жыцця, яго сэнсу, а значыць, і сэнсу свайго існавання. Таму такое важнае значэнне ён надае пазнанню маленькім чалавекам вялікіх маральных каштоўнасцей, што вызначаюць узаемадачыненні паміж людзьмі. Свет дарослых і дзяцей малюецца, як правіла, у адзінстве і згодзе.
“Трывога ý Ельнiчах” (1959) – аýтар не спяшаецца асудзiць, закляймiць Юзiка, якi бяздумным стрэлам знiшчыý бусла, што гняздзiýся з сям’ёй на суседняй таполi. Той жа Юзiк пасля ýсю ноч разам з асiрацелай буслихай прастаяý на грудку, дзе вяскоýцы пахавалi бусла, i разам з сябрам узяýся даглядаць двух буслянят, што выпалi з гнязда. Юзiк балюча ýспрымае забойства бусла не столькi праз узрушаную рэакцыю людзей, колькi праз ачалавечаныя паводзiны самiх буслоý, iх трывогу. Аýтар даý малалетняму герою адчуць на сабе маральны цяжар быць вiноýнiкам чыёйсьцi смерцi. Свет дарослых i дзяцей у большасцi з iх малюецца ý адзiнстве i згодзе. Добра разумее свайго малога Стася, ведае яго дзiцячыя магчымасцi мудрая бабуля з апавядання “Стасева падарожжа”. Вялiкую чуласць у адносiнах да першакласнiцы Наташы, якая прыйшла ý школу са сваёй любiмай лялькай, выяýляе настаýнiца, бо пераканана: пераступiýшы парог школы, дзiця не растаецца з маленствам “Першая пятёрка”. Ад дарослых прымае эстафету дабраты хлопчык з апавядання “Зайчык-вадалаз”. Гуманiстычная думка гэтага апавядання – прызначэнне чалавека ý тым, каб прыносiць людзям дабро i карысць, дзялiцца з iмi душэýнай шчодрасцю – вызначае яго ýнутраную тэму i сюжэтны рух. Незвычайна багатае поле дзяцячай прозы Віткі . апавяданні для дзяцей .Такім творам з”яўляецца “Зайчік –вадалаз” гэты твор апавядае пра хлопчыка Стасіка.Ен разам з бацькам выкапаў калодзеж.Капаць дапамаглі суседзі. Усе хто праходзіў міма,прасілі напіцца з калодзежа і ўсе дзякавалі ,таму што вада была вельмі смачнай .Аднойчы Стасік хоцеў дапамагчы маці прынесці вады, але але вядро на наяўчасце адарвалася .Ехала машына з калгаснікамі , яны рашылі напіцца , шофер хацеў дапамагчы дастаць вядро.Але было вельмі цемна . Стасік тады прінес асколак люстэрка ,навеў на ваду і шофер тады убачыў вядро. Так зайка дапамог дастаць вядро. “Абнова”- Стасіку купілі штаны як сімвал яго сталасці.Хлопчык адчуваў сябе шчастлівым , але яго радасць амрачала тое ,што штаны былі яму вялікі. Калі аднойчы ён наступіў на штаніны,то ён узяў нажніцы і пачаў рэзаць сукно. Але сукно не падавалася .”Першая 5” – пра дзяучынку наташу ,якая ў школу прынесла ляльку і пасадзіла яе рядам за парту.
35. Васіль Вітка аб праблемах выхавання дзяцей у кнігах «Дзеці і мы», «Урокі», «Азбука душы», «Дом, дзе жывуць словы». Васіль Вітка і ідэі наватарскай педагогікі. Агляд кнігі «Урокі роднага слова». Прачытаць верш на памяць.
Усё напісанае Віткам для дзяцей вызначаецца не только прафесійным мастэйрствам, але і гуманістычнай сутнасцю. ”Дабрату можна выхаваць только дабратой!”. Гэты прынцып пакладзены ў аснову распрацаванай ім педагагічная сістемы, палажэнні якой выыкладзены ў кнігах В.Віткі “Дзеці і мы” (1977), “Урокі” (1982), “Азбука душы” (1988). Названыя кніга – арыгінальныя, мудрыя, наватарскія, яны узаемазвязаны, дапаўняюць адна адну і складаюць цэласны цыкл, дзе не проста выказаны асобыя меркаванні адносна пытанняў выхавання, а выкладзены асноўныя палажэнні створанай В.Віткам педагагічнай сістэмы.. Яна грунтуецца на вопыце народная педагогікі, якая, паводле слоў Цімоха Васільевіча, увабрала ў сябе мудрасць і маральны кодэкс многіх пакаленняў. Гэтая сістэма з улікам агульначалавечых каштоўнасцей узрасла на беларуская нацыянальная глебе, прасякнута клопатам пра лес беларуская мовы, літаратуры, школы.
Сваей сутнасцю канцэпцыя В.Віткі-педагога зарыентавана на іасобу вучня: узаемадачыненні настаўніка і вучня, падкрэсліваў ен, павінны быць заснаваны на даверы, на духоўнай еднасці. Ен зврятаў увагу на тое, што без дешэўнай цуласці, без любві да дзяцей не можа быць педагогікі. Маральным дзікуном назваў В.Вітка педагога, які захаплаецца сваей уладай, нібы бізуном размахвае адзінкай. Так узнікае мяжа адчужанасці паміж вучнем і настаўнікам. Вучням вельмі трэба, каб школа была для іх асяродкам дабрыні і справядлівасці. У працэссе навучання, выхавання вельмі многае залежыць ад настаўніка, таму В.Вітка ў сваей педагагічнай трылогіі удзеляе шмат увагі асобе педагога, яго метадычнаму майстэрству.
Уражвае шматбаковасць інтарэсаў Віткі; спецыяльнай увагі і вывучэння заслугоўвае створаныя ім у трылогіі “Дзеці і мы”, “Урокі”, “Азбука душы” літаратурныя партрэты, успаміны, нататкі пра вядомых веларускіх пісьменнікаў – Я.Коласа, Я.Купалу,К.Чорнага, І.Мележа, Я.Маўру. Есць тут і літаратурна-крытычныя артыкулы, прысвечаныя пытанням спецыфікі аналізу сучаснай беларуская паэзіі і інш. У жывой зацікаўленай гаворцы з даўкольнікамі, малодшымі школьтнікамі В.Вітка выявіў зайздросную вынаходлівасць, багацейшую фантазію; пісьменнік ведаў, што дашкольны і малодшы школьны ўзрост выключна спрыяльны час для далучэння дзяцей да роднага слова і спасціжэння імі тых маральных высноў, што складаюць азбуку душы чалавека.
Увага Віткі была скіравана на развіцце вобразнага мыслення дзяцей. Вобраз, як сцвярджаў пісьменннік, - вечны стымул думкі, без яго немагчымы паўнацэнны працэс пазнання.
36. Гуманістычныя матывы творчасці Алены Васілевіч. Вобразы дзяцей, раскрыццё іх унутранага свету ў апавяданнях «Вернісаж», «Сябры», «Геша», «Браты-артысты», «Бабуліны кватаранты», «Калінавая рукавічка».
Пра любоў, беражлівыя адносіны чалавека да прыроды,пра імкненне аберагаць усё жывое гаворка ізде і ў апавяданнях Васілевіч ( Браты-артысты,геша, бабуліны кватаранты,цюлік,партызанка кніга і інш.). Кожны твор Васілевіч, прысвечаны ўзаемаадносінам чалавека і прыроды. Адной з першых у бел. Дзіцячай літ-ры Васілевіч узняла трывожную праблему душэўнага сіроцтва дзяцей. ”Геша”-ў аснове апавядання гісторыя пра сяброўства Наты і гускі Гешы. Гэта твор пра дабрыню,якую спазнала ад людзей гуска: гэта яны выратавалі яе, яшчэ маленькую, пакалечаную каршаком. Потым інш. Людзі купілі гуску, каб падсмажыць на свята, ды пашкадавалі, бо вельмі ласкавая была яна. А калі Геша знікла, яе шукалі ўсім дваром. Звароту Гешы больш за усіх радавалась маленькая Ната, з якой Геша асабліва пасябравала. Дзяўчынка і гуска нават навучыліся размаўляць і нават разумець адна адну. Апавяданне “Сябры” паказаны узаемаадносіны падлеткаў-школьнікаў Лёні і Грышы, якія вучыліся ў адным клссе, сяделі за адной партай.Але нечакана іх узаемаадносіны ускладніліся, не мог зміріцца выдатнік Грыша з тым, што ён лепшы вучань, за кантрольную па алгебры атрымаў добра, а Лёня выдатна. Пры ўсіх ён з нядобрым пачуццём абвінаваціў Лёню ў тым ,што той у яго спісаў, а патым затаіўшы крыўду, Грыша кінуў Лёню, калі яныу мяцеліцу і мароз ішлі са школы дадому. Нібы не пачуў Грыша просьбы Лёні хоць на хвіліначку спыніцца. Лёня ледзь не загінуў. Хлопчык доўга хварэў. Грыша пакутліва перажываў свой ганебны ўчынак, здраду сябру і праяўленую жорсткасць. Праз гэтыя перажыванні ён прыйшоў да усведамлення таго, як павінен паводзіць сябе чалавек , тым больш сябр. Хоць сорамна было Грышу, але ён усе ж адважыўся наведаць хворага Лёню, і той быў шчыра рад.Яны засталіся сябрамі. Даўно любімым творам дзяцей стала яе казка “Калінавая рукавічка”, якая ўвайшла ў беларускую дзіцячую класіку. Зачароўвае дзяцей прыгажосць і дэлікатнасць каліны, яе любоў да родных мясцін, не згаджаецца яна на ўгаворы ветра-бяздомніка ляцець з ім разам. Ен палохае каліну тым, што людзі загубяць яе, але каліна не меняе свайго рашэння. Вось так прыгожа і мудра можа быць вырашана ў дзіцячым творы глабальная праблема часу: узаемаадноміны чалавека і прыроды. У казцы “Калінавая рукавічка” сцвярджаецца філасофская думка пра еднасць чалавека і прыроды, якую ен павінен берагчы як крыніцу эстэтычнай асалоды і незлічоных багаццяў. А важным у вырашэнні гэтай філасофскай праблемы з’яўляецца эпізод сустрэчы каліны з чалавекам, жорсткасцю якога палохалі. “Вернісаж”, дзе ўсе пачалося з таго, што брат і сястра – Вова і Ната – пасля доўгіх абмеркаванняў вырашылі восьмага сакавіка падарыць маці свае малюнкі. Нягледзячы на канкурэнцыю, калі Ната папрасіла брата намаляваць яе голубу ногі, той згадзіўся і зрабіў гэта найлепшым чынам, не прапусціўшы пры гэтым магчымасці пасмяяца з малюнка малодшай сястры. Гумарыстычнае гучанне апавядання ўзмацняецца тым, што ў Вовы, які абяцаў Наце паказаць, як малююць сапраўдныя мастакі, замест зімовага лесу атрымаліся пакрытыя снегам пні. Цяпер ужа ад душы смяялася Ната, але падказаная ёю жартам назва зрабіла малюнак Вовы змястоўным і інтрыгуючым. Недаравальным лічылася тое, што ў зборніку “Сябры” не паказана дзейнасць піянерскіх і камсамольскіх арганізацый, што сустракаюцца там не зусім ідэальныя дзеці, настаўнікі.