Файл: азастан республикасыны денсаулы сатау министрлігі аз мма жоары жне жоонан кейінгі мамандытар бойынша білім беру оудістемелік секциясы.doc

Некрозданған тіндер тазарғаннан соң ойық жара тыртықтанып жазылады да, өңеш тарылуына соғады.

Өңештің химиялық күйігіне ұшырағандарға бірінші көмек және емдеу - бұл жарақатқа ұшырағандардың ғұмыры үшін оларға көрсетілетін алғашқы көмектің маңызы зор. Көмектің ең маңыздысы - шапшаң (алғашқы сағатта) қарынды ондағы удан тазарту саналады. Бұл үшін қарын сумен жуылып тазартылады. Бұл тәсіл 1915 ж. Я.Г.Диллонмен ұсынылған. Бұған қоса шокпен қүресу, жүректің жағдайын қолдау қажет. Өңешпен қарынның күюінің ауырлығы химиялық удың концентрациясымен, ішілген мөлшерімен ғана байланысты емес, ол уды ішкеннен соңғы өткен уақытпен байланысты. Сондықтан да ішілген удан ағзаны шапшаң тазарту қажеттігі туады.

Бұл үшін қарынды жуу үйде, мекемеде - яғни зақымдалған орында басталуы қажет. Алдымен 1-2 мл. 2% промедол, немесе 1 мл. морфий, 1 мл кордиамин егіледі. Шокқа қарсы 40% глюкоза, 0,5 мл. строфантин, 20 мл. - 0,5% новокаин қанға егіледі. Ауызды жансыздандыру үшін оны 0,5% новокаинмен шайғызады, 50-100 мл. новокаин ішкізеді. Бұдан соң қарынды зонд арқылы немесе су ішкізумен жуын суынан удың иісі сезілмегеніне дейін жуады. Егер уландырғыш заттың белгілі түрі болса - оның нейтрализациялау орындалады. Сілтімен күйгенде - 1-2% лимон, сірке немесе шарап қышқылымен. Қышқылмен күйгенде 2-3% содамен жуылады. Жуып болғаннан соң сүңгі арқылы немесе ішкізумен 50-100 мл. 0,5% новокаин жіберіледі.

Бірінші көмектен соң ауру жедел емханаға жеткізіледі.

Емханадағы емдеу - қайталап промедол (морфий), кордиамин егіледі, қарын жуылады, вагосимпатикалы қоршау орындалады. Қышқылдармен күйгендерге қан анализі жасалып, зәрде гематурия бар жоқтығы анықталынады. Қанға 2% натрий бикарбонатының 200-500 мл., 1000 мл Рингер ерітіндісі немесе физиология ерітіндісі егіледі.

Сілтімен күйгендерге 1,5-2 л. физиологиялық ерітінді; 10 мл. 10% хлорлы кальций, омнопон, кордиамин, 250 мл. шокқа қарсы ерітінді, 400 мл. полиглюкин. Қан қысымы төмендегенде қан, және мезатон, немесе 0,5-0,75 мл. норадреналин, 75-100 мг. гидрокортизон егіледі.

Ауыр қан гемолизінде – алмастырып қан құю.

Бүйректер кемістігінде және анурияда гемодиализ орындалады.

Көмей ісінсе (ентігу, дене көгеруі, дауыстың бұзылуы, журек соғуының шапшаңдануы) қанға 10 мл. 10% хлорлы кальций, ет арасына 2 мл. 1% димедрол егіледі. Аталған шаралардың нәтижесіздігінде трахеостомия орындалады.

Кейде өкпе ісінуі басталып тыныс нашарланып, дене көгеріп, өкпеде дымқыл қырылдар естіледі. Бұл жағдайда изотониялық ерітінділер егілуі тоқтатылады, қанға 10 мл. 10% хлорлы кальций, 20 мл. 40% глюкоза, 0,5 мл. строфантин (корглюкон), 0,5-1 мл. меркузал (новорит) егіледі. Спирттен өткізілген оттегімен дем алдырады. Жара инфекциясының дамуына қарсы нистатин және витаминдер В1, В-12, С қолданылады.

---

Жүрек жағдайын қолдау үшін кордиамин, кофеин, камфора, строфантин, немесе корглюкон, оксигенотерапия пайдаланылады.

Өңешке тыныштық беру үшін алғашқы күндері қажетті қөректендіру тек парентеральды тәсілмен жүргізіледі. Күніне 5-6 рет қасықпен өсімдік майы ішкізіледі. Майға биомицин немесе тетрациклин ерітіп ішкізеді.

ІІІ-ІV тәуліктен бастап ауыздан тағам ішкізіледі (сұлыдан немесе күріштен даярланған қайнатпа, шикі жұмыртқа, сүт, қаймақ, кисель).

Кейде ауыр күйіктен соң қарын қабырғасының некрозы басталып оның салдарынан перитонит байқалады. Сондықтан, бұндай ауруға операция жасауға (гастростомия) тура келеді.

Өңешпен қарынның тыртықтанып тарылуын емдеу - химиялық күйіктің бұл асқынысы өңешті бужбен созумен және операциямен емделеді.

Буждау 1742 ж. бастап қолданылады. Бірақта ұзақ уақыт оның орындалу уақыты шешілмеген. Қазіргі уақытта хирургтардың көпшілігі буждауды ерте қолдануды қабылдайды. Бужды ауыз арқылы немесе ретроградты ( гастростома арқылы) өткізеді.

Операциямен емдеу - ең бірінші гастротомия операциясын 1859 ж. Форстер (Forster) орындаған. Науқас перитониттен өлген.

1882 ж. Н.Д.Монастырский күйіктен тарылған өңешке гастроэнтеростомия операциясын жасаған.

Ал алғашқы қарын резекциясын 1882 ж. Билърот (Вillroth) орындаған, 1888 ж. Микулич (Mikulicz) бірінші пилоропластиканы жасаған.

Өңеш тарылуын емдеудің жаңа тәсілі П.А.Герценнің (демократ А.И.Герценнің немересі) атымен байланысты. Бұл операциямен жасанды өңеш орындаудың бірінші этапы 1907 ж. 10 сентябрінде, ал ақырғысы 17 ноябрде жасалған.

Бұл операция туралы хабар 1907 ж. Ресей хирургтерінің VII съездінде жарияланған. Осы съезде П.И.Дьяконов - "операция, сделанная д-ром Герценом – настолько редкое и выдающееся явление, что в лице д-ра Герцена проф. Ру имеет редкого ученика" деген.

5. Өңештің тарылуы (сужение). Өңеш стеноздерінің 80-90% оның ісік аруымен байланысты. Қалған 10% өңештің химиялық күюінен соң байқалады. Өте сирек - өңеш мерезі, түберкулезі т.б. жедел немесе созылмалы қабыну аурулары өңеш тарылуына соғады.

Өңештің тыртықтанып тарылуы көбінесе химиялық күйіктен соң байқалады. Бұның диагнозын (орнын, түрін, мөлшерін) анықтау рентгендік тексеріспен анықталады. Өңештің химиялық күйігіне ұшырағандардың 3/1 алғашқы кезеңде өледі, қалғандарының 3/1 кейінде аштықтан, басқа қосалқы аурулардан өледі. Жас балалардың өңеш күюі ересек адамдардан аз тыртықтануына ұшыратады. Өйткені балалар өңеші жеңіл созылады, қеңейеді.

---

Өңеш тарылуын емдеу 3 түрлі тәсілмен орындалады: өңешті бужбен созу, қеңейту; тарылған жерін резекциялау және толық облитерацияланған өңешті жасанды өңешпен алмастыру.

Өңешті бужбен кеңейтудің жабық және ашық түрлері бар.

Ашық түрінде алдымен қарынның жыланкөзі жасалып ол арқылы ауру қөректендіріледі. Буждың бір ұшына ұзын жібек жібі байланады. Жіптің ұшына қорғасын бытырасы байланып оны ауыздан жұтқызады. Бытыра қарынға жеткенде оны қарын жыланкөзі (стома) арқылы ұстап, жіпке байланған зонд (буж) өңеш - қарын арқылы дененің бетіне шығарылады.

Осылайша айналдыра үзіліссіз өңешті кеңейту орындалады. Әр бір күн сайынбуждың алғашқыдан жуандауы пайдаланылып өңештің кеңейтілуі орындалады.

Өңештің ісікпен қысылуы және өңеш қатерлі ісігін емдеу тәсілдері онкология кафедрасында оқытылады. Бұл туралы біз тек келесі жағдайларға тоқталамыз.

Өңеш ісік ауруының алғашқы басталу кезеңінде анық көріністер жоқ. Өңештің ісікпен бітелгенінде немесе тарылғанында тағам жұтынуының қиындануы, жұтылған тағамның қайта шығуы, аздан соң құсуы, төс сүйегінің артының ауырсынуы, стенокардияға ұқсас екі жауырын арасының сыздап ауырсынуы байқалады. Бұндай шағымдары бар адамдарды жедел онкологиялық мамандарға жеткізу қажеттігін әр дәрігер есінде сақтауы керек.

Өңештің қатерсіз ісіктері (липома, миома, киста, ангиома, фиброма) де өңештің қабынуына, тарылуына ұшыратып өңеш рагінің клиникалық көріністерін береді. Бұлар тек операциямен емделеді.

4. 
   ӨҢЕШ АУРУЛАРЫН БАСҚА АУРУЛАРДАН АЙЫРУ
   

Эзофагология клиникалық гастроэнтерологияның бір бөлігі болып саналады. Өйткені өңеш пен қарын кардиясының жағдайы мен қызметі тығыз байланысты.

Қыжылдау, кекіру, лоқсу сияқты симптомдар қарын жағдайымен ғана емес өңеш патологиясында да байкалады. Эзофагиттер өңеш ойық жарасымен көк еттің өңеш өтетін тесігі жарығымен қоса байқалады.

Өңештің әр түрлі ауруларының симптомдары өзара ұқсас. Бұл диагнозды қиындатады. Сондықтан өте муқиат анықталынған анамнезге қоса рентгендік, радиотелеметриялық, эзофагоскопиялық, зондтау тексерістері орындалуы қажет.

Мысалы дисфагия, жұтынудың немесе тағамның өңештен өтуінің қиындануы эзофагитте, өңеш ісігінде, өңешті сырттан қысатын абсцессте, орта аневризмасында, көкірекке бос ауа жиналғанда, көкет жарығында т.б. байқалады.

Жедел эзофагитте төс сұйегі артының "күюі", өңештің бойының күшті ауыруы және оның тағам жұтқанда күшеюі. Ауыру мойынға, арқаға шабады.

---

Эзофагоскопияда өңеш кілегейлі қабатының ісінгені, қызарғаны, сілекеймен (катаральды); сілекейлі-іріңді қабыршақпен жабылғандығы (эррозивті) немесе қанағыштығы (геморрагиялы) анықталынады.

Созылмалы эзофагит- аталған себептердің жиі және ұзақ уақыт әсер көрсетуінде (арақ, темекі, немесе суық тағам), мүрын - жүтқыншақ, өкпе, бронхтың ұзақка созылмалы науқастары, коллагеноз, актиномикоз, портальды гипертензия, авитаминоз, темір жетіспеушілігі (Пламмер-Винсон синдромы)

Пептикалы эзофагит - рефлюкс-эзофагит. Бұның негізгі себебі қарын-өңеш рефлюксі, яғни қарынның немесе ұлтабар ішегінің қышқылды сұйығының кері қарай өңешке ағуы. Рефлюкс-эзофагит көбінесе қарын, ішек ойық жарасын, гастродуоденитті, холециститті асқындырады. Дегенмен, ол көк еттің өңеш өтетін тесігінің жарығында басталады.

Ауру З түрлі синдром береді:

1. Жалғанкоронарлы - төс сүйегінің арты және жүрек аймағы қатты ауырады, ауыру екі жауырын арасына, сол иыққа беріледі.Стенокардиядан ерекшелігі - аурудың жатқанында және тағам қабылдағаннан соң ауырудың күшеюі, сода (сілті ерітіндісі) қабылдағанынан кейін басылуы және ЭТЖ өзгермегендігі болады.

2. Геморрагиялы-анемиялы синдром - анық немесе жасырын қан жоғалту.

3. Ауырсыну - диспепсиялы синдром - эпигастралды аймақтың қатты ауыруы, әсіресе тағам қабылдағаннан соң күю, кекіру, құсу, ықылық басталады.

Өңеш туберкулезы – өкпенің, жұтқыншақтың, өкпе лимфа бездерінің, омыртқаның асқынған түберкулезінде байқалады. Аурудың негізгі белгісі - дисфагия.

Өңеш мерезі- өте сирек мерез ауруының үшінші кезеңінде гуммозды түйіншектер түрінде байқалады. Клиникасында тұрақты дисфагия анықталады. Бұнымен қатар мерездің басқа мүшелерде беретін өзгерістері (эррозивті аортаның, орталық жүйке жүйесінің, көз қарашықтарының сәулеге реакция бермеуі, анизокория - Аргайл-Робертсон синдромы, тізе рефлекстерінің жоқтығы, перитонзиллит, таңдайдың және жұтқыншақтың зақымдануы, Вассерман реакциясы ) анықталады.

Өңеш кандидомикозы- ұзаққа созылған ауыр аурудан жүдеген және ұзақ уақыт антибиотиктермен емделгендерде (тетрациклин, левомицетин, пенициллин) кездеседі.

Өңеш актиномикозы- ағзаға енген саңырауқұлақтың айналасында оны басқа сау тіндерден ерекшелейтін спецификалы инфекциялы гранулема пайда болады.

Диагнозды анықтауда эзофагоскопияның және ойық жарадан немесе жыланкөзінен шығатын заттың микроскопиялық тексерісінің маңызы зор.

---

Өңештің аллергиялықжәне дәрілік зақымданулары – соңғы жылдары жиіленіп отыр. Бұған себеп әр түрлі дәрілерді жиі қолдану, тамақпен, дәрімен, бактериялар мен ағзаға көптеген аллергендердің енуі.

Клиникалық көрінісі - дисфагия, жұтқыншақтың, төс сүйегі артының ауырсынуы. Бөртпелер, эрозиялар ерінде, езуде (стоматит, гингивит, глоссит).

Өңеш патологиялық бұзылысына көптеген басқа аурулар (медиастинит, коллагенез, қан аурулары, жүрек-тамыр аурулары) да ұшыратады.

Жүйелі склеродермия. Теріні, буындарды, жүйке және эндокринді жүйелерді, ішкі мүшелерді (жүрек, тамыр, өкпе, ішек-қарын, бүйрек, бауыр, көк бауыр) зақымдайды.

Склеродермияда көбінесе кальцинозбен қосалқыланып шел майында, сіңірлерде, буын қапшығында кальций тұздары байланады.

Ішек-қарын склеродермиясында жүтыну бұзылады, қыжыл, іштің жоғарғы бөлігінде (аш қарынға ауырсыну) ауырсыну, моторлы және секреторлы бұзылыстар. Тіпте ішек-қарын түйілуі, ас қорыту мүшелерінің секрециялық аппараттарының атрофиясы байқалады.

Склеродермияда бет терісімен көз пішіндері бұзылады - бет маскаша қатып қалады, ауыз тарылады, мұрын үшкірленеді, еріндер жұқарады, көз аламасының қозғалуы нашарланады, қолдың саусақтары cуыққа сезімталданады, олар көкшіл немесе бозғылт, саусақтар ұйығыш, қышиды, ауырсынады. Рентгенмен текергенде өңештің болмашы кеңігендігі, тонусының бәсеңдігі, пептикалы ойық жарасы, диафрагманың өңеш өтетін тесігінің кеңеюі байқалады.

Ревматоидты, диссеминирленген қызыл жегі өңештің өзгерістері - дисфагия, өңештің ауыруы байқалады.

Бірақта қызыл жегіге тән көріністер - буындар ауырсынуы, қозғалыстары нашарлауы, деформациялануы. Аяқ-қол еттерінің атрофиясы, Фелти синдромы (полиартрит, спленомегалия, лейкопения, анемия, тері пигментациясы), анкилозданған спондилоартрит (Бехтерев ауруы), Рейтер синдромы (полиартрит, уретрит, коньюктивит).

Сурет № 20. Добромыслов -Торектің көп этапты операциясы. Тоқ ішектең жасанды өңеш даярлау. а - операция жолы б - өңеш резекциясы в - тоқ ішектен трансплантант даярлау г – эзофагопластика

Қызыл жегіде ультракүлгін сәулеге, қан құюға сезімталдық күшейеді. Науқас ауыр жүдейді, шашы түседі, гипергаммаглобулинемия және гипопротеинемия, қанда немесе сүйек миында Харгрейвстің қызыл жегілік торшалар және лейкоциттердің резетка түсті жиынтықтары. Диагноз үшін зақымданған терімен буыннан алынған биопсиялық материалды тексерудің маңызы зор.

---