ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.11.2023
Просмотров: 231
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
аурушылық көрсеткіштері 21,7 -24,8 болған . Мысалы, Голландияда – 21,7, Ұлыбританияда –
21,9, Норвегияда – 23,0, Алманияда – 23,5, Словакияда – 24,8.
ТМД көлемінде 2008 жылы 100 000 адамға шаққандағы жоғарғы көрсеткіш Белоруста–22,4,
Украинада –20,3, Ресейде –15,4, Арменияда – 12,1, Қазақстанда –7,4, ал төменгі – Грузия-
да – 3,3, Қырғызстанда (2,2), Әзірбайжанда (2,1), Түркіменстанда – 2,0 (М.И. Давыдов,
Е.М. Аксель, 2010).
Қазақстанда 2000–2010 жылдар аралығында тоқ ішек рагымен аурушылық көрсеткіші
7,6 %000-тен 8,5%000-ке дейін өсті, ал өлім-жітім 5,1%0000-ден 4,9%0000 төмендеді. 2010
жылы Қазақстанда алғашқы рет 1389 науқас есепке алынды, олардың 31,4%-да ісіктік үрдіс
І-ІІ даму сатысында, ал 18,7 %-да IV даму сатыларында анықталған. Есепке алынған 1389
науқастың 775 (55,7%) ісікке қарсы толық ем қолданылады.
2010 жылы жоғарғы аурушылық көрсеткіші 100 000 адамға шаққанда СҚ – 17,4, Алматы
қаласы (13,7), Павлодар (13,3), Қостанай (11,8), Шығыс Қазақстан – 12,3, БҚ – 12,0
облыстарында, ал төменгі – Маңғыстау (2,5), ОҚО (2,7), Қызылорда (3,9), Ақтөбе –7,7, Алма-
ты – 5,1, Жамбыл (5,7) облыстарында тіркелді (Нұрғазиев Қ.Ш. т.б, 2011ж.).
А – бүйендік және өрлеме тоқ ішек
(сары түс)
Б – көлденең тоқ ішек (көк түс)
В – төмендеуіш және қима тәрізді
тоқ ішек (жасыл түс)
1 – жоғарғы шажырқайлық артерия
аймағындағы лимфалық түйіндер
2 – төменгі шажырқайлық артерия
аймағындағы лимфалық түйіндер
3 –тоқ ішек жиегіндегі лимфалық
түйіндер
Тоқ ішектің әртүрлі бөліктерінен шығатын лимфалардың
ағу жолдары
228
Пайда болу себептері
Тоқ ішек рагы негізінде созылмалы бейспецификалық және спецификалық ойық жаралық
колит, Крон ауруы, дивертикулез, полиптер сияқты аурулар аясында дамиды. Олардың пайда
болуына физикалық, химиялық және биологиялық факторлар әсер етеді.
1. Химия-биологиялық факторлар – тоқ ішектегі микрофлоралардың әсерінен:
а) аминдік қышқылдардан индол, индоксил, скатол, склатоксил, аммиак, фенолдар т.с.
уландырғыш заттар құрылымдары және канцерогендік ықпалы жоғары микроэлементтер
(күшала, висмут , т.б.) бөлінеді, нитозоаминдер түзіледі. Олар шырышты қабатта про-
лиферативтік үрдістердің туындауына итермелейді.
б) бірінші өттік қышқылдан екінші өттік қышқылдар түзіледі. Олар бактериялық
факторлардың қатынасуымен ішектегі қалыпты зат алмасу үрдісіне ықпалын тигізеді. Екіншілік
өттік қышқылдың жоғары деңгейде түзілуіне күнделікті қабылдайтын тағамдардың құрамында
жануарлар майларының (шошқа, қой, сиыр) көп болуы, клетчаткалар (жасұнтақтар) мол
тағамдардың (көкөніс, жеміс-жидек), витаминдердің аз болуы елеулі әсер етеді.
Химия-биологиялық факторлардың шырышты қабатқа тигізетін әсерінен патологиялық
регенеративті- пролиферативтік үрдістер туындайды да, кейін атипиялық жасушалар өрбиді.
2. Анатомиялық факторлар қатарына туа біткен шектелген қыспақтар, мегаколон,
долихосигма, дивертикулез, Гиршпрунг аурулары нәжістің іркілуіне немесе оның ұзақ уақыт
сыртқа шықпауына себепші болады, яғни копростаздан тоқ ішектің шырышты қабатында
қабыну, эрозия мен ойық жараның пайда болуына әкеліп соғады.
3. Созылмалы қабыну үрдістері. Созылмалы спецификалық ( туберкулездік, мерездік) және
бейспецификалық ойық жаралық колиттер, Крон ауруы (грануломатоздық колоректит) ішектің
шырышты қабатында тұрақты қабыну үрдісін өрбітеді. Осының салдарынан Люберкиндік
бездердің крипталары бұзылады, көп жерлерде эрозиялар пайда болады, шырыш асты және
бұлшық ет қабаттарында ісіну ошақтары пайда болып, микроабцесстер өрбиді. Бұл тоқ ішектің
өзегінің тарылуына, гаустраларының жоғалуына әкеліп соғады. Ойық жаралы колиттердің ауыр
клиникалық кезінде асқынулар ( тесілу, жыланкөздер) байқалуы да ықтимал.
229
4. Полиптер (бездік, бүрлік) сан жағынан алғанда біреу немесе топтасқан, шашыранды
болуы, ал түбірі жіңішке немесе жалпақ болулары мүмкін. Олар микроскопиялық құрылымы
бойынша гиперпластикалық, аденоматоздық ( бездік), аденопапилломатоздық ( бүрлік) болып
үшке бөлінеді. Осылардың ішіндегі қатерлі ісікке көшуге бейімділер қатарына түбірі жалпақ
ойық жараланған бүрлік және бездік полиптер жатады.
5. Дисбактериоз – тоқ ішек ішіндегі микрофлораларының ауытқуы. Тоқ ішектегі микроб-
тар – ішек таяқшасы және аэробты, анаэробты әртүрлі микробтар. Ішек таяқшасы – тоқ ішектің
негізгі микробы. Ол тағамдағы клетчаткаларды (жасұнтақтарды) қорытуға қатынасады және
В 12 ,К,А витаминдерін өндіреді, ішектің шырышты қабатын зақымдайтын микробтар мен
бактериялардан қорғайды. Анаэробты бактериялар стероидтарды, өт қышқылының тұздарын
пәрменді түрде өндіреді де, ал аэробты микробтар аз өндіреді. Дисбактериоз науқасымен
ауыратын адамдарда ішек таяқшалары азаяды, басқа зиянды микробтардың деңгейі көбейеді,
осының салдарынан ішекте қабыну үрдістері өрбиді.
6. Гарднер синдромы – полипоз + басқа ағза ісігі, Пейтц - Егерс синдромы -полипоз+
гиперпигментация ерін, ауыз алаңында.
Аталмыш факторлар бар адамдар тоқ ішек қатерлі ісігімен жиі ауырады.
Тоқ ішектің ракалды аурулары
1. Полиптер (бездік, бүрлік)
2. Бейспецификалық және спецификалық ойық жаралық колиттер.
3. Крон ауруы
4. Дивертикулез (ішек қалтасы).
Қауіп - қатер тобына жататындар:
1. Ракалды науқастары және Гарднер, Пейтц - Егерс синдромдары бар адамдар.
2. Анамнезінде ертеректе ішектік жұқпалы аурулармен ауырғандар (дизентерия,
сальмонеллез,аскаридоз, іш сүзегі, колиэнтерит).
3. Күнделікті тағамдардың құрамында мал майы мен нәруызды тағамдардың үнемі көп
болуы, көкөністік клетчаткалардың (жасұнтақтардың) аз болуы.
Аталмыш факторлар бар адамдарды пәрменді түрде (скрининг- гемокульт- тест,
иррогоскопия, колонофиброскопия т.б. тәсілдермен) анықтап, оларды диспансерлік 1 «б»
клиникалық диспансерлік топқа бақылауға алып, сауықтыру шараларын іске асыру керек.
Тоқ ішек рагынан сақтану үрдістері
Біріншілік сақтану үрдістері:
-Күнделікті тағам құрамында қорытылуы төмен майлы тағамдар аз болып, көкөністі
клетчаткалардың (жасұнтақтардың) көп болуы.
-Ішектің қызметінің бұзылмауы, іш байлануынан үнемі сақтану.
-Көп отырмай, төсекте жатпай, үнемі қозғалыста болу.
Екіншілік сақтану үрдістері:
Емханалық жағдайда әртүрлі зерттеу тәсілдерін (гемакульт-тест, фекатест, криптогем,
капрология, рентген-эндоскопия, цитоморфология) қолданып, тоқ ішек ракалды ауруларын
пәрменді анықтап, оларға тиісті ем шараларын қолдану.
230
Тоқ ішек рагының патананатомиясы
Макраскопиялық түрлері.
-экзофиттік;
-эндофиттік (скриоздық);
-аралас.
Гистологиялық жіктелуі
- аденокарцинома:
- жоғарғы дәрежеде пісіп - жетілген;
- медулярлық;
- төменгі дәрежеде пісіп-жетілген.
шырышты аденокарцинома:
- мукоидтық;
- шырыштық;
- коллоидтық.
сақина тәрізді жасушалық рак
мукоцеллюларлық.
пісіп жетілмеген жасушалық рак
Қатерлі ісік жасушаларының пісіп-жетілулік жіктелуі:
G х – пісіп-жетілу дәрежесі анықталмаған;
G 1 – жоғарғы дәрежеде пісіп-жетілген;
G 2 – орта дәрежеде пісіп-жетілген;
G 3 – төменгі дәрежеде пісіп-жетілген;
G 4 – пісіп-жетілмеген.
Ісіктің қатерлілігін белгілеуге “С” символы қолданылады.
С 1 – С 2 = қатерлі ісік төменгі дәрежеде қатерлі;
С 3 – С 4 = қатерлі ісік жоғарғы дәрежеде қатерлі.
Тоқ ішек рагының Дюкес, Астер, Коллер
(МАК) жіктелуі
Тоқ ішек рагын даму сатыларын анықтау үшін 1958 ж. Dukes өзіндік жіктеуін ұсынды. Ол
жіктелу екі патоморфологиялық нышанға негізделген: ісіктің тоқ ішектің қабырға қабаттарын
зақымдау шегі және аймақтық лимфалық түйіндерге метастаздың бар немесе жоқ екендігі.
Даму сатысы үшке бөлінеді: А – ісік тек қана ішек қабырға қабаттарына тараған, метастаз жоқ;
В – ісік тоқ ішек айналасындағы тіндерді зақымдаған, бірақ метастаз жоқ; С – ісік ішектің кез
келген қабырға қабатында орналасқан, бірақ аймақтық лимфалық түйіндерде метастаз бар;
Қазіргі кезде Дюкес жіктеуін Aster және Coller әсерлендірген жіктеуді алыс шетелдердің
онкологтары кең түрде қолданады.
• Тоқ ішек рагы аталмыш жіктеу бойынша 6 топқа бөлінеді:А – ісік тоқ ішек қабырғасынан
сыртқа тарамаған;
• В 1 – ісік шырышты, шырыш асты, бұлшық ет қабаттарына тараған, бірақ сірі қабатына
өтпеген, аймақтық лимфалық түйіндерде метастаз жоқ;
• В 2 – ісік тоқ ішектің барлық қабырға қабаттарын зақымдаған, аймақтық лимфалық
түйіндерде метастаз жоқ;
231
• В 3 – ісік тоқ ішектің айналасындағы ағзалар мен тіндерді зақымдаған, аймақтық
лимфалық бездерде метастаз бар.
• С 1 – ісіктің аймақтық лимфа түйіндерінде ішекке жабыспаған метастазы бар;
• С 2 – ісік сірі қабатқа тараған, аймақтық лимфалық бездерде метастаз бар
;
• D – ісіктің алшақ ағзаларда метастазы бар.
Тоқ ішек рагының метастаздануы
Тоқ ішек рагының метастаздары лимфа, қанның көктамырлары және имплантациялық
жолдармен тарайды. Тоқ ішектің оң жақ бөлігіндегі рактың жасушалары лимфалық тамырлар
арқылы қолқа тамырдан шығатын жоғарғы шажырқайлық артерия орналасқан жерге, ал ішектің
сол жақ бөлігіндегі ісік төменгі шажырқайлық артерия орналасқан жерге тарайды. Тоқ ішектің
кез келген жеріндегі қатерлі ісік жасушалары қақпа көктамырлары арқылы бауырға, ұйқы
безіне, өкпеге т.б. ағзаларға тарайды. Операция кезінде абластикалық шаралар орындалмаса,
ісік жасушалары ішпердеге т.б. ағзаларға имплантациялық жолмен метастаздар береді.
Ісік жасушалары неғұрлым төменгі дәрежеде пісіп-жетілсе, оның лимфо-гематогендік
метастаздануы жоғары болады.
Тоқ ішек рагының TNM жіктелуі бойынша
даму сатысы (UICС 2002)
0 даму сатысы – Т is No Mo – карцинома in situ
I даму сатысы – ішек шеңберінің жартысынан азын қамтыған, шырышты және шырыш
асты қабаттың деңгейінде өскен, аймақтық лимфалық түйіндерінде метастаз жоқ ( Т1 No Mo,
Дюкс жіктеуіндегі А, МАК-А) және ісік шырыш асты қабаттан өтіп, бұлшық ет қабатына сіңе
бастаған, метастазы жоқ (Т 2 No Mo, Дюкс жіктеуіндегі А, МАК В 1 ).
II “А” даму сатысы – ісік бұлшық ет қабатынан өтіп, сірі қабатында зақымдаған немесе іш
пердемен жабылмаған қима тік ішектер айналасындағы шелдерге де тарай бастаған, аймақтық
лимфалық түйіндерде метастаз жоқ (Т 3 N 0 M 0 , Дюкес жіктелуіндегі В, МАК – В 2 ).
II “В” даму сатысы – ісік тоқ ішек қабырға қабаттарынан шығып, іргелес орналасқан
ағзалар мен тіндерді зақымдаған немесе висцералдық іш пердеге де тараған, аймақтық
лимфалық бездерде метастаз жоқ (Т 4 N 0 M 0 , Дюкс В, МАК-В 2 ).
III «А» даму сатысы – ісік көлемі Т1-2, бірақ аймақтық лимфа түйіндерінде 1-3
метастаздары бар (Т 1-2 N1 Mo, Дюкс жіктеуіндегі С, МАК – С1).
III «В» даму сатысы – ісік көлемі Т3-4 N1 Mo, Дюкс жіктеуіндегі С, МАК – С2/С3).
III «С» даму сатысы – кез келген Т, аймақтық лимфа түйіндерінде 4 немесе одан да көп
метастаздар бар (Т 1-4 N2 Mo, Дюкс жіктеуіндегі С, МАК – С1, С2, С3).
IV даму сатысы – кез келген Т, кез келген N, МАК – D).
232
Ісіктің ішек қабаттарына таралу көлемі “Р”, морфологиялық пісіп-жетілуі “G”
әріптерімен белгіленеді
Р 1 – ісік тоқ ішектің шырышты қабатына тараған
Р 2 – ісік тоқ ішектің шырыш асты қабатына тараған
Р 3 – ісік тоқ ішектің бұлшық ет қабатынан өтіп, сірі қабатқа тараған