ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.11.2023
Просмотров: 233
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сүт безі ракалды аурулары мен рагы
Дайындаған проф. Қ.Ә. Әбисатов
Маммология және оның негізгі міндеттері
Маммология – әйелдердегі сүт, еркектердегі кеуде бездеріндегі әртүрлі аурулардың пайда
болу себептерін анықтау, емдеу, сақтандыру тәсілдерін зерттейтін ғылым.
Маммология – жас ғылым. Ол Қазақстанда алғаш рет дәрігерлік мамандық ретінде 1995
жылы Денсаулық сақтау министрлігінің 01.09.1995ж. №375 бұйрығы бойынша, оның кәсіптік
деңгейіне, дәрежесіне сипаттама тағайындалды.
Осы кезден бастап республикадағы барлық медициналық жоғары оқу мекемелерінде дәрігер
маммологтар дайындау басталды, емханаларда маммологиялық бөлмелер ашылды.
Маммолог дәрігердің атқаратын негізгі міндеттері:
1. Сүт, кеуде бездерінде пайда болған әртүрлі ақаулар және аурулармен емханаға келген
әйелдер мен еркектерді қабылдап, оларды жан-жақты тексеріп, тиісті кеңестер беру.
2. Науқасы анықталған адамдарға ауруының түріне байланысты әртүрлі ауруханаларға
жолдама беру.
3. Жалпы бұқара халықтарға, оның ішінде ұйымдасқан ұжымдарға скрининг тәсілін
қолданып, маммологиялық профилактикалық байқау өткізу.
4. Бұқара халықтар арасында сүт безі рагынан сақтану тәсілдерін уағыздап үгіт-насихат
жұмыстарын жүргізу.
Сүт безінің анатомиясы мен атқаратын қызметі
Сүт бездері 11-12 жастан бастап қалыптаса бастайды, етеккір келген кезде шар тәрізді
дөңгелектеніп, 16-17 жаста толық қалпына келеді.
Сүт безі екі жақтағы II-VI қабырғалар арасында орналасқан және ол жан-жағынан шандыр
қаптамамен оралған. Қаптаманың мойыны бұғанаға бекітілген. Сүт безі ішкі беткейінде төс
сүйегімен, сыртында алдыңғы қолтық сызығымен шектеседі. Оның негізгі ұлпасы майымен
қоршалған. Бездің сыртында тері, артында шел майы, ортасында еміздік.
Сүт безі еміздік тұсынан жүргізілетін бір-біріне перпендикулярлық екі сызық арқылы төрт
шаршыға бөлінеді (жоғарғы – ішкі және сыртқы, төменгі – ішкі және сыртқы).
Ол бездік тіндер мен сүт жолдарынан құралған, 12-16 бөліктен тұрады. Әрбір бөліктерді
Купер байламы бөліп тұрады. Бөліктердегі сүт жолдары бір-бірімен қосылып, еміздікке
ашылады. Сүт жолдарының ішкі беткейі жұқа кілегей қабықшадан тұрады.
Сүт безі үш түрлі қан тамырларымен қамтамасыз етілген. Бездің сырт жағындағы
жоғарғы және төменгі шаршылауры – қолтық астынан шығатын сыртқы кеуделік лыпыма қан
тамырымен, денесі – 2-3 қабырғааралық лыпыма қан тамырмен, ал бездің ішкі жоғарғы және
төменгі шаршылары– қолқадан шығатын ішкі кеуделік лыпыма қан тамырмен жасақталған.
Сүт безі рагының жиілігі
Еуропаның 17 мемлекетінде 2008 жылы ( МАИР, 100000 адамға шаққанда) сүт безі рагымен
аурушылықтың жоғарғы көрсеткіштері Францияда – 95,1, Италияда – 94,4, Нидерландия-
да – 90,3, Алманияда – 84,3, Данияда – 83,4, ал төменгі – Литвада – 43,7, Латвияда – 44,1,
Словакияда – 46,9, Эстонияда – 47,2, тіркелді.
ТМД көлемінде аурушылық көрсеткіштері 100 000 адамға шаққанда – Ресейде – 42,9,
Беларуста – 37,9, Грузияда – 36,5, Арменияда – 31,7, Молдовада – 24,8,Қазақстанда – 20,8,
Қырғызстанда – 20,0, Әзірбайжанда – 12,5 анықталды ( Давыдов М.И., Аксель Е.М. т.б, 2010 ж.).
Қазақстанда соңғы 40 жылдар аралығында (1970 – 2010 жж.) аталмыш көрсеткіш 10,6-дан
20,6-ке дейін көтеріліп, 22 қатерлі ісік түрлерінің ішінен 6-орыннан 3-ші орынға шықты.
2010 жылы ҚР сүт безі рагы 3355 адамда анықталды. Жоғарғы аурушылық көрсеткіші.
Алматы қаласында – 34,3, Павлодар – 29,8, ШҚО-да – 31,0, Қостанайда – 23,3, Қарағанды –
27,0 облыстарында, ал төменгі – Қызылорда 11,8, Оңтүстік Қазақстан – 11,0, Жамбыл – 13,2,
Атырау – 10,4 облыстарында тіркелді . Сүт безі рагының I-II даму сатысында анықталғандар –
74,1%, ал IV сатысында – 6,9% анықталды. Әсіресе 40-50 жастың арасындағы әйелдер жиі
ауырады (Қ.А\Ш. Нұрғазиев, 2011).
Сүт, кеуде безі ракалды аурулары мен рактың пайда
болу себептері
1.Етеккірлік үрдістің бұзылуы:
- Етеккірдің 12 жасқа дейін басталуы;
- Етеккірдің 50 жастан асқанша тоқтамауы;
- Етеккірдің ай сайынғы келіп-кету үрдісінің өзгерістері;
- Овуляцияның (жүктіліктің) болмауы.
2. Жыныстық қатынастың бұзылыстары:
- Жыныстық қатынастың мүлдем жоқтығы, үзілді-кесілді болуы;
- Әйелдердің жыныстық қатынасқа ынтасыздығы;
- Жүкті болудан физиологиялық жағдайдан тыс сақтану (дәрі қабылдау, қынапқа шаухеттің
түспеуі).
3. Жүкті болу үрдісінің бұзылуы:
- Бірінші нәрестеге 30 жастан кейін жүкті болу;
- Бедеулік немесе нәрестені аз табу (1-2);
- Жиі түсік (5, одан жоғары).
4. Сүт өндіру үрдісіндегі өзгерістер:
- Емізу кезіндегі нәрестеге еміренбеу;
- Нәрестені 2-3 айдан артық емізбеуі, тіпті одан бас тарту.
5. Аналық без бен жатыр аурулары ( созылмалы қабынулар, аналық бездің жылауығы,
жатыр миомасы, эндометриоз).
6. Бауырдың созылмалы қабынуы немесе циррозы.
7. Қалқанша бездің қызметінің төмендеуі (гипотиреоз).
8. Сусамыр, семіздік, гипертониялық ауру.
9. Іріңді мастит.
10. Иондаушы сәулелендіру.
11. Сүт безінің әртүрлі жарақаттары.
12. Тұқым қуушылық.
Сүт, кеуде безінде рак ауруы пайда болғанда төмендегідей
гормондық, иммунологиялық, метаболиттік өзгерістер мен
ауытқулар болады
1. Прогестерон гормонының қалыпты деңгейі төмен, эстрогендік гормонның деңгейі
жоғары болады.
2. Бүйрек үсті без өндіретін картизол гормонының деңгейі күрт жоғарылайды да,
17-кестостероид гормоны төмендейді.
3. Еркектерде андрогендік гармондардың деңгейі жоғары болады (тестостерон,
дегидротестостерон).
4. Барлық гонадотроптық гормондардың деңгейі жоғарылайды.
5. Қанда инсулиннің, холестериннің деңгейі жоғары болады.
6. Қанда тығыздығы жоғары липопротеидтердің деңгейі өсіп, тығыздығы төмен
липопротеидтердің деңгейі азаяды.
7. Қанда тироксин, трийодтиронин, самотостатин гормондарының деңгейі жоғары болады.
8. Жасушалық иммунитеттің белсенділігі төмендейді.
116
Гормональдық фактор
- Сүт безінің ісік алды аурулары мен рагы әртүрлі ағзалардан бөлінетін гормондардың тепе-
теңдігінің бұзылуынан немесе қалыпты жағдайдың ауытқуынан пайда болады. Сондықтан
рактың бұл түрі гормондарға тәуелді ісік болып табылады.
- Сүт безінің өсіп-жетілуіне, сүт өндіруіне тікелей қатынасы бар ағзалар қатарына мишық,
аналық без, ал жанама қатынасы бар ағзаларға қалқанша және бүйрек үсті бездері жатады.
Пролактин – сүт безіндегі пролиферативтік үрдісті жеделдетеді, секреторлық жасушаларды
көбейтеді, бөлікшелердің, сүт өзекшелерінің санын көбейтіп, лакторопты гормон бөледі, ол
альволаларды сүт өндіруге дайындайды.
Сүт безі ракалды аурулары
Сүт безіндегі ракалды аурулары мастопатия, мастоаденоз немесе дисгормональдық
гиперплазия деп аталынады.
Мастопатия тіндік өзгерістерге байланысты екі топқа бөлінеді:
- Жайылмалы.
117
-Түйінді.
Мастопатия бір күнде, не бір айда пайда болмайды, ол бірнеше жылдар бойында біртіндеп
дамиды, сондықтан оны клиникалық, морфологиялық және емдеу үрдісіне байланысты үш
кезеңге бөлеміз.
I кезең – бастапқы кезең, жасы 30-ға дейінгі әйелдерде жиі кездеседі. Ол масталгия,
мастодинамия немесе жай (простая) мастопатия деп аталынады. Бұл кезеңде әйелдердің
етеккірлері келерінің алдынан 4-5 күн бұрын сүт безінде сыздаған аурулық сезім пайда болады,
әсіресе еміздік аймағында. Сүт безі аздап ісінгендей, көлемі ұлғайғандай болып сезіндіреді.
Кейде еміздіктен уыз тәрізді кішігірім бөлінді шығуы мүмкін. Аталмыш белгілер етеккір
біткеннен 4-5 күннен кейін білінбейді.
II кезең – егерде бірінші кезеңде емделмесе, сүт безі ағзаларында бездік тіндер бірте-бірте
дәнекер тіндермен алмаса бастап, сүт жолдарындағы өзекшелердің кілегей қабықшасында
қатерсіз папилломалар пайда болады, сүт безінде дәнекер тіндер көбейіп, сүт жолдары
қоймаларында жылауық пайда болады. Бұл кезеңді фиброзды-кистозды (қатайма-жылауықты)
мастопатия деп атайды.
III кезең – науқас адам бұл кезеңде де емделмесе, дәнекер тіндер шоғырланып, сүт
безі тіндерінде қатайған фиброзды ошақты немесе жайылмалы тіндік өзгерістер немесе
сүт түтікшелерінде жылауық, папилломалар пайда болады, яғни түйіндік-жылауықтық
мастопатияға немесе фиброаденомаға айналады.
Егерде қыз балаларда туа біткен аналық бездің өндіретін эстрогендік гормондары үнемі
жоғарғы деңгейде болса, онда жасы 15-18-ге келген кезінде аталмыш үш кезеңнен өтпеген
филлоидтық фиброаденомалар пайда болады.
Сүт безі рагының пайда болуына бейімді жоғарғы
қауіп-қатерлі топ
Жан-жақты емханалық тексерулерден өткеннен кейін, әйелден аталып өткен ракалды
аурулардың пайда болуының 12 себебінің 5-і бар болса, гормондық, иммунологиялық,
метаболиттік аталмыш ауытқулар байқалса және осыларға қоса мастопатияның II-III
кезеңдерінің барлығы анықталса, ондай әйелдер жоғарғы қауіп-қатерлілер қатарына
жатқызылады да, I ”б” клиникалық диспансерлік топқа есепке алынады. Оларға әртүрлі
сауықтыру, емдеу шаралары қолданылады.
Әрбір ай сайын емхананың бас дәрігері онкологпен бірлесе отырып дәрігерлік кеңесте
емхана бойынша сүт, кеуде бездеріндегі рактың кешігіп анықталу ( ІІІ- ІV даму сатысы)
себептерін анықтап, сол себептердің болашақта қайталанбауы жөнінде әртүрлі шаралар алады.
Мастопатияны анықтау тәсілдері
1. Әрбір әйел адам оқта-текте етеккір аяқталғаннан 6-7 тәулік өткеннен кейін өзінің сүт безін,
қолтық астындағы бездерді сипап тексерулері арқылы сүт безінде пайда болған өзгерістерді
байқап отырулары керек.
2. Сүт безіндегі оқыс бөлінділерді анықтау үшін «сүт безі тартқышын» үнемі тексеріп
отыру керек.
3. Скрининг тәсілінде флюоромаммография, дуктография ,ультрадыбыстық зерттеулер
арқылы сүт безінде пайда болған әртүрлі өзгерістер анықталады.
4. Гинекологиялық анамнез, аурудың даму тарихын анықтау.
5. Мануалдық тексеру (қарау, сипау).
6. Гормондық, иммунологиялық, биохимиялық зерттеулер.
118
7. Цито-морфологиялық зерттеу (сүт безінен бөлінділер, сорындылар алынады).
Мастопатияны емдеу тәсілдері
I кезеңдегі мастопатиясы бар әйелдерге балалы болып, нәрестені 1-1,5 жыл бойында үзбей
емізу. Егер оған мүмкіншілігі болмаса, онда жыныстық гормондардың деңгейін анықтап,
гормондық дәрілермен емделеді, оған қосымша вобензим, маммолептин, мастодион, 0,5%
йодты калий, т.б. қолданылады.
II кезеңдегі науқастарға жүкті болуға болмайды, оларды қатаң диспансерлік бақылауға
алып, әуелі консервативтік емдер қолданылады, мастопатияның пайда болуына септігін тигізген
себептерге қарсы шаралар жүргізіледі.
III кезеңде – хирургиялық тәсілмен секторалдық резекция жасалынып, кесіп алынған тіндер
шұғыл түрде морфологиялық тексеруден өткізіледі.
Сүт безі рагының патологиялық анатомиясы
Макроскопиялық түрі мен көрінісіне байланысты үшке бөлінеді:
1. Түйінді рак – без ұлпасында бір, кейде бірнеше түйін болады.
2. Жайылмалы рак – оның бірнеше түрлері болады. Олар:
- ісініп- қалыңдаған рак;
- мастит тәрізді рак;
- иілме тәрізді рак;
- «тасбақа» сырты тәрізді рак;
3. Педжет ауруы тәрізді емізіктегі рак, ол сыртқы көрінісі бойынша экзема, ойық жара,ісік
тәрізді болады.
Сүт безі рагының гистологиялық жіктелуі ( UICC, 2002)
А. Инвазивтік емес рак ( рак in situ):
- түтікшелік немесе сүт түтікшелерінің ішіндегі папилломалардан өрбіген рак;
- бөліктік немесе лобулярлық рак.
Б. Инвазивтік немесе инфильтративтік рак:
- сүт түтікшелерінен өрбіген инфильтративтік өрбіген жалпақ жасушалы рак;
- сүт бөліктерін инфильтрациялап өрбіген бездік рак ;
-шырышты ( муцинозды) рак;
- медулярлық (милық) рак;
- тубулярлық рак;
- апокриндік рак;
- пісіп-жетілмеген рак
В. Ерекше түрлер: - папиллярлы ( шашақты)
- жалпақ жасушалы;
- Педжет ауруы тәрізді;
- Саркома тәрізді.
Сүт безі рагының негізгі гистологиялық түрі – бездік рак, оның 90 %-ын түтікшелік, ал
10%-ын бөліктік рак құрайды.
Сүт безі рагы морфологиялық тұрғыдан пісіп-жетілуі бойынша 4-ке бөлінеді:
G 1 – жоғарғы дәрежеде пісіп- жетілген рак
G 2 – орта дәрежеде пісіп -жетілген рак
G 3 – төменгі дәрежеде пісіп- жетілген рак
G 4 – пісіп-жетілмеген рак
119
Сүт безі рагының түйіндік түрі және оның қолтықасты лимфалық түйіндердегі
Дайындаған проф. Қ.Ә. Әбисатов
Маммология және оның негізгі міндеттері
Маммология – әйелдердегі сүт, еркектердегі кеуде бездеріндегі әртүрлі аурулардың пайда
болу себептерін анықтау, емдеу, сақтандыру тәсілдерін зерттейтін ғылым.
Маммология – жас ғылым. Ол Қазақстанда алғаш рет дәрігерлік мамандық ретінде 1995
жылы Денсаулық сақтау министрлігінің 01.09.1995ж. №375 бұйрығы бойынша, оның кәсіптік
деңгейіне, дәрежесіне сипаттама тағайындалды.
Осы кезден бастап республикадағы барлық медициналық жоғары оқу мекемелерінде дәрігер
маммологтар дайындау басталды, емханаларда маммологиялық бөлмелер ашылды.
Маммолог дәрігердің атқаратын негізгі міндеттері:
1. Сүт, кеуде бездерінде пайда болған әртүрлі ақаулар және аурулармен емханаға келген
әйелдер мен еркектерді қабылдап, оларды жан-жақты тексеріп, тиісті кеңестер беру.
2. Науқасы анықталған адамдарға ауруының түріне байланысты әртүрлі ауруханаларға
жолдама беру.
3. Жалпы бұқара халықтарға, оның ішінде ұйымдасқан ұжымдарға скрининг тәсілін
қолданып, маммологиялық профилактикалық байқау өткізу.
4. Бұқара халықтар арасында сүт безі рагынан сақтану тәсілдерін уағыздап үгіт-насихат
жұмыстарын жүргізу.
Сүт безінің анатомиясы мен атқаратын қызметі
Сүт бездері 11-12 жастан бастап қалыптаса бастайды, етеккір келген кезде шар тәрізді
дөңгелектеніп, 16-17 жаста толық қалпына келеді.
Сүт безі екі жақтағы II-VI қабырғалар арасында орналасқан және ол жан-жағынан шандыр
қаптамамен оралған. Қаптаманың мойыны бұғанаға бекітілген. Сүт безі ішкі беткейінде төс
сүйегімен, сыртында алдыңғы қолтық сызығымен шектеседі. Оның негізгі ұлпасы майымен
қоршалған. Бездің сыртында тері, артында шел майы, ортасында еміздік.
Сүт безі еміздік тұсынан жүргізілетін бір-біріне перпендикулярлық екі сызық арқылы төрт
шаршыға бөлінеді (жоғарғы – ішкі және сыртқы, төменгі – ішкі және сыртқы).
Ол бездік тіндер мен сүт жолдарынан құралған, 12-16 бөліктен тұрады. Әрбір бөліктерді
Купер байламы бөліп тұрады. Бөліктердегі сүт жолдары бір-бірімен қосылып, еміздікке
ашылады. Сүт жолдарының ішкі беткейі жұқа кілегей қабықшадан тұрады.
Сүт безі үш түрлі қан тамырларымен қамтамасыз етілген. Бездің сырт жағындағы
жоғарғы және төменгі шаршылауры – қолтық астынан шығатын сыртқы кеуделік лыпыма қан
тамырымен, денесі – 2-3 қабырғааралық лыпыма қан тамырмен, ал бездің ішкі жоғарғы және
төменгі шаршылары– қолқадан шығатын ішкі кеуделік лыпыма қан тамырмен жасақталған.
Сүт безі рагының жиілігі
Еуропаның 17 мемлекетінде 2008 жылы ( МАИР, 100000 адамға шаққанда) сүт безі рагымен
аурушылықтың жоғарғы көрсеткіштері Францияда – 95,1, Италияда – 94,4, Нидерландия-
да – 90,3, Алманияда – 84,3, Данияда – 83,4, ал төменгі – Литвада – 43,7, Латвияда – 44,1,
Словакияда – 46,9, Эстонияда – 47,2, тіркелді.
ТМД көлемінде аурушылық көрсеткіштері 100 000 адамға шаққанда – Ресейде – 42,9,
Беларуста – 37,9, Грузияда – 36,5, Арменияда – 31,7, Молдовада – 24,8,Қазақстанда – 20,8,
Қырғызстанда – 20,0, Әзірбайжанда – 12,5 анықталды ( Давыдов М.И., Аксель Е.М. т.б, 2010 ж.).
Қазақстанда соңғы 40 жылдар аралығында (1970 – 2010 жж.) аталмыш көрсеткіш 10,6-дан
20,6-ке дейін көтеріліп, 22 қатерлі ісік түрлерінің ішінен 6-орыннан 3-ші орынға шықты.
2010 жылы ҚР сүт безі рагы 3355 адамда анықталды. Жоғарғы аурушылық көрсеткіші.
Алматы қаласында – 34,3, Павлодар – 29,8, ШҚО-да – 31,0, Қостанайда – 23,3, Қарағанды –
27,0 облыстарында, ал төменгі – Қызылорда 11,8, Оңтүстік Қазақстан – 11,0, Жамбыл – 13,2,
Атырау – 10,4 облыстарында тіркелді . Сүт безі рагының I-II даму сатысында анықталғандар –
74,1%, ал IV сатысында – 6,9% анықталды. Әсіресе 40-50 жастың арасындағы әйелдер жиі
ауырады (Қ.А\Ш. Нұрғазиев, 2011).
Сүт, кеуде безі ракалды аурулары мен рактың пайда
болу себептері
1.Етеккірлік үрдістің бұзылуы:
- Етеккірдің 12 жасқа дейін басталуы;
- Етеккірдің 50 жастан асқанша тоқтамауы;
- Етеккірдің ай сайынғы келіп-кету үрдісінің өзгерістері;
- Овуляцияның (жүктіліктің) болмауы.
2. Жыныстық қатынастың бұзылыстары:
- Жыныстық қатынастың мүлдем жоқтығы, үзілді-кесілді болуы;
- Әйелдердің жыныстық қатынасқа ынтасыздығы;
- Жүкті болудан физиологиялық жағдайдан тыс сақтану (дәрі қабылдау, қынапқа шаухеттің
түспеуі).
3. Жүкті болу үрдісінің бұзылуы:
- Бірінші нәрестеге 30 жастан кейін жүкті болу;
- Бедеулік немесе нәрестені аз табу (1-2);
- Жиі түсік (5, одан жоғары).
4. Сүт өндіру үрдісіндегі өзгерістер:
- Емізу кезіндегі нәрестеге еміренбеу;
- Нәрестені 2-3 айдан артық емізбеуі, тіпті одан бас тарту.
5. Аналық без бен жатыр аурулары ( созылмалы қабынулар, аналық бездің жылауығы,
жатыр миомасы, эндометриоз).
6. Бауырдың созылмалы қабынуы немесе циррозы.
7. Қалқанша бездің қызметінің төмендеуі (гипотиреоз).
8. Сусамыр, семіздік, гипертониялық ауру.
9. Іріңді мастит.
10. Иондаушы сәулелендіру.
11. Сүт безінің әртүрлі жарақаттары.
12. Тұқым қуушылық.
Сүт, кеуде безінде рак ауруы пайда болғанда төмендегідей
гормондық, иммунологиялық, метаболиттік өзгерістер мен
ауытқулар болады
1. Прогестерон гормонының қалыпты деңгейі төмен, эстрогендік гормонның деңгейі
жоғары болады.
2. Бүйрек үсті без өндіретін картизол гормонының деңгейі күрт жоғарылайды да,
17-кестостероид гормоны төмендейді.
3. Еркектерде андрогендік гармондардың деңгейі жоғары болады (тестостерон,
дегидротестостерон).
4. Барлық гонадотроптық гормондардың деңгейі жоғарылайды.
5. Қанда инсулиннің, холестериннің деңгейі жоғары болады.
6. Қанда тығыздығы жоғары липопротеидтердің деңгейі өсіп, тығыздығы төмен
липопротеидтердің деңгейі азаяды.
7. Қанда тироксин, трийодтиронин, самотостатин гормондарының деңгейі жоғары болады.
8. Жасушалық иммунитеттің белсенділігі төмендейді.
116
Гормональдық фактор
- Сүт безінің ісік алды аурулары мен рагы әртүрлі ағзалардан бөлінетін гормондардың тепе-
теңдігінің бұзылуынан немесе қалыпты жағдайдың ауытқуынан пайда болады. Сондықтан
рактың бұл түрі гормондарға тәуелді ісік болып табылады.
- Сүт безінің өсіп-жетілуіне, сүт өндіруіне тікелей қатынасы бар ағзалар қатарына мишық,
аналық без, ал жанама қатынасы бар ағзаларға қалқанша және бүйрек үсті бездері жатады.
Пролактин – сүт безіндегі пролиферативтік үрдісті жеделдетеді, секреторлық жасушаларды
көбейтеді, бөлікшелердің, сүт өзекшелерінің санын көбейтіп, лакторопты гормон бөледі, ол
альволаларды сүт өндіруге дайындайды.
Сүт безі ракалды аурулары
Сүт безіндегі ракалды аурулары мастопатия, мастоаденоз немесе дисгормональдық
гиперплазия деп аталынады.
Мастопатия тіндік өзгерістерге байланысты екі топқа бөлінеді:
- Жайылмалы.
117
-Түйінді.
Мастопатия бір күнде, не бір айда пайда болмайды, ол бірнеше жылдар бойында біртіндеп
дамиды, сондықтан оны клиникалық, морфологиялық және емдеу үрдісіне байланысты үш
кезеңге бөлеміз.
I кезең – бастапқы кезең, жасы 30-ға дейінгі әйелдерде жиі кездеседі. Ол масталгия,
мастодинамия немесе жай (простая) мастопатия деп аталынады. Бұл кезеңде әйелдердің
етеккірлері келерінің алдынан 4-5 күн бұрын сүт безінде сыздаған аурулық сезім пайда болады,
әсіресе еміздік аймағында. Сүт безі аздап ісінгендей, көлемі ұлғайғандай болып сезіндіреді.
Кейде еміздіктен уыз тәрізді кішігірім бөлінді шығуы мүмкін. Аталмыш белгілер етеккір
біткеннен 4-5 күннен кейін білінбейді.
II кезең – егерде бірінші кезеңде емделмесе, сүт безі ағзаларында бездік тіндер бірте-бірте
дәнекер тіндермен алмаса бастап, сүт жолдарындағы өзекшелердің кілегей қабықшасында
қатерсіз папилломалар пайда болады, сүт безінде дәнекер тіндер көбейіп, сүт жолдары
қоймаларында жылауық пайда болады. Бұл кезеңді фиброзды-кистозды (қатайма-жылауықты)
мастопатия деп атайды.
III кезең – науқас адам бұл кезеңде де емделмесе, дәнекер тіндер шоғырланып, сүт
безі тіндерінде қатайған фиброзды ошақты немесе жайылмалы тіндік өзгерістер немесе
сүт түтікшелерінде жылауық, папилломалар пайда болады, яғни түйіндік-жылауықтық
мастопатияға немесе фиброаденомаға айналады.
Егерде қыз балаларда туа біткен аналық бездің өндіретін эстрогендік гормондары үнемі
жоғарғы деңгейде болса, онда жасы 15-18-ге келген кезінде аталмыш үш кезеңнен өтпеген
филлоидтық фиброаденомалар пайда болады.
Сүт безі рагының пайда болуына бейімді жоғарғы
қауіп-қатерлі топ
Жан-жақты емханалық тексерулерден өткеннен кейін, әйелден аталып өткен ракалды
аурулардың пайда болуының 12 себебінің 5-і бар болса, гормондық, иммунологиялық,
метаболиттік аталмыш ауытқулар байқалса және осыларға қоса мастопатияның II-III
кезеңдерінің барлығы анықталса, ондай әйелдер жоғарғы қауіп-қатерлілер қатарына
жатқызылады да, I ”б” клиникалық диспансерлік топқа есепке алынады. Оларға әртүрлі
сауықтыру, емдеу шаралары қолданылады.
Әрбір ай сайын емхананың бас дәрігері онкологпен бірлесе отырып дәрігерлік кеңесте
емхана бойынша сүт, кеуде бездеріндегі рактың кешігіп анықталу ( ІІІ- ІV даму сатысы)
себептерін анықтап, сол себептердің болашақта қайталанбауы жөнінде әртүрлі шаралар алады.
Мастопатияны анықтау тәсілдері
1. Әрбір әйел адам оқта-текте етеккір аяқталғаннан 6-7 тәулік өткеннен кейін өзінің сүт безін,
қолтық астындағы бездерді сипап тексерулері арқылы сүт безінде пайда болған өзгерістерді
байқап отырулары керек.
2. Сүт безіндегі оқыс бөлінділерді анықтау үшін «сүт безі тартқышын» үнемі тексеріп
отыру керек.
3. Скрининг тәсілінде флюоромаммография, дуктография ,ультрадыбыстық зерттеулер
арқылы сүт безінде пайда болған әртүрлі өзгерістер анықталады.
4. Гинекологиялық анамнез, аурудың даму тарихын анықтау.
5. Мануалдық тексеру (қарау, сипау).
6. Гормондық, иммунологиялық, биохимиялық зерттеулер.
118
7. Цито-морфологиялық зерттеу (сүт безінен бөлінділер, сорындылар алынады).
Мастопатияны емдеу тәсілдері
I кезеңдегі мастопатиясы бар әйелдерге балалы болып, нәрестені 1-1,5 жыл бойында үзбей
емізу. Егер оған мүмкіншілігі болмаса, онда жыныстық гормондардың деңгейін анықтап,
гормондық дәрілермен емделеді, оған қосымша вобензим, маммолептин, мастодион, 0,5%
йодты калий, т.б. қолданылады.
II кезеңдегі науқастарға жүкті болуға болмайды, оларды қатаң диспансерлік бақылауға
алып, әуелі консервативтік емдер қолданылады, мастопатияның пайда болуына септігін тигізген
себептерге қарсы шаралар жүргізіледі.
III кезеңде – хирургиялық тәсілмен секторалдық резекция жасалынып, кесіп алынған тіндер
шұғыл түрде морфологиялық тексеруден өткізіледі.
Сүт безі рагының патологиялық анатомиясы
Макроскопиялық түрі мен көрінісіне байланысты үшке бөлінеді:
1. Түйінді рак – без ұлпасында бір, кейде бірнеше түйін болады.
2. Жайылмалы рак – оның бірнеше түрлері болады. Олар:
- ісініп- қалыңдаған рак;
- мастит тәрізді рак;
- иілме тәрізді рак;
- «тасбақа» сырты тәрізді рак;
3. Педжет ауруы тәрізді емізіктегі рак, ол сыртқы көрінісі бойынша экзема, ойық жара,ісік
тәрізді болады.
Сүт безі рагының гистологиялық жіктелуі ( UICC, 2002)
А. Инвазивтік емес рак ( рак in situ):
- түтікшелік немесе сүт түтікшелерінің ішіндегі папилломалардан өрбіген рак;
- бөліктік немесе лобулярлық рак.
Б. Инвазивтік немесе инфильтративтік рак:
- сүт түтікшелерінен өрбіген инфильтративтік өрбіген жалпақ жасушалы рак;
- сүт бөліктерін инфильтрациялап өрбіген бездік рак ;
-шырышты ( муцинозды) рак;
- медулярлық (милық) рак;
- тубулярлық рак;
- апокриндік рак;
- пісіп-жетілмеген рак
В. Ерекше түрлер: - папиллярлы ( шашақты)
- жалпақ жасушалы;
- Педжет ауруы тәрізді;
- Саркома тәрізді.
Сүт безі рагының негізгі гистологиялық түрі – бездік рак, оның 90 %-ын түтікшелік, ал
10%-ын бөліктік рак құрайды.
Сүт безі рагы морфологиялық тұрғыдан пісіп-жетілуі бойынша 4-ке бөлінеді:
G 1 – жоғарғы дәрежеде пісіп- жетілген рак
G 2 – орта дәрежеде пісіп -жетілген рак
G 3 – төменгі дәрежеде пісіп- жетілген рак
G 4 – пісіп-жетілмеген рак
119
Сүт безі рагының түйіндік түрі және оның қолтықасты лимфалық түйіндердегі