Файл: Бидайбеков Е. Ы., Лапчик М. П., Нрбекова Ж. К., Саымбаева А. Е. Жарасова Г. С., Оспанова Н. Н., Исабаева Д. Н.doc

Жалпы бiлiм беру орындарының 1989-1990 оқу жылына арналған оқу жоспарларының 15 нұсқасы гуманитарлық, жаратылыстану-математикалық, шығармашылық-эстетикалық бiлiм беруге бағытталуды бiлдiретiн және қала мен ауылдық жерлерде бiлiм беру ерекшелiктерiн ескеретiн бiлiм берудiң мазмұнын саралаудағы алғашқы қадам болды. Оқу орыны кез келген оқу жоспарын таңдау құқығын алды. Бiрақ оқу орындарының нақты оқу жоспарын құрудағы еркiндiгi оқу жоспарларында бiлiм беру үдерісiнiң нормативтi пәндiк ұйымдастырылуымен (яғни пәндердiң тiзiмi жоспардың федералды нұсқасында бекiтiлдi) және бұл жоспарларда бiлiм берудiң құрылымында аз ғана сағаттық өзгертулер енгiзуге рұқсат берiлумен шектелдi.

Нақты бiлiм беру орнындағы бiлiм берудiң құрамы осы бiлiм беру орны өзi дайындаған, қабылдаған және жүзеге асырған бiлiм беру бағдарламасымен анықталды.

Бiлiм берудi басқарудың мемлекеттiк ұйымдар ұқсас бiлiм беру бағдарламаларын (мемлекеттiк бiлiм беру стандарты негiзiнде) әзiрлеудi қамтамасыз етедi.

«Бiлiм беру» туралы заңның талаптарын орындай отырып, мемлекет, аудан, мектеп мүддесiн ең жоғары көлемде ескеретiн бiлiм беру орындарының Базистiк оқу жоспарының (БОЖ) алғашқы нұсқасы бекiтiліп, енгiзілдi. Базистік оқу жоспары – білім мазмұнының жиынтық моделіне қатысты ахуалды түйіндеп көрсететін нормативті құжат болып табылады. БОЖ сәйкестендіріп типтік оқу жоспарлары жасалады.

Информатиканы оқыту үшiн мектептерге берiлген базистiк оқу жоспарының мүмкiндiктерiн талдамас бұрын, осы құжаттың құрылымы мен ерекшелiктерi туралы жалпы сұрақтарға жауап берейiк. БОЖ өз алдына мектеп үшiн қолданылатын нақты оқу жоспары емес, оның негiзiнде әрбiр мектеп өзiнiң жеке оқу жоспарын әзiрлейтiн аудандық базистiк оқу жоспарының негiзi (БОЖ-мен сәйкес келуi мүмкiн) болып табылады. Осы мақсатпен БОЖ құрылымына жалпы азаматтық рухани байлықтары мен мәдени дәстүрлерiне сәйкес оқушылардың жеке тұлғалық қасиеттерiнiң қалыптасуын қамтамасыз ететiн және мемлекет территориясындағы бiлiм беру облысындағы бөлiк құратын бiлiм беру облысы белгiленген инвариантты бөлiк және оқушылардың мүдделерi мен қабiлеттілiктерiне сәйкес олардың жеке мiнез-құлығын қамтамасыз ететiн ұлттық, аймақтық және жергiлiктi әлеуметтiк-мәдени ерекшелiктер мен дәстүрлердi қамтитын вариативтi бөлiк кiредi.

БОЖ-ң инвариантты бөлiгi мектеп бағдарламасының жеке пәндерiн емес, сәйкес оқу пәндерi мен бiрiктiрiлген курстардың жиынтығы болып табылатын нақты мектептердiң оқу жоспарындағы бiлiм беру салалары тiзiмiн қамтиды. Бiлiм беру аумақтарының жиынтығы инвариантты болып табылады, ал оны нақты пәндермен толықтыру әр ауданда, әр мектепте ерекшеленуi мүмкiн.

---

Вариативтi бөлiк «мiндеттi сабақтар, таңдамалы сабақтар» мен «факультативтiк, жеке және топтық сабақтардан» құралады. Оқушыны мiндеттi қосымша оқыту БОЖ инвариантты бөлiгiнiң пәндерiне (сондай-ақ, тереңдетiп оқу үшiн) қосымша курстарды, дарынды балалар үшiн арнаулы жеке оқу жоспарларды енгiзуге арналған инвариантты бөлiктiң және мiндеттi вариативтi бөлiктiң сағаттарынан құралады. Вариативтi факультативтi бөлiк жеке және топтық сабақ беруге қолданылады (аз жабдықталған ауыл мектептерiнде аз топтарда пәндердi оқытуда бұл сағаттар саралап оқытуды ұйымдастыруға мүмкiндiк бередi).

Білім беру стандарты – білім алу құқын жүзеге асыру үшін аса мәнді жағдай жасайтын және өзінің мазмұны жөнінен баланың да, білім берушінің де құқына сай келетін құжат болып табылады.

1998 жылы Қазақстан Республикасындағы жалпы білім беретін мектептерде оқытылатын барлық оқу пәндері бойынша білім стандарты мен базистік оқу жоспары жасалды. Мемлекеттік стандарттың 7-11 сыныптарда Қазақстан Республикасында 1997-1998 оқу жылында бүкіл мектептерде стандарттың тұжырымдамалық талаптарына сәйкес келетін жаңа буын оқулықтары оқытыла бастады [19].
5.2 Қазақстан Жалпы білім беретін оқу орнының базистік оқу жоспарлары
Қазақстан Жалпы білім беретін оқу орнының базистік оқу жоспары (1998 ж)
Негізгі мектепте оқушылардың жалпы орта білім алуын қамтамасыз етеді. Оқу үдерісіне енгізілетін жаңа ақпараттық технологиялардан туындайтын әдістемелік өзгерістерді ескере отырып, информатика негіздерін 7, 8, 9-сыныптарда оқу алғаш рет енгізілді.
Негізгі мектептің базистік оқу жоспары

№	Бiлiм салалары және пәндер	Сыныптар
		5	6	7	8	9	сағат
	Базалық (инвариантты) бөлігі
І	Тіл және әдебиет	10	9	9	8	8	44
1.	Ана тілі және әдебиеті	6	5	5	4	4	24
2.	Мемлекеттік тіл Орыс тілі	2	2	2	2	2	10
3.	Шетел тілі	2	2	2	2	2	10
ІІ.	Математика	5	5	6	6	8	30
1.	Математика	5	5	4	4	4	22
2.	Информатика	-	-	2	2	2	6
3.	Сызу	-	-	-	-	2	2
ІІІ.	Жаратылыстану	2	3	6	8	6	25
1.	География	2	1,5	2	2	-	7,5
2.	Биология	-	1,5	2	2	2	7,5
3.	Физика және астрономия	-	-	2	2	2	6
4.	Химия	-	-	-	2	2	4
ІV.	Қоғамтану	2	2	3	3	5	15
1.	Тарих	2	2	3	3	2	12
2.	Қоғам және адам	-	-	-	-	3	3
V.	Өнер	3	3	-	-	-	6
1.	Музыка	1,5	1,5	-	-	-	3
2.	Бейнелеу өнері	1,5	1,5	-	-	-	3
VІ.	Технология	2	2	2	2	2	10
VІІ	Дене тәрбиесі	2	2	2	2	2	10
	Инвариантты жоғары шекті оқу жүктемесі	26	26	28	29	31	140

---

Мектептік (вариативті) бөлігі

	Факультативтер	5	5	5	5	5	25
	Апталық жоғары шекті оқу жүктемесі	31	31	33	34	36	165

Бағдарлы мектептің базистік оқу жоспары

Білім салалары және пәндер

10 сынып

11 сынып

сағат

Базалық (инвариантты) бөлігі

1.	Тіл және әдебиет	4	4	8
2.	Математика және информатика	3	3	6
3.	Жаратылыстану	4	4	8
4.	Қоғамтану	3	3	6
5.	Өнер	2	2	4
6.	Технология	2	2	4
7.	Дене шынықтыру	2	2	4
8.	Бастапқы әскери дайындық	2	2	4
9.	Инвариантты апталық оқу жүктемесі	22	22	44

Мектептік (вариативті) бөлік

1.	Бағдарлы пәндер	8	8	16
2.	Қолданбалы курстар	4	4	8
3.	Таңдаулы курстар	5	5	10
	Вариативті жүктеме	17	17	34
	Жоғары шекті апталық оқу жүктемесі	39	39	78

---

Информатика курсының жаңа базистiк оқу жоспарындағы бапқа көңiл аударайық. Информатиканың базалық курсы-базалық курсқа кіріспе және базалық курс болып шартты түрде екі бөлікке бөлініп қарастырылады.

Базалық курсқа кіріспе бөліміне (7-сынып) дербес компьютерді оқушылардың оқу-танымдық қызметінде еркін пайдалану дағдыларын қалыптастыруға бағытталған қажетті материалдар кіреді, сондай-ақ ол оқушыларды барлық сабақтарда компьютерлік технологияны кеңінен пайдаланып оқытуға мүмкіндік жасайды. Курс аптасына 2 сағаттан жалпы көлемі 68 сағатқа есептелген.

8-9 сыныптарға арналған базалық курстың негізгі бөлімі оқушылардың ары қарай мамандық таңдауына байланыссыз, логикалық түйіндері бар жалпы білім беруге арналған. Курс 8-9 сыныптарда аптасына 2 сағаттан жалпы көлемі 136 сағатқа есептелген.

Әрбір мамандыққа баулу курсы 10-11 сыныптарда аптасына 2 сағаттан барлығы 136 сағатқа есептелген.

Бұл 1998 жылғы стандарт пен бағдарламаны Ы.Алтынсарин атындағы қазақ Білім беру академиясы Республикалық баспа кабинеті шығарып және 6000 дана таралыммен республиканың барлық мектептеріне таратты.

Барлық ел мектептерiнiң көптеген бөлiгiнде жаңа оқу жоспарын енгiзу кезеңiнде қалыптасқан бұл курсты нақты оқыту жағдайын бейнелейтiн БОЖ-98 жасауда қабылданған мектеп бiлiм беру құрылымындағы информатика курсының орны туралы шешiм қабылдау елдегi мектептердiң көбiнде жаңа оқу жоспарын енгiзу кезiнде қалыптасқан осы курсты дәрiстеудiң нақты жағдайын көрсеттi. Осы жердегіні ғана қалдырып, алдыңғы жазылғандарды осы жерге қосу керек сияқты.

БОЖ маңызды ерекшелiктерi – практикада информатиканы үздіксіз оқыту идеясын тiзбектей iске асыратын және жалғастыратын мектептер мен облыстар үшiн кедергi келтiрмейтiнi, яғни жалпы бiлiм беретiн мектептерде информатиканы оқытуды келешекте дамытуға қарсы болмайтыны сақталған [23,7]. БОЖ-98 вариативтi бөлiгiндегi факультатив, жекеше және топтық сабақтар өткiзуге бөлiнген қосымша сағаттарды қолдана отырып, сәйкесiнше қамтамасыз ету қоры бар (мамандар, техника, оқу-әдiстемелiк база) мектептер өзiнiң оқу жоспарына информатикадан пропедевтикалық (1-6 сыныптар), базалық курс (7-9 сыныптар) және арнайы курстар (10-11 сыныптар) енгiзуiне болады.

«Математика» бiлiм беру саласына информатика курсының қосылуы БОЖ-98 жекеше пән ретiнде информатиканың өзiндiк айналасында көптеген сауалдар тудыруында болып табылады. Шынымен де, математикаға “қосып жазуды” кездейсоқ фактi ретiнде қарастыруға болмайды, оқушыларға информатикалық бiлiм берудiң [27, 26, 28] және басқалар құрылымы мен ұйымдастыруына белгiлi бiр көзқарастарды қолданушылар көзқарастары негiзiнде, мектеп информатикасының құрылымын дамытуға ықпал ететiн және туатын жаңа көзқарастар информатиканы математикамен интеграциялау (мектеп бiлiм берудiң кейбiр кезеңінде) ақталған және заңды құбылыс, ретiнде қарастыруға болады. Осылармен қатар, мектептiң базистiк оқу жоспарының кезектi түрi «Информатика» бiлiм беру аумағының инвариантты бөлiгiнде “көрсетiледi”, бiрақ оны «Математика» бiлiм беру аумағымен бiр жолға (нүкте арқылы) белгiленiп алынады. Информатика оқу пәнiнiң бүтiндiгi мен бiрлiгiн көпшiлiк жақтаушылар үшiн, бұл оның ақпараттық технологияға бөлiп жiберуi, жағдайы «Технология» бiлiм беру саласындағы мектептер үшiн пайда болған жаңа базистiк оқу жоспарында мақсатқа сәйкес қосып жазу және информатиканың теориялық негiздерi түрiнде түсiнiксiз қалдық. Бұл жағдайда үдерістің басы болып көрiнеді. Осылайша, информатиканың өзiндiк курсы бөлiнiп және жоғалып кетедi. Осыған байланысты жағдайдың мәнiн қысқартпай информатика курсының ақпараттық технология базалық курсының сыртында материалдық (өндiрiстiк) облысында компьютердi практикалық қолдану, яғни оларды басқа «Технология» пәндiк облысына көшiру толық орынды үрдіс, бiздiң ойымызша, кризистiң мәнi болып табылады. Бұған дәлел батыс мектептерi, мысалы, [10]. Бұл жағдайда АТ «Технология» бiлiм беру саласын ғана толықтыруы қажет. АТ әр түрлi пәндiк аймақтарда – математикада, жаратылыстануда, филологияда және т.б. мәселенi шешудегi әдiс болып табылуы информатика бiлiм беру саласының тұтастығына қауiп төндiре алмайды. «Математика» бiлiм беру саласы информатикамен бiрiгуге емес, информатиканың толықтығын, мектеп пәндерi жүйесiндегi жеке даралығын сақтау үшiн бөлiсуге бағытталуы қажет.

---

2002 жылы Қазақстан Республикасында қайтадан Мемлекеттік білім беру стандарты жасалынды [30]. «Информатика» курсының пән ретінде оқу жүктемесінің көлемі – 7-11 сыныптарда аптасына 1 сағат, оқу жылына есептегенде 34 сағат. «Информатика» курсының оқу жүктемесі негізгі басқышта (7, 8, 9 сыныптар) – оқу жылына 34 сағат, аптасына 1 сағаттан, барлығы 102 сағат; жоғары сатыда оқыту бағытына байланысты: қоғамдық-гуманитарлық бағытта – жыл бойына 34 сағат, аптасына 1 сағаттан, барлығы 68 сағат; ал жаратылыстану-математикалық бағытта жыл бойына 34 сағаттан, аптасына 1 сағаттан, барлығы 68 сағат болып бекітілді.
Қазақстан Жалпы білім беретін оқу орнының базистік оқу жоспары (2002 жыл)
Негізгі саты

№	Бiлiм салалары және оқу пәндері	Сыныптар бойынша апталық сағат саны						Жүктеме, сағ.
		5		6	7	8	9	апталық	жылдық
	Базалық (инвариантты компонент)
І.	Филология	2	11		11	10	10		1836
2	Ана тілі және әдебиет				5			24	816
3.	Мемлекеттік тіл/Орыс тілі		3		3	3	3	15	510
4.	Қазақ әдебиеті	1	1		1	1	1	5	170
5.	Шетел тілі	2	2		2	2	2	10	340
ІІ.	Математика	5	5		5	5	7	27	918
5.	Математика	5	5		4	4	4	22	748
6.	Информатика				1	1	1	3	102
7.	Сызу					2	2	2	68
ІІІ.	Жаратылыстану	2	3		6	9	7	27	918
8.	География	2	1,5		2	2	1	8,5	289
9.	Биология		1,5		2	2	2	7,5	255
10.	Физика				2	2	2	6	204
11.	Химия					3	2	5	170
ІV.	Қоғамтану	2	2		3	3	5	15	510
12.	Тарих	2	2		3	3	3	13	442
13.	Қоғамдық білім негіздері						2	2	68
V.	Өнер	3	3					6	204
14.	Музыка	1,5	1,5					3	102
15.	Бейнелеу өнері	1,5	1,5					3	102
VІ.	Технология	2	2		2	2	2	10	340
16.	Технология	2	2		2	2	2	10	340
VІІ	Дене шынықтыру	2	2		2	2	2	10	340
17.	Дене шынықтыру	2	2		2	2	2	10	340
Инвариантты оқу жүктемесі		28	28		29	31	33	149	5066
Мектеп (вариативті) компоненті
Факультативтер, таңдау курстары		3	3		3	3	3	15	510
Жоғары шекті оқу жүктемесі		31	31		32	4	36	164	5576
Оқушы компоненті
Жеке және топтық кеңестер, белсенді қозғалыс сипатындағы сабақтар		2	2		2	2	2	10	340
БАРЛЫҒЫ		33	33		34	36	38	174	5916

---