Файл: Бидайбеков Е. Ы., Лапчик М. П., Нрбекова Ж. К., Саымбаева А. Е. Жарасова Г. С., Оспанова Н. Н., Исабаева Д. Н.doc

Қарастырылып отырған проблемадағы маңызды мәселе - информатиканы жалпы білім беретiн мектепте қалай оқыту мәселесі: бұрыннан бар курстардың құрамына пән ретiнде енгiзiп, жеке курс ретiнде ме, әлде информатиканың оқу материалын бiрқатар оқу пәндерiнде тарата бөлiп оқытқан жөн бе? Осы мәселенi кибернетиканың жалпы бiлiм беретiн курсына қарастыра келе, В.С.Леднев жеке пән пайдасына келесі дәйектерді келтіреді [20, 213-б.].

«Егер кибернетика бойынша оқу материалдарын әртүрлі оқу курстарына бөлiп беретiн болсақ, онда пәнi басқа ғылымдардың құрамды бөлiгiне енбейтiн кибернетиканың зерттеу аймағы туралы мәліметтер ғылымда жүйеленетіндей негізгі белгілер бойынша жүйеленбей, басқа оқу курсының логикасында мазмұндалатын болғандықтан қосалқы түрде беріледі. Бұл оқушыларда кибернетика зерттейтін ақиқаттық облысы туралы толық емес, тіпті, бұрмаланған жаңсақ түсініктердің қалыптасуына сөзсіз әкеп тірейді. Оның үстіне, мұндай жол ұғымдарды қалыптастырудың ұтымды дидактикалық құралы болып табылатын, осы ғылыммен анықталған негiзгi ұғымдық және әдiстемелiк аппарат шеңбері мен логикасында кибернетиканың негізгі, іргелі ұғымдарын қалыптастыру мүмкіндігін жоққа шығарады. Басқа оқу пәндерi логикасында оқылатын кибернетика ұғымдары, өздерінің ұғымдық жүйесiнде бөгде бола, оқушылармен елеулі мәні шамалы, қосалқы нәрсе ретiнде қабылданатын болады. Сол себептен, орта мектепте кибернетиканы оқытудың жолдары туралы мәселенi түбегейлі мақсатқа сай шешу оны оқыту үшін жеке оқу курс ашу болып табылады... Әрине кибернетикадағы кейбiр мәлiметтер ақылға сиятындай шеңберде басқа оқу пәндерiне: математикаға, биологияға және еңбекке баулу курстарына енгiзiлуi тиiс. Жалпы орта бiлiм беру мазмұнында жаңа пәннiң пайда болуы онымен тығыз байланыстағы пәндердiң орны туралы басқаша қайтадан ойластыруды, тіпті, олардың мазмұнына кейбір жөндеулер енгізуді қажет етедi. Бұл өзгерiстердің пәнаралық байланыстардың құрылымы мен сипатына әсер етпеуі мүмкін емес» [13, 213-б.]. Осы қорытындыларды дамыта отыра, [21] мақала авторлары «информатика» оқу пәнінің мектеп бiлiм беру құрылымындағы орнын толығымен негіздейді: «Жалпы кибернетикалық білім жалпы білім беру мазмұнының базалық құраушысы болып табылады. Бұл дегенің, оған келесі дидактикалық формуланы таратуға болады деген сөз, яғни жалпы білім берудің кез келген базалық құраушысы бiлiм беру мазмұнына екi түрде: ерекше оқу пәні (бұл қазір информатика курсы) түрінде және басқа оқу пәндеріне «кірме» түрінде енедi».

---

2.3 Информатиканы оқыту теориясы мен әдістемесі педагогикалық ғылымның жаңа саласы және информатика мұғалімін дайындайтын оқу пәні
1985 жылы орта мектепке жалпы бiлiм беретiн «Информатика және есептеуіш техника негіздерін» жеке пән ретiнде енгізу объектiсi информатиканы оқыту болып табылатын педагогикалық ғылымның жаңа саласының қалыптасуына жол ашты. Ғылыми мамандықтардың ресми жіктелуі бойынша, оған қоғам қойған мақсаттарға сай дамуының қазіргі кезеңiнде информатиканы оқыту заңдылықтарын зерттейтiн педагогиканың бұл саласы «Информатиканы оқыту мен тәрбиелеу теориясы мен әдiстемесi» (бiлiм беру деңгейлерi бойынша) деген атауға ие болды. Тіпті, ғылыми бағыттың қиын оқылатын түсіндірмесінен көрініп тұргандай, классификатор жолы педагогикалық ғылымның осы саласының мейлiнше тұтастық пен толықтыққа айқын ұмтылатындығын көрсетеді. Келтірілген тұжырымдамадан, информатиканы оқыту әдістемесі мен теориясына, ол қай жерде, қандай деңгейлерде: мектепке дейінгі, мектептегі кезеңде, барлық орта білім беру орындарында, жоғары оқу орындарында, информатиканы өз бетімен оқуда және қашықтықтан оқыту түрлерінде және т.б. жүргізілмесін, барлық жерде информатиканы оқыту үдерісін зерттеуді жатқызу керек екендігі шығады. Осы айтылған салалар қазіргі кезде заманауи педагогикалық ғылымның алдында өзіне тән ерекше проблемаларын қойып отыр. Бізді, бұл жағдайда, бірінші кезекте информатиканы оқыту әдістемесінің информатиканы оқытуды орта мектепте жалпы білім беретін информатика пәні шеңберінде қарастырылатын саласы қызықтырады.

Информатиканың әдістемесінде берілген анықтамадағы информатиканы ғылым ретінде оқытуда бұл ғылыми саланың дайын күйде бар екендігін білдірмейтіндігі байқалады. Информатиканы оқыту теориясы мен әдістемесі бүгінгі таңда қарқынды даму үстінде. Мектеп информатикасының енгеніне бірнеше ондаған жылдар болса да, көптеген мәселелер жаңа педагогикалық ғылымда жақында ғана пайда болып, терең теориялық негізге ие болып, ұзақ тәжірибелік тексеруден өтіп үлгермеуде.

Оқытудың ортақ мақсаттарына сай информатиканы оқыту әдістемесінің алдында мына негізгі міндеттер тұр: информатиканы оқытудың нақты мақсаттарын, сонымен бірге сәйкес жалпы білім беретін пәннің мазмұны мен орнын орта мектептің оқу жоспарына сәйкес анықтап, мектепке, пән мұғаліміне мақсатқа жетуге бағытталған ұтымды әдістер мен оқытудың ұйымдастыру формаларын жасап, ұсыну; информатиканы оқыту құралдарының бар жиынтығын (оқу құралдары, программалық құралдар, техникалық құралдар және т.б.) қарастырып, мұғалім жұмысы тәжірибесінде оларды қолдану бойынша әдістемелік ұсыныстар жасау.

---

Басқа сөзбен айтсақ, информатиканы оқыту әдістемесінің алдында басқа мектеп пәндерінің әдістемесі сияқты, дәстүрлі негізгі үш сұрақ тұрады:

• 
  информатиканы не үшін оқытамыз?
  
• 
  ненi оқытамыз?
  
• 
  информатиканы қалай оқытамыз?
  

Информатиканы оқыту әдістемесі – жаңа ғылым, бірақ ол құр жерден қалыптасып жатқан жоқ. Жалпы кибернетикалық білім берудің мақсаты мен мазмұнын алдыңғы қатарлы, iргелi дидактикалық зерттеулер, информатика пәнін енгізгенге дейін отандық мектептерде жинақталған оқушыларды кибернетика элементтеріне оқытудағы практикалық тәжірибелер, алгоритмдеу, программалау, логика элементтері, есептеуіш және дискретті математика, информатиканы оқытудағы жалпы білім беретін негізгі мәселелерді қайта өңдеу жалпы жарты ғасырлық тарихты қамтиды. Информатика әдістемесі педагогикалық ғылымның iргелi бөлімі ретінде өз дамуында философияға, педагогикаға, психологияға, информатикаға, сонымен бірге орта мектептің кең көлемді практикалық тәжірибесіне сүйенеді.

Информатиканы оқыту әдістемесіне біріктірілген әдістемелік–педагогикалық білім мен тәжірибелердің барлық жиынтықтарынан, “Информатика” мамандығына мұғалімдерді дайындайтын білім беру бағдарламасына енетін жоғарғы кәсiптiк білім берудің Мемлекеттік стандартына сай «Информатиканы оқыту теориясы мен әдістемесі» оқу пәні ерекше орынға ие болады [5]. «Информатиканы оқыту әдістемесі» оқу курсы ең алғаш педагогикалық жоғарғы оқу орындардың оқу жоспарына 1985 жылы физика-математика факультеттерінің құрамында «Информатика» қосымша мамандығы бойынша мұғалімдерді дайындауды ұйымдастыруға байланысты енгізілді [24]. Сонан соң осы курс бойынша оқу құралы пайда болды [17]. 1993 жылы бірінші рет негізгі мамандығы «Информатика» мұғалімі болатын талапкерлер қабылданды (Омбы пед. университеті [16]). 1995 жылдан бастап “Информатика” мамандығы бойынша жоғарғы педагогикалық білім берудің Мемлекеттік стандарты іске асырылуда. Қазақстанның педагогикалық жоғары оқу орындарында да информатикадан «негізгі» мұғалімдерді дайындау кең дами бастады. Бұған қарамастан, болашақ информатика мұғалімдерінің ұзақ мерзім ішіндегі әдістемелік дайындығының мазмұны – оның кәсiптiк дайындығындағы әлсіз бөлігі [15] екендігі байқалып, дұрыс сынға алынды. Ұзақ уақытқа дейін кафедралар мен студенттерге негізінен мерзімді басылымдарды пайдалануға тура келгеніне қарамастан, қазіргі кезде информатиканы оқыту әдістемесі бойынша оқулықтар біртіндеп шыға бастады. Болашақ информатика мұғалімдерінің әдістемелік дайындығына ресми бағдар ретінде сол кезде ұсынылған оқу бағдарламаларын жатқызуға болады [32]. Бұл оқу пәнінің мазмұны информатиканы оқыту әдістемесінің жалпы теориялық негізін, негізгі программалық–техникалық құралдардың жиынтығын, сонымен қатар, мектеп информатика курсының нақты тақырыптарын оқып-үйренудің әдіс-тәсілдерін қарастырады.

---

---

2.4 Информатика мұғалімінің әдістемелік құзырлылығының тұжырымдамалық негіздері
Информатика мұғалімінің әдістемелік құзырлылығын болашақ мұғалімнің жалпы орта мектепте информатиканың үздіксіз курсын қазіргі заманғы оқытудың педагогикалық технологиялары негізінде оқытуға теориялық және практикалық дайындығы, білімді ақпараттандыру жағдайында педагогикалық сапасын арттыруға, кәсіби өсуге қабілеттілігі мен икемділігі деп түсінеміз.

Информатика мұғалімінің әдістемелік құзырлылығы құрылымында пәндік және метапәндік құраушыларды бөліп көрсетуге болады (2.1-сурет).

Пәндік құзырлылық пәнді оқу барысында пәндік дайындық кезінде қалыптасады, ол информатиканы ғылым ретінде оқуға және практикалық іс-әрекет саласына (алғашқы пәндік білім) бағытталған.

Әдістемелік құзырлылықтың метапәндік құраушыларына:

• 
  жалпыкәсіби – жалпы гуманитарлық, әлеуметтік-экономикалық және жалпы кәсіптік пәндерді оқыту барысында қалыптасады;
  
• 
  базалық – әдістемелік курстарды оқыту және курстық жұмыстарды орындау нәтижесінде, оқу және негізгі мектептегі өндірістік практика барысында әдістемелік құзырлылықтың қалыптасуы;
  
• 
  кәсіби-бағытталған – жоғарғы мектепте өндірістік практика барысында пайда болатын әдістемелік құзырлылықты дамыту;
  
• 
  оқу-зерттеушілік - информатиканың педагогикалық қосымшалары саласында оқушылардың оқу-зерттеушілік іс-әрекеттерін жандандыруға бағытталған.
  

2.1-Сурет. Информатика мұғалімінің әдістемелік құзырлылығы
Қазіргі жағдайда информатика мұғалімінің жалпымәдени құзырлылығы мен тұлғалық әлеуетін (әлеуметтік мәдениетті әдіс) дамыту өзекті мәселе болып отыр, бұл жағдайда оның іс-әрекеті тұлғаға-бағытталған білім беру парадигмасын (тұлғаға-бағытталған әдіс) түсінуге негізделуі қажет [50, 52,58]. Кәсіптік қызметте АКТ-ны практикалық қолдану информатика мұғалімінің әдістемелік құзырлылығының интегративті құраушысы ретінде ақпараттық-коммуникациялық құзырлылыққа бағытталған [17].

Әдістемелік құзырлылықтың қалыптасуы мен даму нәтижесі информатика мұғалімінің кәсіптік қызметке дайындығынан көрінеді, оның мазмұнын жобалау, ұйымдастыру және коммуникативтік біліктіліктерінің үш тобы арқылы анықтауға болады [4].

Информатика мұғалімінің жобалау біліктілігі білім беру үдерісін жобалауда көрінеді (білім беру алаңдарын бөлу, олардың кезеңмен іске асыру тәсілдерін негіздеу, білім беру үдерісінің қатысушыларының іс-әрекеттері мазмұны мен түрлерін жоспарлау).

---