Файл: Саба Мерзімі Саба таырыбы.doc

File ............................ файлдармен жұмыс.

Edit ........................... бағдарламаның бастапқы мәтінің редакциялау.

Search ...................... бағдарлама мәтініндегі символдар тобын табу

және ауыстыру.

Run ........................... орындауға жіберілген бағдарлама

компиляциясы.

Compile..................... орындауға жіберілмеген бағдарлама

компиляциясы.

Debug ....................... бағдарламаны дұрыстау (бағдарламадағы қатені

іздеу және орындалғаннан кейін нәтижені көру).

Tools ......................... бағдарламалау жүйесіне қатысы жоқ

бағдарламалармен жұмыс (мысалы, ассемблер).

Options .................... бағдарламалау жүйесінің параметрлерін туралау.

Window ................... ағымдағы ашық терезелермен жұмыс.

Help ......................... бағдарламалау жүйесі туралы мәліметтер алу.
Жаңа файл құру



Бағдарламамен жұмыс істемек бұрын бағдарлама мәтіні терілетін жаңа файл құруымыз қажет. Файл құру File New командасы арқылы жүзеге асырылады (2.2 - сурет).

2.2 - сурет
Ашылған жаңа файылға Noname00.pas атауы беріледі, сәйкесінше келесі ашылған жаңа файлға Noname01.pas, Noname02pas т.с.с. атаулар беріледі (2.3- сурет).

2.3- сурет

Файл атауы латынның бас және жай әріптерінен тұрады. Файл атауы жазғанда кирилица әріптері (орыс әріптерін) қолданылмайды. Сонымен қатар файл атауында бос орын және төмендегі символдар кездеспеуі тиіс :

* = + [ ] ; : , . < > / ?
Мәліметтер типі

Санның тұтастай және заттай екі типі болуы мүмкін. Тұтастай сандар +, - белгісімен немесе белгісіз ондық сандардың ретімен түсіндіріледі. Мысалы, 1; 8; -67; +100. Тұтастай сандардың барынша мүмкін белгісізі төмендегі кестеде келтіріледі:

Типтер	Белгілер диапозоны	Жадтағы алатын орны, байт
Shorting	-128...127	1
Integer	-32768...32767	2
Longing	-2147483648...2147483647	4
Byte	0...255	1
Word	0...65535	2

---

1-кесте

Ескерту: Белгілер диапозоны үлкен белгілірден тұратын айнымалыны сақтау үшін үлкен жад талап етеді. Integer немесе Longing сияқты үлкен типтермен кішкентай белгілерді сақтайтын айнымалын жазудың мәні жоқ.

Turbo Pascal тілінде заттық сандар негізгі және көрсетпелі үлгілерде жазылады. Негізгі үлгіде нүктемен бөлінген тұтастай және бөлшек бөліктер түрінде болады. Санның түтас және бөлшек бөлігі егер ол нөлге тең болса болмауы мүмкін.

Мысалы,

1.2; 0.5; 5.0; -123.034; +234.567; 90.

Көрсетпелі үлгідегі (жылжымалы нүктемен немесе Е үлгісінде) сандарды жазу көрсеткіш үлгідегі 10 негізімен сай келеді. Е үлгісіндегі сан заттық немесе тұтас константа мен реттен тұрады. Рет Е әріпінен басталады, оның соңынан белгімен немесе белгісіз екі ондық саннан аспай тұратын тұтастай константа келеді.

Мысалы, 8505 санын Е үлгісімен түрлі әдістермен жазуға болады: 8.505Е4; 8505Е+4; 8.505+04; 8505Е5; 85.05Е2; т.б.

Заттың, сандардың жол берілетін белгілер саласы мен орын алатын жады 2 кестеде келтірілген:

Типтер	Белгілер диапозоны	Жадтағы алатын орны, байт
Real	2*10-39...1.7*1038	6
Double	10-324 ...1 0308	8
Extended	10-4851 ...1 04832	10
Comp	-2*1063 +1... 2*1 063 -1	8

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. 
   Мәліметтердің қандай типтері бар?
   
2. 
   Бүтін типке қандай амалдар қолданылады?
   
3. 
   Символдық типке қандай амалдар қолданылады?
   

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Конебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

---

Үй тапсырмасы: тақырыпты оқу.

№8 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Стандартты функциялар.

Сабақтың мақсаты: Паскаль тілінде айнымалыларды сипаттау жолдарымен таныстыру, өрнектердің математикалық жазылуы мен бағдарламалау тілінде жазылу ерекшеліктерін терең ұғындырып, берілген өрнекті бағдарламалау тілінде жазуды меңгерту.
Үй тапсырмасын талқылау:

1. 
   Мәліметтердің стандартты типтері қалай сипатталады?
   
2. 
   Паскаль тілінде бағдарламааның жазылуына қанндай талаптар қойылады?
   

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Арифметикалық ұғымдар.

Жоғарыда қолданылған арифметикалық ұғымдарға қоса Паскаль тілінде тағы да төмендегіше операциялар кездеседі:

+................ қосу / ................... бөлу

– ............... алу div ............... бүтін бөлік

* ............... көбейту mod ............ қалдық бөлігі
Алғашқы төрт операция қарапайым арифметикадағыдай орындалады, тек жазылуы өзгеше. Сондай – ақ ab математикада a және b айнымалыларының көбейтіндісін білдіретін болса, бағдарламада екі айнымалылардын арасына көбейту таңбасын қоймай кетуге болмайды, кері жағдайда компиляция кезінде компьютер оны екі әріптен құралған айнымалы атауы ретінде қабылдап нәтижесінде қате пайда болады.

mod және div қолданыста келесі нәтижеге ие:

91 div 8 =11

91 mod 8 = 3

яғни, mod және div операциялары тек бүтін типті айнымалы мен тұрақтыларда орындалады.

Осы уақытқа дейін біз аз көлемді сандармен жұмыс істедік енді, үлкен көлемді сандар құрайтын бағдарлама құрайық. Бұл бағдарлама мегабайт, килобайт, байт және битпен өлшенетін компьютердің оперативті жадысының көлемін анықтайды. Мұнда келесі қатынастар орындалады:

1 мегабайт = 1024 килобайт;

1 килобайт = 1024 байт;

1 байт = 8 бит

Бағдарламада mb –мегабайтты, kb – килобайтты, by – байтты және bit – битті сипаттайтын төрт айнымалылар қолданылады. Есептін қорытындысында үлкен көлемді сан алынатын болғандықтан бұл бағдарламада -32768 ден 32767 дейігі диапазондағы integer типінің орнына -2147483648 ден 2147483648 дейінгі диапазондағы longint типін қолданылған дұрыс.
Стандартты функциялар

Математикалық ф/р	Паскальда жазылуы
sin x	sin(x)
cos x	cos(x)
artctg x	artctg (x)
Ln x	Ln(x)
ex	Exp(x)
| x |	Abs(x)
x2	sqr(x)
	sqrt(x)

---

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

1. Арифметикалық өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:

a) x=4a+5b+sin60 ә) б)

2. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық түрде жазыңдар:

а) sqr(x)+5*a/(a+b) ә) y:= z/2*x+sqr(sin(5*x))-sqrt(cos(x))/x

б) y:= sqrt(sin(2-x)/cos(2*x)+2*x)-sqrt(cos(sqr(x))-2*sin(a)/abs(a-x))
Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, Стандартты функциялардың программалауда алатын орны қандай?
Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с	Аты-жөні	Балдық баға	Дәстүрлі баға
1	Алмаханов Нұрман
2	Зәуірбек Мағжан
3	Исмагулов Даурен
4	Қалдан Дархан
5	Кеңесбек Тұрғанбай
6	Көнебаев Бекжан
7	Мұңайтпас Гүлжан
8	Нұрхат Ерқанат
9	Орынбаева Анар
10	Өсербай Ардақ
11	Өсімжанұлы Ермек
12	Темірбектегі Нұржан
13	Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

1. Арифметикалық өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:

a) z=a²+|5b-10|+cosx ә)

---

2. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық түрде жазыңдар:

а) f:=sqrt(4x-20)+y/a+b ә) y:= 5-10z/2*x+abs(sin(5*x)+10)-sqrt(arctg(x)/y)

3. Жоғарыда берілген өрнектердің алгоритмін блок-схема түрінде құрыңдар.

№9 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: №1 Тест .

Сабақтың мақсаты: оқушылардың білімін қорытындылау.

Үй тапсырмасын талқылау:

Оқушылардың дәптерлерін жинап алып, үй тапсырмаларының орындауын тексеремін.
Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Оқушыларды жеке-жеке отырғызамын, алдарына тест сұрақтары жазылған парақ, жауап парағын беремін және қаламнан басқасының бәрін (оқулық, дәптер, күнделік т.б.) жинап аламын.
Тест №1

1. 
   Алдын ала мағынасы анықталған тiлдiң құрамының бiр бөлiгi болып табылатын сөздердiң атауы.
   

А) тұрақтылар

Ә) қолданушының идентификаторы

Б) идентификаторлар

В) қызметшi сөздер

Г) стандартты идентификаторлар

2. 
   Компьютер үшiн пайдаланатын кодта қайсы сандар комбинациясы iстеледi?
   

А) 2,10 Ә) 0,1,2,...,9 Б) 0,1 В) 8,16 Г) 2,8

3. 
   Идентификатор тек қана ... немесе ... басталады.
   

А) әрiптен, символдан

Ә) әрiптен, цифрдан

Б) цифрдан, төменгi сызықшадан

В) әрiптен, төменгi сызықшадан

Г) символдан, төменгi сызықшадан

4. 
   Мәтіндік режимде жұмыс істеу модулі
   

А) var Ә) Crt Б) Graph В) const Г) type

5. 
   Var қандай тарауды бiлдiредi
   

А) айнымалылар Ә) операторлар Б) тұрақтылар В) таңбалар Г) типтер

6. 
   Тұрақтыны анықтау үшiн қолданылатын қызметшi сөз
   

А) integer Ә) real Б) char В) const Г) var

7. 
   «Немесе» логикалық операциясының жазылуы.
   

А) or Ә) not Б) char В) and Г) var

8. 
   Айнымалылар дегенiмiз программаның орындалу барысында мәндерiн ... болатын шамалар.
   

---