Файл: Электржйенi.docx

^{Өндірістік қызметтің сенсоризациясы, яғни адамның сезім мүшелерін датчикке ауыстыру үшінші өндірістік революцияға жатады.Оның біріншісі – машина-энергетикалық, ал екіншісі – ақпаратты-компьютерлі революция. Датчикке деген қажеттілік күннен-күнге артып келеді.Бұл бақылау мен басқарудың автоматтанған жүйеге көшуіне, жаңа технологиялық процестің енуіне, жалпы өндірісті автоматтандыруға байланысты. Жоғары метрологиялық мінездемелерінен басқа датчиктер жоғары сенімділігімен, ұзақ уақытқа жарамдылығымен, тұрақтылығымен, аз габариттілігімен, аз энергия тұтылуымен сипатталады.Бұндай талаптарға талшықты-оптикалық датчиктер толықтай жауап береді. Бұл датчиктер оптикалық сәулеленуді электрлік сигналға түрлендіруге негізделген. Қабылданатын оптикалық сәулеленудің интенсивтілігіне және толқын ұзындығына байланысты бұл датчиктердің көмегімен жарықтың жарықтылығын, заттардың температурасын, оптикалық сәулеленудің спектрлік құрылымын және т.б. шамаларды тіркеуге болады.}

3. ТЭТ сигналдарын өлшеу құралдары

ТЭТ-пен бірге жұмыс iстейтiн қосалқы аспаптар:

а) магнит электржүйенiң милливольтметрлерi; б) потенциометрлер;

в) нормалаушы түрлендiргiштер.

1. 
   Милливольтметрлер.
   

Магнит электр милливольтметрлер термоэлектр термометрлермен жəне басқа түрлендіргіштермен бірге температураларды өлшеуге кең қолданылады.

Əрекет принципі ментеория негiздерi. Магнит электр милливольтметрлер өткізгіш бойынша (жылжымалы рамканың орамасы) өтетін тұрақты тоқпен жəне тұрақты жылжымайтын манниттiң магниттiк өрiсiнiң аралығындағы əсерлес күштерiн қолдануында негiзделген. Өткізгішке əсер ететін күш əрқашан тоқтың бағытына жəне магниттiк өрiстiң бағытына нормал бойынша бағытталады.
1.6 суреттегі белгiлер:

1- жұмсақ болаттан жасалған цилиндрлiк өзек;

2– рамка; NS – тұрақты магнит; 3– табан тiреулер;

4– спираль серiппелер;

5–

---

керн (ось);

6– құралдың шкаласы;

7– нұсқағыш.

6. 
   сурет – Милливольтметр сұлбасы
   

Спираль серіппелер рамканың айналуына қарсылық моментті жасайды. Олар бір шетімен 5 осіне, басқасымен аспаптың қозғалмайтын бөлігіне бекітіледі. Бұл серіппелер рамканың ток өткізгіш элементтері болып табылады.

Керндерде бекітілген рамка тік жəне көлденең де айналу осімен дайындалады.

Рамка – ұзындығы lжəне ені 2rтікбұрыш, бір- бірімен лакпен бекітілген жіңішке мыс сымның nорамынан тұрады. Раманың ішінде орналасқан 1 асында(1.6 сурет), ол əрқашан біркелкі жəне радиалды магнит өрісінің əсерінде болады.

Онда рамканың бұрылу бұрышынан тəуелсiз, оның жазықтығы магниттiк индукцияның В векторына параллель болады, сондықтан рамка бойынша I электр тоғы аққанда, жылжымалы жүйеге магнитті электр моменті М_МЭ = 2rlВIəсер етеді.

Спиральді серiппе арқылы құрылған қарсы əсер ету моменті мынаған тең болады:
М_қм=Wφ,
мұнда φ – рамканың бұрылу бұрышы;

W– меншiктi қарсы əсер ету момент.

Кейбір φ бұрылу бұрышында:
^Мқм^=ММЭ,

---

6. 
   сурет - Миливольтметрмен термоЭҚК-ін (mv) өлшеу сұлбасы
   

Сұлбадағы белгілер:

R_тең– теңестіруші катушканың кедергісі;

R_қ– қосымша катушканың кедергісі;

R_м=R_т+R_қ– милливольтметрдің ішкі кедергісі;

R_сыр=(R_AB+ R_FD+ R_C+ R_тең) – аспаптың а, б қысқыштарына қатысты тізбектің сыртқы кедергісі.

---

Сонда бiрмен салыстырғанда R_сыр/R_маз болған сайын, соғұрлым осы қатынастың өзгеруі, мысалы, қоршаған ортаның температурасының өзгеруінен, U_abжəне EAB(t,to)арасындағы сызықтық тəуелділікке аз əсер етеді.

R_сыр/R_мқатынасы R_м=R_р+R_қөскен сайын төмендейді. R_рмыс сым болғандықтан, R_м-ді тек қана R_қ– манганиндік катушканы жоғарлату арқылы көтеруге болады. Бірақ R_ммəнінің өте жоғары көтерілуі S_Uсезімталдығын төмендетеді.

Əдете R_м =100-500 Ом, ал R_р/R_м≤ 1/3, бұл жағдай аспаптың температуралық коэффициентін əлде қайда төмендетеді. R_сыр= 0.6-25Ом-ға стандартталған, милливольтметр шкаласында көрсетіледі.

---

Осыған байланысты, егер ТЭТ градуировкасы шкала корсеткішінің градуировкасына сəйкес келсе, миливольтметрдің градустық шкаласын қолдану мүмкін болады. Сыртқы желі кедергісін қиыстыру R_теңкедергісі көмегімен шкалада көрсетілген R_сыр-ға келтіру керек.

Егер миливольтметр шкаласы mV берілген болса, ол R_сыр–ны есепке алмай көрсетіледі жəне миливольтметр көрсетуі U_ab-ға тең болады; онда белгілі R_сырмен R_мкөмегімен ТЭТ-ің кез-келген градуировкасы үшін E_AB(t,to)термоЭҚК-і анықталады, жəне өлшенетін температураныда кестелерден анықтауға болады.

Өнеркəсіп стационарлы миливольтметрлерді градустық шкаласының дəлдік кластары 0,5; 1,0 ; 1,5; 2,0 болатындай шығарады. Тасымалданатын миливольтметрлер градустық жəне миливольтметрлік шкалалары келесі дəлдіктермен: 0,2; 0,5; 1,0 орындалады.

3. 
   Потенциометрлер.
   
   1. 
      Компенсациялық өлшеу əдiсi.
      

Потенциометрлердiң əрекет принципі белгiсiз кернеудi қосымша көзінің тоғымен жасалатын кернеу құлауымен теңестiру (компенсациялау) яғни компенсациялықөлшеуəдiсiнденегiзделген. (1.8 сурет)

1. 
   компенсациялықконтурқұрамында қосымша көз E_Бжəне R_аbреохорд
   

(компенсациялық резисторы) болады.

2. 
   өлшем контурында келесілер болады: Е_ав(t,t₀) термоЭҚК-і өлшенетiн ТЭТ жəне нөл-индикатор (НИ) функциясын орындайтын жоғары сезiмдi гальванометр мен R_асреохордтың бір учаскесі: aнүктесiнен среохордтың қозғағышының жылжымалы контактісіне дейін.
   

Е_АВ(t, t₀) термоЭҚК Е_Б–ға қарсы R_асучаскесіндегі екі көздің тоқтары бір

---