Файл: Лекция Жеіл дегей (20 пай) ылымны азіргі оамдаы ролі мен маызын крсетііз.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.02.2024
Просмотров: 301
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
жауапкершілікті сезінуі тиіс. Қазіргі зерттеу жұмыстарының алдында ғылым адам танымын дамыту міндетін ғана койып отырған жоқ, сонымен бірге адам мен табиғат ӛмірін
жақсарту ( табиғатқа да, адамға да зиян келтірмей) міндетін қойып отыр. Ғылым-моральға қарсы деген кӛзқарас бар (аморальна) Неге? Жаратылыста мінез құлықты ғылыми салыстыру, өлшеуге құрылған ӛзіңіздің махаббат, ар-ұятыңызды, намысыңызды ӛлшеп кӛре аламыз ба? Бұлар адамның сезіміне негізделген. Кейбір биологтар ӛздеріне тәжірибе жасайды. Ғылымда да моральдық критерийлер (талаптау) азғындап кеткен, бұзылған.
Ертедегі грек құлды сӛйлейтін құрал, ол адам емес деп санаған. Қазіргі биологтар жануарларға тәжірибе жасай отырып, адалдық пен парыз туралы ойланбайды. Мүмкін біздің ұрпағымыз Павловтың тәжірибесіне жиіркенішпен қарауы мүмкін (иттерге жасаған тәірибесі). Бірақ этикалық мәселелер бәрібір ғалымның жұмысының нәтижесінің алдында тұрады. Бұл жерде әркім ӛзі шешеді. Ф.Габер адамзатты азоттың жетіспеушілігінен құтқарған ғалым (аммиак алу жолын ашқан) бір кездері уланғыш заттарды әскери соғыста
пайдалануды ұсынған. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде Германиядағы әскери-химиялық ӛнеркәсіпті құруды ұйымдастыру болды. Соғыстан кейін ғалым соғыс ӛнеркәсібін дамытуға қатысты. Бұны азаматтық. Патриоттық борышым деп түсінген. Р.Оппенгейлеер екінші дүние жүзілік соғыс кезінде атом бомбасын шығаруды басқарған. 1947-1953 жылдары АҚШ атом энергиясы жӛнінде комиссияның тӛрағасы болады. 1954 жылы барлық постан алып тастайды. Оның кінәсі су астындағы бомбаларды шығару және атом қуатын тек бейбіт мақсатта қолдану қажет деп баяндағаны еді. Академик П.Л.Капица кеңес үкіметі кезінде атом бомбасын шығаруға қатысты, 1945 жылы оны АНСССР физика проблемалармен айналысатын директорлықтан алып тастайды. Ол 8 жыл үйден шықпайтын тұтқынға алынады. Ол саяжайда ӛзінің баласы С.П.Капицамен бірге физикамен
айналысады. Академик А.Д.Сахаров- су астында бомбаның құрастырушы. СССРдегі 50 жылдан бастап ядролық қаруды қабылдау жӛнінде баяндама жасайды. Сахаров «Размышление о прогресс, мирном существовании и интеллекуальной свободе» деген еңбегінде адамзат алдындағы қауіпті көре білді, демографиялық ашарлық, экологиялық апат, ұлтшылдық, диктаторлық режим. Бұл еңбегінің жарық кӛруі Сахаровты құпия жұмыстан шығарып жіберуге сылтау болды.
4.Ғылым этикасының қағидаларының бір объективтілікті анықтаңыз және оның зерттеу жұмысындағы маңызын талдаңыз.
Ғылыми ортада көп уақыттан бері ӛздерінің адамгершілі нормалары тыйым салу, ғылыми қызметін реттеу сияқты ғалымда әлемінің ӛзіндік этикалық ережелері мен қағидалары бар. Олар:
1) Объективті шындықты талап ету. Мұның мәнісі қатып қалған көзқарас немесе пікірде шыншылдық болмайды, оған факті мен дәлел керек.
2) Ғылым этикасының қағидаларының бірі – білімді дәлелдеу. Ғылымдағы адамгершілік ұстанымның бірі – субъективизмді қаралау. Мұның мәнісі әр адамның ӛзіндік кӛзқарасы болады. Ӛзіндік пікірі болады. Оған дәлел керек. Мысалы: XVI-ғасырда атақты ғалым, астролог Никалай Коперник астрономия әлемінде тӛңкеріс жасайды. Оның «Күнді жер
айналады» деген тұжырымы дау туғызған еді. Оның кітаптарының таралуына қатаң тыйым салынды. Кӛпшілік күннің жерді айналып жүргенін кӛріп жүргендіктен, Коперник айтты екен деп жердің күнді айналатынына сенбеді. Шіркеу тыйым салған Коперниктің кітабын оқып, оның ойын ары дамытқан италяндық ойшыл, Джордано Бруно «аспанда кӛптеген
жұлдыздар бар, күн – солардың біреуі ғана» дегені үшін, инквизиция оны отқа жағып жіберген.
Коперниктің айтқандары дұрыс деген Галилей, ақырында “мен қателестім” деп инквизиция алдында мәлімдеме жасағандықтан аман қалған.
3) Келесі ғылыми этиканың қағидасы ол ғылыми еңбектегі этикалық талаптар. Мысалы: ол авторлық мәселе және ғылыми зерттеулерді жариялау. Басқа еңбектерден алған цитаталарға дәл, нақты сілтеме (ссылка )жазу.
- авторлық мәселесі;
- пікір беру;
- плагиат мәселелері – ӛзгенің еңбегін пайдаланғанда сілтеме жасамау.
Күрделі деңгейлі сұрақтар (50 ұпай)
5. «Мақсат құралды ақтайды» деген қағиданы этикалық тұрғыдан бағалаңыз
«Мақсат құралды ақтайды» деген қағида этикаға сай емес болуы мүмкін (цель оправдает средства) бұл ғылыми этикаға жат. Мысалы: Зигмунд Рашердің тәжирбиелерінен көргендей, өз мақсатына жету үшін қаншама адам шошырлық эксперименттерді қолданған. Мақсаты дұрыс болғанымен, сол мақсатқа жетудегі құралының дұрыс емес екенін көреміз.
Жалпы ғылымның мақсаты – адмзат дамуына қажетті сенімді және дәлелді ақпарттар жиынтығын қалыптастыру. Абай Құнанбаевтың өлеңінде «Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та бар қалан» делінгендей әрбір ғалым ғылымға бір кірпіш болсада мықты кірпіш қалағаны дұрыс. Мысалы, парсы математигі, астрономы, ақын, философы Омар Хайям айтқандай: «Алда үлкен жетістіктер туралы армандағаннан! Өзіңді игере алсаң, биіктерге жетерсің» деген. Бұл сөздерден жету мүмкін емес мақсаттар қойғаннан, жетуге болатын мақсаттар қою қажеттігін түсінуге болады. Ғылыми зерттеу жұмысы көптеген сатылардан тұратын, кейде бұл сатылар бірнеше мәрте қайталануы мүмкін іс-әрекеттерден тұрады. Егер де зерттеу тақырыбы дұрыс анықталып, мәселе өзекті екендігіне көз жеткізілсе, келесі қадам зерттеу мақсатын анықтау және сол мақсатқа қол жеткізу үшін зерттеуші өз алдына бірнеше міндеттер қою қажет. Көптеген зертеушілер ғылыми-зерттеуді өздерін қызықтыратын басты идеядан бастайды. Яғни, зерттеу мәселесі ғылыми-зерттеу жұмысының мақсатын және міндеттерін анықтауға бағыттайды.
№ 6. Зерттеудің эмпирикалық әдістері
Жеңіл деңгейлі сұрақтар
1. Зерттеудің эмпирикалық әдістерінің мәні мен маңызын көрсетіңіз.
Эмпирика сӛзі грек. тілінен έμπειρία — тәжірибе деген мағынаны білдіреді. Эмпирикалық зерттеулер бұл - ӛз нәтижелерін шындықты сынау ретінде тікелей немесе жанама байқауға негіздейтін зерттеулер. Басқа сӛзбен айтқанда эмпирикалық зерттеу қорытындылары нақты эмпирикалық, яғни тәжірибелік дәлелдерден құралған кез келген зерттеу ретінде анықтауға болады.
Ғылыми әдісте «эмпирикалық» сөзі бақылау мен эксперименттің көмегімен тексеруге болатын гипотезаны қолдануды білдіреді, барлық дәлелдер эмпирикалық болуы керек, демек, ол дәлелдерге негізделуі керек
Эмпирикалық тергеудің негізгі сипаттамалары:
-Онда алдын-ала белгіленген бірқатар кезеңдер бар, оларды сәтті тергеуге жету үшін орындау керек.
-Оның алдын-ала жасалынған бірқатар кезеңдері болғанымен, бұл оны зерттеудің қатаң түріне айналдырмайды, жағдайға, проблемаға, қызығушылықтарға, мақсаттарға және т.б. зерттелетін популяция, мінез-құлық немесе құбылыс анықталуы керек.
- Популяцияны немесе құбылысты зерттеу үшін қолданылатын процестерді, оның ішінде критерийлерді, басқару элементтерін және деректерді жинауға арналған құралдарды таңдауды сипаттайды (мысалы: сауалнамалар)
-Жалпы алғанда графиктер, статистикалық талдау және алынған нәтижелерді түсіндіру кестелері кіреді.
-Олар айтарлықтай, олар көптеген ақпарат жинайды.
байланысты ережелер тұрғысынан икемділік пен бейімділікті сақтайды.
Эмпирикалық зерттеудің артықшылықтары:
Эмпирикалық зерттеулердің кеңінен қолданылатын әдісінің бір себебі бар. Онымен байланысты бірнеше артықшылықтар бар.
Тӛменде олардың бірнешеуі берілген:
Эмпирикалық зерттеулер әртүрлі эксперименттер мен бақылаулар арқылы дәстүрлі зерттеулерді растау үшін қолданылады. Эмпирикалық зерттеулер зерттеуді анағұрлым сауатты және шынайы етеді. Эмпирикалық зерттеулер зерттеушіге болуы мүмкін динамикалық ӛзгерістерді түсінуге және соған сәйкес ӛз стратегиясын ӛзгертуге мүмкіндік береді. Эмпирикалық зерттеулерде бақылау деңгейі жоғары, сондықтан зерттеуші бірнеше айнымалыларды басқара алады. Эмпирикалық зерттеудің кемшіліктері Эмпирикалық зерттеулер зерттеуді анағұрлым сауатты және шынайы етіп жасағанымен, оның бірнеше кемшіліктері бар. Тӛменде олардың бірнешеуі берілген: • Мұндай зерттеу шыдамдылықты қажет етеді, ӛйткені кӛп уақытты қажет етеді. Зерттеуші бірнеше дереккӛздерден деректерді жинауға мәжбүр, ал параметрлер бірнеше болып табылады, бұл кӛп уақытты қажет ететін зерттеулерге әкеледі. • Кӛп жағдайда зерттеушіге әртүрлі жерлерде немесе әртүрлі ортада зерттеу жүргізу қажет болады, бұл қымбат істерге әкелуі мүмкін. • Тәжірибелер жасауға болатын бірнеше ережелер бар, сондықтан рұқсаттар қажет. Осы зерттеудің әртүрлі әдістерін жүргізуге бірнеше рет рұқсат алу ӛте қиын. • Деректер жинау кейде қиындық тудыруы мүмкін, ӛйткені әртүрлі кӛздерден әртүрлі әдістермен жинау керек.
2. Эмпирикалық зерттеу әдістерінің түрлерін көрсетіңіз.
Эмпирикалық зерттеу әдістері ғылыми зерттеу еңбегінің анықтаушысы болып табылады, олар тәжірибемен, оның ішінде ғылыми еңбекпен байланысты және бастапқы зерттеу материалдарын қорландыруды, бекітуді және жалпылауды қамтамасыз етеді. Шартты түрде ғылыми зерттеулерді практикалық және теориялық мүмкіндіктеріне қарай: эмпирикалық және теориялық әдістерге бӛлуге болады. Эмпирикалық зерттеудің ӛзі екіге бӛлінеді: Сипаттамалық және эксперименттік зерттеу әдістері. Сипаттамалық зерттеу әдістері – белгілі бір зерттеу объектісінің жағдайын, мүмкіндіктерін және байланыстарын сипаттайды. Оның ӛзі сандық және сапалық зерттеу әдістеріне бӛлінеді.
Зерттеудің әдістері:
1.Эмпирикалық зерттеу әдістері:
А.Сипаттамалық зерттеу әдістері:а)сандық зерттеу әдістері b)сапалық зерттеу әдістері
В.Эксперименттік зерт теу әдістері
2.Теориялық зерттеу әдістері
Негізгі эмпирикалық әдістерге тӛмендегілер жатқызуға болады: 1) бақылау – объективті шынайылықты арнайы түрде қабылдау; Бақылау – белгілі мақсаты мен міндеті бар объектіні мақсатты түрде және жүйелі түрде қабылдау. Ұзақтығына байланысты бақылауды ажыратады: ұзақ уақыттылық, қысқа уақыттылық, үздіксіз, дискретті (аз уақыт ішінді бірнеше рет қайталау). 2) суреттеу – объектілер туралы мәліметті табиғи және жасанды тілдің кӛмегімен бекіту; 3) ӛлшеу – объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру; Яғни ӛлшеу дегеніміз арнайы текникалық құралдардың кӛмегімен тәжірибелік жағдайда белгілі бір физикалық мәнді табу процесі. 4) Эксперимент немесе тәжірибе жасау – құбылыс қайталанған кезде қажетті жағдайлар қайталанғанына байланысты ӛзгерістерді арнаулы дайындалған орындар арқылы бақылау.
Орта деңгейлі сұрақтар (30 ұпай)
3. Сипаттамалық және эксперименттік зерттеу әдістерін салыстырып
талдаңыз.
Сипаттамалық зерттеу Бұл зерттеудің орталығы болып табылатын популяцияны, жағдайды немесе құбылысты сипаттауға арналған зерттеу түрі. Ол проблеманың «неге» жауап беруіне басымдық бермей, зерттеу проблемасымен не, қалай, қашан және қай жерде байланысты екендігі туралы ақпарат беруге тырысады. Аты айтып тұрғандай, тергеудің бұл тәсілі «сипаттайды», түсіндірмейді.
жақсарту ( табиғатқа да, адамға да зиян келтірмей) міндетін қойып отыр. Ғылым-моральға қарсы деген кӛзқарас бар (аморальна) Неге? Жаратылыста мінез құлықты ғылыми салыстыру, өлшеуге құрылған ӛзіңіздің махаббат, ар-ұятыңызды, намысыңызды ӛлшеп кӛре аламыз ба? Бұлар адамның сезіміне негізделген. Кейбір биологтар ӛздеріне тәжірибе жасайды. Ғылымда да моральдық критерийлер (талаптау) азғындап кеткен, бұзылған.
Ертедегі грек құлды сӛйлейтін құрал, ол адам емес деп санаған. Қазіргі биологтар жануарларға тәжірибе жасай отырып, адалдық пен парыз туралы ойланбайды. Мүмкін біздің ұрпағымыз Павловтың тәжірибесіне жиіркенішпен қарауы мүмкін (иттерге жасаған тәірибесі). Бірақ этикалық мәселелер бәрібір ғалымның жұмысының нәтижесінің алдында тұрады. Бұл жерде әркім ӛзі шешеді. Ф.Габер адамзатты азоттың жетіспеушілігінен құтқарған ғалым (аммиак алу жолын ашқан) бір кездері уланғыш заттарды әскери соғыста
пайдалануды ұсынған. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде Германиядағы әскери-химиялық ӛнеркәсіпті құруды ұйымдастыру болды. Соғыстан кейін ғалым соғыс ӛнеркәсібін дамытуға қатысты. Бұны азаматтық. Патриоттық борышым деп түсінген. Р.Оппенгейлеер екінші дүние жүзілік соғыс кезінде атом бомбасын шығаруды басқарған. 1947-1953 жылдары АҚШ атом энергиясы жӛнінде комиссияның тӛрағасы болады. 1954 жылы барлық постан алып тастайды. Оның кінәсі су астындағы бомбаларды шығару және атом қуатын тек бейбіт мақсатта қолдану қажет деп баяндағаны еді. Академик П.Л.Капица кеңес үкіметі кезінде атом бомбасын шығаруға қатысты, 1945 жылы оны АНСССР физика проблемалармен айналысатын директорлықтан алып тастайды. Ол 8 жыл үйден шықпайтын тұтқынға алынады. Ол саяжайда ӛзінің баласы С.П.Капицамен бірге физикамен
айналысады. Академик А.Д.Сахаров- су астында бомбаның құрастырушы. СССРдегі 50 жылдан бастап ядролық қаруды қабылдау жӛнінде баяндама жасайды. Сахаров «Размышление о прогресс, мирном существовании и интеллекуальной свободе» деген еңбегінде адамзат алдындағы қауіпті көре білді, демографиялық ашарлық, экологиялық апат, ұлтшылдық, диктаторлық режим. Бұл еңбегінің жарық кӛруі Сахаровты құпия жұмыстан шығарып жіберуге сылтау болды.
4.Ғылым этикасының қағидаларының бір объективтілікті анықтаңыз және оның зерттеу жұмысындағы маңызын талдаңыз.
Ғылыми ортада көп уақыттан бері ӛздерінің адамгершілі нормалары тыйым салу, ғылыми қызметін реттеу сияқты ғалымда әлемінің ӛзіндік этикалық ережелері мен қағидалары бар. Олар:
1) Объективті шындықты талап ету. Мұның мәнісі қатып қалған көзқарас немесе пікірде шыншылдық болмайды, оған факті мен дәлел керек.
2) Ғылым этикасының қағидаларының бірі – білімді дәлелдеу. Ғылымдағы адамгершілік ұстанымның бірі – субъективизмді қаралау. Мұның мәнісі әр адамның ӛзіндік кӛзқарасы болады. Ӛзіндік пікірі болады. Оған дәлел керек. Мысалы: XVI-ғасырда атақты ғалым, астролог Никалай Коперник астрономия әлемінде тӛңкеріс жасайды. Оның «Күнді жер
айналады» деген тұжырымы дау туғызған еді. Оның кітаптарының таралуына қатаң тыйым салынды. Кӛпшілік күннің жерді айналып жүргенін кӛріп жүргендіктен, Коперник айтты екен деп жердің күнді айналатынына сенбеді. Шіркеу тыйым салған Коперниктің кітабын оқып, оның ойын ары дамытқан италяндық ойшыл, Джордано Бруно «аспанда кӛптеген
жұлдыздар бар, күн – солардың біреуі ғана» дегені үшін, инквизиция оны отқа жағып жіберген.
Коперниктің айтқандары дұрыс деген Галилей, ақырында “мен қателестім” деп инквизиция алдында мәлімдеме жасағандықтан аман қалған.
3) Келесі ғылыми этиканың қағидасы ол ғылыми еңбектегі этикалық талаптар. Мысалы: ол авторлық мәселе және ғылыми зерттеулерді жариялау. Басқа еңбектерден алған цитаталарға дәл, нақты сілтеме (ссылка )жазу.
- авторлық мәселесі;
- пікір беру;
- плагиат мәселелері – ӛзгенің еңбегін пайдаланғанда сілтеме жасамау.
Күрделі деңгейлі сұрақтар (50 ұпай)
5. «Мақсат құралды ақтайды» деген қағиданы этикалық тұрғыдан бағалаңыз
«Мақсат құралды ақтайды» деген қағида этикаға сай емес болуы мүмкін (цель оправдает средства) бұл ғылыми этикаға жат. Мысалы: Зигмунд Рашердің тәжирбиелерінен көргендей, өз мақсатына жету үшін қаншама адам шошырлық эксперименттерді қолданған. Мақсаты дұрыс болғанымен, сол мақсатқа жетудегі құралының дұрыс емес екенін көреміз.
Жалпы ғылымның мақсаты – адмзат дамуына қажетті сенімді және дәлелді ақпарттар жиынтығын қалыптастыру. Абай Құнанбаевтың өлеңінде «Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та бар қалан» делінгендей әрбір ғалым ғылымға бір кірпіш болсада мықты кірпіш қалағаны дұрыс. Мысалы, парсы математигі, астрономы, ақын, философы Омар Хайям айтқандай: «Алда үлкен жетістіктер туралы армандағаннан! Өзіңді игере алсаң, биіктерге жетерсің» деген. Бұл сөздерден жету мүмкін емес мақсаттар қойғаннан, жетуге болатын мақсаттар қою қажеттігін түсінуге болады. Ғылыми зерттеу жұмысы көптеген сатылардан тұратын, кейде бұл сатылар бірнеше мәрте қайталануы мүмкін іс-әрекеттерден тұрады. Егер де зерттеу тақырыбы дұрыс анықталып, мәселе өзекті екендігіне көз жеткізілсе, келесі қадам зерттеу мақсатын анықтау және сол мақсатқа қол жеткізу үшін зерттеуші өз алдына бірнеше міндеттер қою қажет. Көптеген зертеушілер ғылыми-зерттеуді өздерін қызықтыратын басты идеядан бастайды. Яғни, зерттеу мәселесі ғылыми-зерттеу жұмысының мақсатын және міндеттерін анықтауға бағыттайды.
№ 6. Зерттеудің эмпирикалық әдістері
Жеңіл деңгейлі сұрақтар
1. Зерттеудің эмпирикалық әдістерінің мәні мен маңызын көрсетіңіз.
Эмпирика сӛзі грек. тілінен έμπειρία — тәжірибе деген мағынаны білдіреді. Эмпирикалық зерттеулер бұл - ӛз нәтижелерін шындықты сынау ретінде тікелей немесе жанама байқауға негіздейтін зерттеулер. Басқа сӛзбен айтқанда эмпирикалық зерттеу қорытындылары нақты эмпирикалық, яғни тәжірибелік дәлелдерден құралған кез келген зерттеу ретінде анықтауға болады.
Ғылыми әдісте «эмпирикалық» сөзі бақылау мен эксперименттің көмегімен тексеруге болатын гипотезаны қолдануды білдіреді, барлық дәлелдер эмпирикалық болуы керек, демек, ол дәлелдерге негізделуі керек
Эмпирикалық тергеудің негізгі сипаттамалары:
-Онда алдын-ала белгіленген бірқатар кезеңдер бар, оларды сәтті тергеуге жету үшін орындау керек.
-Оның алдын-ала жасалынған бірқатар кезеңдері болғанымен, бұл оны зерттеудің қатаң түріне айналдырмайды, жағдайға, проблемаға, қызығушылықтарға, мақсаттарға және т.б. зерттелетін популяция, мінез-құлық немесе құбылыс анықталуы керек.
- Популяцияны немесе құбылысты зерттеу үшін қолданылатын процестерді, оның ішінде критерийлерді, басқару элементтерін және деректерді жинауға арналған құралдарды таңдауды сипаттайды (мысалы: сауалнамалар)
-Жалпы алғанда графиктер, статистикалық талдау және алынған нәтижелерді түсіндіру кестелері кіреді.
-Олар айтарлықтай, олар көптеген ақпарат жинайды.
байланысты ережелер тұрғысынан икемділік пен бейімділікті сақтайды.
Эмпирикалық зерттеудің артықшылықтары:
Эмпирикалық зерттеулердің кеңінен қолданылатын әдісінің бір себебі бар. Онымен байланысты бірнеше артықшылықтар бар.
Тӛменде олардың бірнешеуі берілген:
Эмпирикалық зерттеулер әртүрлі эксперименттер мен бақылаулар арқылы дәстүрлі зерттеулерді растау үшін қолданылады. Эмпирикалық зерттеулер зерттеуді анағұрлым сауатты және шынайы етеді. Эмпирикалық зерттеулер зерттеушіге болуы мүмкін динамикалық ӛзгерістерді түсінуге және соған сәйкес ӛз стратегиясын ӛзгертуге мүмкіндік береді. Эмпирикалық зерттеулерде бақылау деңгейі жоғары, сондықтан зерттеуші бірнеше айнымалыларды басқара алады. Эмпирикалық зерттеудің кемшіліктері Эмпирикалық зерттеулер зерттеуді анағұрлым сауатты және шынайы етіп жасағанымен, оның бірнеше кемшіліктері бар. Тӛменде олардың бірнешеуі берілген: • Мұндай зерттеу шыдамдылықты қажет етеді, ӛйткені кӛп уақытты қажет етеді. Зерттеуші бірнеше дереккӛздерден деректерді жинауға мәжбүр, ал параметрлер бірнеше болып табылады, бұл кӛп уақытты қажет ететін зерттеулерге әкеледі. • Кӛп жағдайда зерттеушіге әртүрлі жерлерде немесе әртүрлі ортада зерттеу жүргізу қажет болады, бұл қымбат істерге әкелуі мүмкін. • Тәжірибелер жасауға болатын бірнеше ережелер бар, сондықтан рұқсаттар қажет. Осы зерттеудің әртүрлі әдістерін жүргізуге бірнеше рет рұқсат алу ӛте қиын. • Деректер жинау кейде қиындық тудыруы мүмкін, ӛйткені әртүрлі кӛздерден әртүрлі әдістермен жинау керек.
2. Эмпирикалық зерттеу әдістерінің түрлерін көрсетіңіз.
Эмпирикалық зерттеу әдістері ғылыми зерттеу еңбегінің анықтаушысы болып табылады, олар тәжірибемен, оның ішінде ғылыми еңбекпен байланысты және бастапқы зерттеу материалдарын қорландыруды, бекітуді және жалпылауды қамтамасыз етеді. Шартты түрде ғылыми зерттеулерді практикалық және теориялық мүмкіндіктеріне қарай: эмпирикалық және теориялық әдістерге бӛлуге болады. Эмпирикалық зерттеудің ӛзі екіге бӛлінеді: Сипаттамалық және эксперименттік зерттеу әдістері. Сипаттамалық зерттеу әдістері – белгілі бір зерттеу объектісінің жағдайын, мүмкіндіктерін және байланыстарын сипаттайды. Оның ӛзі сандық және сапалық зерттеу әдістеріне бӛлінеді.
Зерттеудің әдістері:
1.Эмпирикалық зерттеу әдістері:
А.Сипаттамалық зерттеу әдістері:а)сандық зерттеу әдістері b)сапалық зерттеу әдістері
В.Эксперименттік зерт теу әдістері
2.Теориялық зерттеу әдістері
Негізгі эмпирикалық әдістерге тӛмендегілер жатқызуға болады: 1) бақылау – объективті шынайылықты арнайы түрде қабылдау; Бақылау – белгілі мақсаты мен міндеті бар объектіні мақсатты түрде және жүйелі түрде қабылдау. Ұзақтығына байланысты бақылауды ажыратады: ұзақ уақыттылық, қысқа уақыттылық, үздіксіз, дискретті (аз уақыт ішінді бірнеше рет қайталау). 2) суреттеу – объектілер туралы мәліметті табиғи және жасанды тілдің кӛмегімен бекіту; 3) ӛлшеу – объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру; Яғни ӛлшеу дегеніміз арнайы текникалық құралдардың кӛмегімен тәжірибелік жағдайда белгілі бір физикалық мәнді табу процесі. 4) Эксперимент немесе тәжірибе жасау – құбылыс қайталанған кезде қажетті жағдайлар қайталанғанына байланысты ӛзгерістерді арнаулы дайындалған орындар арқылы бақылау.
Орта деңгейлі сұрақтар (30 ұпай)
3. Сипаттамалық және эксперименттік зерттеу әдістерін салыстырып
талдаңыз.
Сипаттамалық зерттеу Бұл зерттеудің орталығы болып табылатын популяцияны, жағдайды немесе құбылысты сипаттауға арналған зерттеу түрі. Ол проблеманың «неге» жауап беруіне басымдық бермей, зерттеу проблемасымен не, қалай, қашан және қай жерде байланысты екендігі туралы ақпарат беруге тырысады. Аты айтып тұрғандай, тергеудің бұл тәсілі «сипаттайды», түсіндірмейді.