Файл: Лекция Жеіл дегей (20 пай) ылымны азіргі оамдаы ролі мен маызын крсетііз.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.02.2024
Просмотров: 303
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Тезис (гр. tesis) – шынайлылығы немесе қателігі дәлелденетін мәселе. Тезис ретінде жалпы мәселе немесе тұжырымдамалар қатыса алады. Демонстрация – тезисті қолдау және қолдамау аргумент реттілігін кӛрсететін дәлелдеудің әдісі (реттілік, ой қорытындысы).
Орта деңгейлі сұрақтар
3. Аргументтеу және дәлелдеуді салыстырып талдаңыз.
Аргументацияға дәлелділік пен сенушілік тән. Дәлелділік – бұл кез келген шынайылығы дәлелденген тезистің анықтылығына негізделген. Кез келген дәлелдеу аргументтелген (дәлелді), бірақ кез келген аргументация (дәлелдеме) дәлелдеу болып табылмайды. Осылайша, аргументация – бұл мақсаты мәселеге ӛзіндік кӛзқарасын айтуға болып табылатын дәлелденбеген дәлелдеу. Басқа сӛзбен айтқанда дәлелдеу процесіндегі құрал. Егер құрал дұрыс пайдаланылса мәселе оңай дәлелденеді. Құрылымы бойынша аргументация мен дәлелдеу сәйкес, себебі олардың құрылымдық сұлбасы бірдей. Айырмашылық тек дәлелдеушілік деңгейінде, себебі дәлелдеу – пікірдің шындығына жету. Жаңа нәтиже тек оны дәлелдеу деңгейінде ғана мойындалуы мүмкін. Кең түсінікте «дәлелдеу» түсінігінде пікірдің шындығын дәлелдеуге болатын кез келген әдісті айтады. Сонымен аргументтер (негіз) - шынайлығы бекітілген және даусыз болып табылатын бастапқы теориялық мәселелер немесе дәлелденген мәліметтер. Аргументтер құрамына мыналар кіруі мүмкін: фактілер, анықтамалар, аксиомалар, және т.б. Аргументацияның сенімділігі мынадай талаптарға жауап беруі тиіс: - Аргументтер – барлық дәлелдеулер құрылған тек шындығы дәлелденген және фундамент рӛлін атқаратын ережелер; - Аргументтер автономды ұсынылатын, тезиске тәуелсіз дәлелденуі тиіс, басқа жағдайда аргументтің ӛзі соңына дейін жеткізуді талап етеді; - Аргументтер ӛз ӛзіне қарама-қайшылықта бола алмайды, сондықтан ӛзіндік жеткілікті болуы тиіс.
4. Теория мен тезисті салыстырып талдаңыз.
Ғылымды қоғамдық сананың формасы ретінде түсіну және ақиқат туралы нақты білім беретін мәдениет сферасы ретінде қарастыру - толық емес және аяқталмаған жағдай. Ғылыми білімнің пайда болуының формалары туралы мәселелер толығымен шешілген жоқ. Ғалымдар ғылыми білімнің негізгі формасы ғылыми теориялар деп санайды.
Теория-ғылыми білімнің ең күрделі және дамыған формасы. Гене-тикалык, жағынан, классификациялау секілді оның қалыптасуына негіз болған формалардан соң пайда болды. Сондықтан, теориялар про-граммалар мен гтарадигмалардың негізінде пайда болады. Парадигма -дегеніміз - нақты бір ғылыми зерттеуді анықтайтын және ғылым да-муының белгілі бір кезеңінде танылған алғы шарттардың жиынтығы. Осы парадигмалар шеңберінде теорияларда қолданылатын ең маңызды базистік жағдайлар анықталады, ғылыми түсінік беру мен ғылыми білімді уйымдастырудың, оған баға берудің үлгілері қарастырылады. Ал бул базистік жағдайлардың ортақтастығы ғылыми программалар негізіне жататын философиялық принциптермен анықталады.
Қоғам мәдениетінің әркелкілігіне байланысты бір мәдени-тарихи біртұтастықтың шеңберінде бірнеше ғылыми программалар қалыптасады. Сонымен бірге бір ғылыми теориялар тудырады. Ғылыми теорияның құрылымын зерттеуге кірісерде оның мазмүндық жэне формальдық жақтарын да ескеру қажет.
Мазмүны жағынан теория - ең алдымен, эмпирикалық базистен, атап айтқанда, тәжірибелер барысында анықталған және теориялық түрде қорытындылауды қажет ететін білім фактілерінің жиынтығынан; теорияның логикалық аппаратынан, яғни теория шеңберінде қарастырылатын қорытындылар мен дәлелдемелерден; теорияның өзінен, яғни дәлелдерімен қоса алынған тужырымдамалардан түрады.
Дегенмен, теорияны талдаудың формальды жағы да қызықты. Бүл жағдайда теория объектіге постулаттар, аксиомалар, жалпы заңдар түрінде анықтама береді. Олар көбінде басқа теориялардың терминдері арқылы анықталып, дәлелдеуді қажет етпейтін аксиомалар түрінде болады.
Теорияның өзіндік негіздеріне логикалық түрғыдан оның қалған терминдерімен сөйлемдерді толықтырып туратын негізгі термин сөздер мен сөйлемдер жатады.
Сонымен қатар, теорияның қосымша негіздері де бар. Олар бірнеше топқа белінде:
1) Семиотикалық негіздер - теорияның тілін қалыптастыру ережелері. Көптеген ғылыми теориялар табиғи тілді (біз өзіміз қолданыпжүрген) қолданады, ал кейбір теориялар үшін формальды тілді (мысалы компьютерлік бағдарламалардың тілдері) қолдану қолайлырақ
болады.
2) Методологиялық негіздер - сол ғылым пайдаланатын әдістемелер. Олар басқа теориялардан, ғылымдардан алынуы мүмкін.
3) Логикалық негіздер - бұл теория терминдерін сөйлемдерін логикалық түрде жүйелеу.
Тезис (гр. tesis) – шынайлылығы немесе қателігі дәлелденетін мәселе. Тезис ретінде жалпы мәселе немесе тұжырымдамалар қатыса алады
Тезистің басты ерекшелігі ұсынылатын дәйектерге дәлелдер келтірілуі тиіс. Негізгі тезистер - дерек көзінің мазмұнын жалпылайтын басты тұжырымдамалар. Мұндай тезистерден кейбір жағдайда материалдардың мазмұнын тұтастай айқындайтын жеке жазбалар жасалады. Қарапайым тезистер – бұл басты ой-пайымдаулар, кейде конспектінің, рефераттың құрамдас бөлігі ретінде енгізіледі.Кез келген еңбекте, оның әрбір бөлімдерінде қарапайым тезистер көбірек кездеседі. Күрделі тезистер
- негізгі және қарапайым тезистер қатар қолданылатын, ойды бекітудің пайдалы және жетілген түрі. Дәйексөз тезистері. Тезистердің бір бөлігі дәйексөз ретінде келтірілуі мүмкін. Мұндай әдісті әртүрлі көзқарастарды салыстыру үшін пікір, аннотация жазғанда қолданады.
Ғылым зерттеушілер әдетте ғылыми теорияларды үш түрге бөледі:
1)сипаттамалық (эмпирикалық) теориялар;
2) математикаландырылған ғылыми теорияларды;
3) дедуктивтік ғылыми теориялардың.
Күрделі деңгейлі сұрақтар
5. Теориялық зерттеудің артықшылықтары мен кемшіліктерін
салыстырмалы бағалаңыз
Теориялық зерттеулердің бірнеше артықшылығы бар: 1.Эксперименталды жүйелер практикада ӛте қолайлы емес. Ал теориялық зерттеулерде идеалды жүйені модельдеуге және оның сыртқы бұзылуларға реакциясын бақыланатын әдіспен зерттеуге болады. 2.Эксперименталды жүйелер әдетте әртүрлі параметрлерге байланысты болады. Кӛбіне әр параметрді ӛздігінен бақылау және жүйенің реакциясын осы параметрлердің функциясы ретінде зерттеу мүмкін емес. Керісінше, теориялық зерттеулерде жүйенің реакциясын әр тәуелсіз параметрдің функциясы ретінде бақылап отыруға болады және жүйенің эволюциясы туралы жақсы түсінік алуға болады 3.Әрине, теориялық зерттеулердің бағасын салыстырмалы түрде арзан, бірақ ұсынылған үлгіні қабылдау үшін тәжірибелік бақылауларды түсіндіре білу керек. 4.Экспериментальды зерттеу зертханаларды құруға, жабдықтарды калибрлеуге, ақауларды түсіруге және тағы басқаларға қаражат талап етеді. Тұрақтылық пен сенімділік эксперименттік зерттеудің шешуші факторлары болып табылады. Кез-келген нәтижені қабылдағанға дейін кӛптеген ӛзгертулер мен түзетулер қажет. Демек, қажетті нәтиже алу үшін қажет уақыт ұзартылады. Керісінше, теориялық зерттеу аз уақыттың ішінде қымбат емес нәтижелер алуға кӛмектеседі. Әрине, есептеулерді жүргізіп, кейін мағыналы сандарды шығару үшін компьютерлік тәжірибелер қажет.
№8 Зерттеудің сандық және сапалық әдістері
1 деңгейлі сұрақтар
1. Сапалық зерттеу әдістерінің мәні мен маңызын көрсетіңіз.
Сапалық зерттеу әдістері - бұл сөйлесу әдістерін қолдана отырып, мәліметтерді жинайтын әдістің бір түрі. Қатысушыларға ашық сұрақтар қойылады. Жиналған жауаптардың мәні не деген сұраққа жауап ізделінеді. Бұл әдіс зерттеушіге қатысушылардың не ойлайтынын түсінуге ғана емес, сонымен бірге белгілі бір жолмен не үшін ойлайтынына да көмектеседі.
Сапалы зерттеулер - бұл сандық емес деректермен жиналатын және жұмыс істейтін және мақсатты топтарды немесе жерлерді зерттеу арқылы әлеуметтік өмірді түсінуге көмектесетін осы деректерден мағынаны түсінуге тырысатын әлеуметтік зерттеулердің бір түрі. Адамдар оны сандық зерттеуге қарсы тұруда, ол ауқымды үрдістерді анықтау үшін сандық деректерді пайдаланады және айнымалылар арасындағы себеп-салдарлық және өзара қатынастарды анықтау үшін статистикалық операцияларды пайдаланады .
Әлеуметтану шеңберінде сапалы зерттеулер әдетте күнделікті өмірді құрайтын әлеуметтік өзара әрекеттесудің микро деңгейіне бағытталған, ал сандық зерттеулер әдетте макро деңгейдегі тенденциялар мен құбылыстарға шоғырланады.
Сапалы зерттеулердің әдістеріне байқау және батыру, сұхбаттар, ашық сауалнама, фокус топтары, көрнекі және мәтіндік материалдардың мазмұнды талдау және ауызша тарих кіреді.
Сапалы зерттеудің мақсаты
Сапалы зерттеулер әлеуметтанудағы көптен бері бар және оның ішінде ол өзінде болған кезде қолданылған. Зерттеудің мұндай түрі ұзақ уақыт бойы әлеуметтік ғалымдарға жүгінді, себебі бұл зерттеулер адамдардың мінез-құлқына, іс-әрекеттеріне және басқалармен қарым-қатынасына байланысты мағыналарын зерттеуге мүмкіндік береді. Сандық зерттеу, мысалы, кедейліктің және нәсілдік жек көрудің арасындағы байланыс сияқты айнымалылар арасындағы қатынастарды анықтау үшін пайдалы болса да, бұл байланысы тікелей дереккөзге - адамның өзі бару арқылы бұл байланыс бар екендігін көрсететін сапалы зерттеулер.
Сапалы зерттеулер әдетте сандық зерттеулермен өлшенетін әрекет немесе нәтижелер туралы хабардар ететін мәнді анықтауға арналған. Осылайша, сапалы зерттеушілер мағыналар, түсіндірулер, рәміздер, қоғамдық өмірдің процестері мен қарым-қатынастарын зерттейді. Зерттеудің бұл түрі зерттеу сипаттамасы болып табылады, ол зерттеуші кейіннен трендтер мен тақырыптарды талдауға, кодтауға және талдауға қатаң және жүйелі әдістерді қолдануы керек.
Оның басты мақсаты - күнделікті өмір мен адамдардың тәжірибесі, сапалы зерттеулер индуктивтік әдіс арқылы жаңа теориялар жасау үшін өздігінен қамтамасыз етіледі.
2. Сандық зерттеу әдістерінің мәні мен маңызын көрсетіңіз.
Сандық зерттеу дегеніміз - сандық мәліметтерді жинау және статистикалық, математикалық немесе есептеу әдістерін қолдану арқылы құбылыстарды жүйелі зерттеу ретінде анықталады. Сандық зерттеулер іріктеу әдістерін қолдана отырып, бар және ықтимал көздерден ақпаратты жинайды, мысалы: сауалнама арқылы, бақылау арқылы немесе статистикалық мәліметтер және т.б. негізінде жинақталған мәліметтердің нәтижелерін сандық түрде бейнелеуге болады. Осы сандарды мұқият түсінгеннен кейін зерттеу нәтижелері қорытындыланып, соған сәйкес болжамдар жасалынады. Сандық зерттеулерге мысалдар: Науқастардың ауруханаға барған кезде дәрігерге қанша уақыт кететінін түсіну үшін жүргізілген зерттеу немесе пациенттің ауруханаға қаншалықты жиі