Файл: Адам интеллектісі дамуыны лингвистикалы аспектілері.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.10.2023
Просмотров: 391
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
62. «Мен интеллекті дамыту үшін мынадай тізім ұсынар едім...» деп өз тұжырымыңызды дәлелдей отырып жазыңыз.
Мен интеллекті дамыту үшін мынадай әдістер тізімін ұсынар едім:
Бірінші әдіс - демалудың ең жақсы уақыты
Бұл әдісті негізгі деп атауға болады, өйткені әлсіздік және шаршағыштық жағдайында ақыл-ой мен есте сақтау қабілетінің, сондай-ақ басқа да қабілеттердің дамуы туралы сөйлесуге болмайды. Салауатты ұйқы - бұл алаңдаушылықтың, ұмытшақтықтың және ойлаудың қиындығының алдын-алу ғана емес, сонымен бірге ақыл-ой мен жалпы ақыл-ой қабілеттерін жақсартады.
Екінші әдіс - есепке алу
Бұл жерде ақпаратты есепке алу арқылы талдау туралы айтылады. Көбінесе әрқайсымыз ақылға қонымды ойлар мен жақсы идеяларды ойластырамыз, бірақ оларды есте сақтауға тырысудың орнына, көптеген адамдар сияқты, оларды жазып алуға кеңес береміз. Ақпаратты талдауға келетін болсақ, оның визуалды бейнесі суретті неғұрлым кеңірек көруге және осы көзқарас негізінде дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Үшінші жол - бейбітшілік пен тыныштық
Көптеген адамдар жұмыс күнінің соңында және кез-келген бос уақытта ақыл-ойды дамытумен айналыспайды, бірақ бұған мүлдем ықпал етпейтін қандай-да бір кәсіппен айналысады. Оларға теледидар қарау, әлеуметтік желілерде «жабысу», телефонмен мағынасыз сөйлесу немесе компьютерлік ойындар дамымайды. Әсіресе, оған деген бейімділік балаларда байқалады.
Төртінші әдіс - білім беру ойындары
Ақыл мен есте сақтау қабілетін, зейін мен шоғырлануды дамыту үшін, мысалы, логикалық ойындар, шахмат және дойбы, домино, тақтадағы интеллектуалды ойындар (Монополия, Имагинария, Миллионер және т.б.) ойнау өте пайдалы. Егер сіз бұл уақытты жүйелі түрде жасасаңыз, сіз тек ақыл-ойды ғана емес, сонымен қатар талдау, ақыл-ой, себеп-салдарлық байланыстарды табу, есептеулер жүргізу және жалпы ойлауды дамытудың тиімді жүйесін құра аласыз.
Бесінші әдіс - адамдармен қарым-қатынас
Әр түрлі адамдармен қарым-қатынас және қарым-қатынас көптеген жағымды жақтарды - көкжиекті кеңейтеді, жаңа ақпарат алуға көмектеседі, кешендерді жояды, қарым-қатынас дағдыларын дамытады, өзіне деген сенімділік пен өзін-өзі бағалауды арттырады. Өзіңіздің интеллектіңізді үздіксіз дамудың негізімен қамтамасыз ету үшін, мүмкіндігінше басқалармен сөйлесіңіз және сізден жақсы адамдармен, мысалы, ақылды, білімді, күшті, сенімді, сенімді және т.б.
Алтыншы әдіс - кітап оқу
Балалар мен ересектерде зияткерлікті дамытудың тағы бір керемет және қарапайым тәсілі - бұл оқу. Көптеген кітаптарды оқыған адамдар әрқашан миын тонмен және танымдық белсенділікпен қолдайды. Мұның бәрін жаңа ақпаратпен толтыра отырып, олар өздерін жеке және интеллектуалды өсуге мәжбүр етеді. Оның үстіне, жақсы оқыған адам басқалармен қарым-қатынаста аз қиындықтарға кезігеді, өйткені әдебиетте өмірде әрқашан сәтті қолдануға болатын мүлдем басқа жоспар туралы ақпарат бар. Оқудың тағы бір артықшылығы - дамыған көкжиегі бар адам кез-келген жағдайда кез-келген жағдайда тамаша сөйлесуші бола алады.
Жетінші әдіс - таныс нәрселерді ерекше ету
Бұл күнделікті қарапайым нәрселерді ерекше тәсілдермен жасау туралы. Күн сайын біз тістерімізді жуамыз, жуамыз, тарақпен жуамыз, аяқ киімдерді байлап тастаймыз - бұларды бұрыннан білеміз және біз автоматизмде орындаймыз, демек ми мүлдем ауырмайды. Бірақ олардан ақыл-ойды дамытудың керемет жүйесін жасауға болады. Жаңа тәсілдермен жұмыс істеуді бастаңыз, керісінше белдікті бекітіңіз, әрдайым сол аяқтан бастап жолды кесіп өтіңіз т.б.
Сегізінші әдіс - бейнелеу өнері
Ақылды дамыту үшін сіз жаңа Пабло Пикассо немесе Леонардо да Винчи болудың қажеті жоқ - кейде уақытты сурет салуға бірнеше сағат бөле аласыз. Өзіңізге нақты сурет салу міндетін қойыңыз, сонда сіздің миыңыз қалай белсенді жұмыс істей бастағанын байқайсыз. Адам сурет салғанда, мидың екі жарты шарлары да іске қосылады, концентрация жоғарылайды және үйлестіру жақсарады. Сонымен қатар, адамды сурет салу процесінде, бұрынғыдай, сыртқы әлемнен біраз уақыт ажыратады, соның арқасында сана тазарады және демалады.
Тоғызыншы әдіс - үздіксіз оқыту
Оқыту әрдайым алға басады. Осылайша, жаңа білімді үнемі игеріп, жаңа дағдыларды игере отырып, сіз өзіңіздің интеллектіңізді автоматты түрде дамытуға мәжбүр етесіз. Не істеу керек: шет тілдерін оқып үйрену, әлем картасын егжей-тегжейлі зерттеу, тарихи шежіреге ену, танымал адамдардың өмірбаянын оқу және т.б.
Оныншы әдіс - өзін-өзі тәрбиелеу
Бұл әдіс алдыңғы әдісінің логикалық жалғасы болып табылады. Өкінішке орай, барлық адамдар өмір бойы білім алуға дайын емес, бірақ олардың ақыл-парасатын үйрету туралы ойлайтындар өзін-өзі тәрбиелеуді өмірлерінің ажырамас бөлігі етеді. Бұл үшін бүгінде көптеген мүмкіндіктер бар. Кітаптар мен оқулықтарды оқып, жаңа нәрселерді біліп, қызықты адамдармен қарым-қатынас жасаңыз, әдеттен тыс істерге араласып, өзіңізге хобби табыңыз, деректі фильмдер мен білім беру бағдарламаларын көріңіз.
Он бірінші әдіс - позитивті ойлау
Әрине, өмір ешқашан толығымен тыныш болмайды, кейде таң қалдырады. Біз күдіктенбеген жағдайлар мен жағдайлар күштен айырып, бізді шешіп, алаңдатып, дабыл шығаруы мүмкін. Бірақ оларды дәл өзін-өзі дамыту мен ақыл-ойды дамытудың кез-келген мүмкіндігі ретінде қабылдау керек. Ерік-жігерді жұдырыққа жинап, тізеден тұрып, энергияны дұрыс бағытқа бағыттай отырып, біз күшті, тәжірибелі, ақылды және ақылды боламыз. Мұның бәрінде ерекше рөл тек позитивті ойлау ғана ойнайды, өйткені бұл бізге сабырлы болуға, шығармашылықпен ойлауға, табандылық пен өзіне сенімді болуға мүмкіндік береді. Осыдан басқа барлық артықшылықтар пайда болады - шоғырлану қабілетін арттыру, уақытты басқару және жоспарлау дағдыларын үйрету, ерік-жігер мен стресске қарсы тұру.
Он екінші әдіс - Көру
Болашақты көре білу - бұл сәттілік пен қанағаттанарлық өмірге апаратын жол. Егер сіз дамудың жаңа қадамдарын іздеуді үнемі үйреніп жүрсеңіз, сіздің ойлау қабілетіңіз перспективаңызды талдауға толығымен бағытталады. Шындығында, тағдыр сізге әрқашан құнды және маңызды нәрсені ұсынады, және сіздің міндетіңіз - көру, түсіну және бағалау. Сындарлы ойлай отырып, сіз өзіңіздің интеллектіңіздің дамуына үлес қосасыз және өзіңіз үшін көкжиегіңізді кеңейту қажеттілігін жасанды түрде жасайсыз.
Он үшінші әдіс - дене белсенділігі
Интеллектті дамытудың бұл әдісі тікелей емес, жанама болып саналатындығына қарамастан, ол керемет нәтиже береді. Біріншіден, өзіңізді физикалық жүктеу арқылы сіз қан айналымын жақсартуға, миыңызды оттегімен байытуға көмектесесіз, сондықтан ол бірнеше есе тиімді жұмыс істей бастайды және нейрондардың пайда болуына жауап беретін ақуыздың пайда болуына ықпал етеді - интеллектуалды қабілеттердің дамуындағы маңызды элемент. Екіншіден, физикалық жұмыс - бұл демалудың және ақыл-ойыңызға күш алуға болатын керемет әдіс егер ол үнемі шаршаса, онда кез-келген жұмыстың тиімділігі бірнеше есе азаяды. Үшіншіден, физикалық даму, ақыл-ой дамуымен бірге, біз оған ұмтылуымыз керек ең толыққанды даму.
Көп нәрсе сіздің интеллектіңіздің қаншалықты дамығанына байланысты. Әрине, IQ жетістікке жетуде және өмірді жақсартуда шешуші деп атауға болмайды, бірақ егер сіздің интеллектуалды қабілеттеріңіз жақсы дамыған болса және сіз өз бетіңізбен жұмыс жасасаңыз, онда сіздің арманыңыздың орындалуы мен орындалу мүмкіндігі бірнеше есе артады. Ақыл мен есте сақтау жаттығуларымен айналысыңыз, өзіңіздің және балаларыңыздың жетілуіне деген ынтаңызды дамытыңыз, және, әрине, ойлауды жетілдіріңіз - сонда сіздің өміріңізді жарқын, бай және бақытты ете алатын теңдессіз мүмкіндіктер ашылады.
63. Интеллект мәнді фразеологизмдердің мағыналық өрісін лингвистикалық негізде талдаңыз
Адамның ақыл-ой, парасат (интеллект) деңгейінен хабар беретін тұрақты тіркестер көбінесе тірек ұғымға негізделіп жасалады. Мысалы:
1. «Ақыл» ұғымы тірек болған фразеологизмдер: ақыл құсы адаспай аспандаса (ой-санасы шарықтаса, алысқа ой жіберсе), ақыл қосты (кеңес берді, ой салды), ақыл сөз (ой саларлық, дұрыс кеңес), ақыл тапты (шаруаның ретін, жөнін келтірді), ақыл таразысына салды (ой елегіне салып, екшеді, артық-кемін оймен салмақтады), ақылы Аплатондай (дана), ақылы Балқаш, ақылы көл-көсір, ақылы там (ақылды, ақылы мол).
2. «Ой» ұғымы тірек болған фразеологизмдер: ойға қонымды (көңілге, ақылға сыятын; түсінікті), ойға салды (ойланып қарады, пікір таразысын өлшеді), ой көзімен тыңдады (зейінмен, ақылға сала құлақ қойды), ой кіргелі (ақылға ие болғалы, ақыл қонғалы), ой салды (әр түрлі ой оралтты, әр түрлі пікір ұялатты), ой тоқтатты (1. Ер жетті, ақылы толысты. 2. Тұрақты пікірге, бір тоқтамға келді, зер салды, назар аударды), ой туды (жаңа пікір келді, сана-сезімі, ойы оянды), ой түбіне жетпеді (көп ойланды, ой ұшын ұстай алмады).
3. «Көңіл» ұғымы тірек болған фразеологизмдер: көңілдегі жерінен шықты (ойлағандай, діттегендей болды), көңілдегі кірді тапты (ойындағы сырды білді), көңілден көңіл су ішер (рухани сұхбаттасу мағынасында айтылады), көңіл жүйрік (білгір, алғыр), көңіл жүйрік пе, көк дөнен жүйрік пе (ұшқыр қиял туралы айтылады), көңілге бекітті (есте сақтады, жадында ұстады).
4. «Көз» ұғымы тірек болған фразеологизмдер: көзі ашық (білімді адам, тереңнен ойлайтын жан), көзі ашылды (1. Көкірегін, санасын оятты; санасы оянды, өмірді білді, таныды. 2. Сордан арылды, теңдікке, еркіндікке жетті), көзі қанық (жете білетін, білгір кісі), көз қарақты (білімді, оқыған адам, көкірегі сара).
5. «Ми» ұғымы тірек болған фразеологизмдер: ми кептірді (бас қатырды, әуре қылды), ми толмады (ақыл-ойы жетілмеді), миы жетті/миына қонды (ақыл алды; түсінерліктей, ұғынарлықтай болды), ми жетті (ақыл жетті, білді).
6. «Тіл» ұғымы тірек болған фразеологизмдер: орақ ауыз/от ауыз/от тілді, орақ ауызды (өткір, өктем тілді, адуынды мінезді; тілді кісі), өткір тілді (кесіп түсер тура сөзді кісі; бет-жүзі деп иба етіп жатпас тура айтар тіл), тілі мірдің оғындай/тілі өткір (1. Тілі шаян щаққандай ащы. 2. Тілі тіліп түсер, дегенін жеріне жеткізе дәл, тура айта алатын адам), қызыл тіл (шешен, орамды, жүйрік тіл), тілге жүйрік (сөзге шешен, шебер), тілдің майын ағызды (сөзге шебер, шешен кісі туралы айтылады), тілінің ебі бар (сөзге шебер, шешен), ұғым жасады (диал. ұғынды, қорытынды асады), буынсыз тіл (шешен, сөзшең), алмас тілді (өткір, әділ тілді; шешен сөзді; сөзі мірдің оғындай).
«Интеллектуалдық әрекет-қызметті білдіретін ТТ» тобына енетін интеллект мәнді фразеологизмдерді жиналған тілдік фактілер негізінде:
1. «Ойлау, саралау» мағынасындағы тұрақты тіркестер. Ой салды [түсірді, тастады] (әртүрлі ой оралтты, әртрлі пікір ұялатты). Мысалы: Әр жайға өздігімен, кейде өз бетімен тыңойлар айтқыш Жандос қазір жаңа бір ой тастады (М. Әуезов). Ой туды [келді, түсті] (жаңа пікір келді, сана-сезімі, ойы оянды). Мысалы: Ой артынан ой туар, Желге мінсең, жеткізбес (Абай). Ойға салды (ойланып қарады, пікір таразысына өлшеді). Мысалы: Кім біледі кез болса арттағылар, Ойға салып оқыр да сөзін сынар (Абай). Ой көзімен тыңдады (зейінмен, ақылға сала құлақ қойды). Мысалы: Жақсы әнді тыңдасаң ой көзімен, Өмір сәуле көрсетер судай тұнық (Абай). Алды-артына қарады (түбін ойлады; келер-кетерін аңғарды; пайымдады, жан-жағын топшылады, абайлады). Мысалы: Сонда ақын беліп буып, Алды-артына қаранар. Дүние кірін жуып, көрініп ойға сөз салар (Абай). Алды-артын орады (алдын-ала ойлап, қарсы келуге мұрша бермеді). Мысалы: Алды-артымды орап, қамап болдың-ау, жарқыным (Абай). Ақыл [ой] таразысына салды (ой елегіне салып, екшеді, артық-кемін оймен салмақтады).
Мысалы: Қобыланды мен Ақжол дауын тағы да ақыл таразысына салу керек (І. Есенберлин). Өлшеу қылды (ақылы таразысына салды). Мысалы: Ақыл-мизан өлшеу қыл. Егер тзу көрінсе, Мейлің таста, мейлің күл (Абай). Абайлап [байқап] сөйледі (сақ сөйледі, байымдап сөйледі, аңдап сөйледі). Мысалы: Абайлап сөйле барланып. Бұл сезім мақұл емес пе, Қарашы өзің ойланып (Айтыс).
2. «Білу, меңгеру» мағынасындағы тұрақты тіркестер. Көзі ашылды/көз [көзін] ашты (1. Көкірегін, санасын оятты; санасы оянды, өмірді білді, таныды 2. Сордан арылды, теңдікке, еркіндікке қол жетті 3. Бір нәрсенің тиегі ағытылды; жолы ашылды, қолайлы жағдай туды 4. Сауаттанды, білім алды). Мысалы: Сенің көзіңді қыран көзіндей етіп сол ашқан екен (М. Әуезов). Бірен-саран оқып, көзі ашылған әйел болмаса, көзпшілігі әлі күнге ошақтың үш бұтынаныға алмай отыр (Б. Майлин). Көзін тапты (істің ретін, орайын келтірді). Мысалы: Еш нәрсенің көзін таппай, кібіртіктей жүріп, жоқ жерде оқыс кетуіңіз де мүмкін, - деді Қаржас Медешбековқа (Ә. Сатыбалдиев). Миы жетті/миына қонды (ақылы алды; түсінерліктей, ұғынарлықтай болды). Мысалы: Соған енді ғана миың жетті ғой! (ауызекі сөйлеуде). Ми жетті (ақыл жетті, білді). Мысалы: Алло! Алло! – деген не? Кім сөйледі, шырағым, Мынау темір көмейде? Жетер ме екен, балам, ми? – деп сұрады анау шал, Қасында тұр бір бала (І. Жансүгіров). Зият болды (парасатты, артықша, жарқын болды). Мысалы: Ақыл, ғылым, пиғылдың білсін парқын. Астан жілік тістейсің, тойдан ілік, Шарапатты жақсымен жүрсең жақын (Ақан сері). Сауаты ашылды (таным, білімі, түсінігі кеңіді). Мысалы: Шаршап келген шығар. Мазасын неге алдың? – деді Бәтима ері Ақанға. – Абай сөзі шаршағанға – қуат, сауатсызға – сауат емес пе? – деді Ақан. – Абайды оқумен сауатың ашылса, ашылатын болып еді ғой, - деді Бәтима (Ғ. Мұстафин). Сауат ашты (хат таныды). Мысалы: Ішінде сауатын ашқан біреуі жоқ, сонда да кітаптың әрбір сөзін қалт жібермейді (І. Омаров). Сөз таныды (сөз білді). Мысалы: Бөтен сөзбен былғанса, сөз арасы, Ол – ақынның білімсіз бишарасы. Айтушы мен тыңдаушы көбі надан, Бұл жұрттың сөз танымас бір парасы (Абай). Ебін [есебін] тапты (амалын келтірді, істің жөнін, қисынын келтірді). Мысалы: Есебін тапқан екі асар (мақал). Ес біліп, етек жапқалы. Мысалы: Ал мен, менің түрім мынау: ес біліп, етек жапқалы көрген қызық, кешкен ғұмыр-қараша үйдің түтінін түтетіп, арқандаған аттай қотаннан ұзап шыға алмаймын. Ес біліп, етек жапқалы мұншалық ұрланып келер ұрымтал құйынды көрмеген, қатты қайран қалды. (О. Бөкей)