Файл: SO2 sо3 Алматы, 2020.docx

Отын шаруашылығы жукті қабылдау – түсіру құрылғысын, көліктік механизмдерді, отын қоймалары (қатты және сұйық отын), отынды алдын ала дайындауға арналған қондырғыларын (ұсақтау қондырғыларын) қамтиды. Мазуттық шаруашылық құрамына, сонымен қатар сорғылар мен жылытқыштар кіреді, яғни сұйытылған және газдық отын бу генераторларының пештер камерасына құбырлар арқылы жіберіледі.

Қатты отынды дайындау, әдетте бу генераторларынын (жеке шаңды дайындау) жанында тікелей орналастырылатын шаң типтес отын дайындау қондырғысында майдалау және кептіру болып табылады; ал кейбір жағдайларда шаң типтес отын дайындау қондырғысы орталық шаң типтес отын дайындау зауытында жүзеге асырылады. Газ отынын дайындау бу генераторының жану камерасына кірмес бұрын газ қысымының төмендеуімен реттелуімен жүзеге асырылады.

Жылу электр станцияларының құрылымы ( 4-суретке қараңыз.)



4 Сурет. Электр станциясының принципиалды технологиялық сұлбасы
ТХ – отын шаруашылығы; ПТ – отынды дайындау; ПГ- бугенераторы; ТД- жылуқозғалтқышы(бу турбинасы); ЭГ-электр генераторы; ЗУ-түтін аулағыш; ДС- түтін тозаңдатқышы; ДТр- түтін турбинасы; ДВ- үрлеу желдеткіші; ТДУ- тартып-үрлеу құрылғысы; ШЗУ- шлак күлді шығару; Ш- шлак; З- күл; К- конденсатор; НОВ- салқындатқыш су сорғышы (циркуляциялық сорғы); ТВ- техникалық сумен қамтамасыз ету; ПНД және ПВД- төмен және жоғары қысымдағы регенеративті жылытқыштар; КН және ПН- конденсаторлық және қоректендіргіш сорғылары; ТП- жылуды тұтынушы; НОК- конденсатты қайтару сорғысы; ВО- су тазалау; Q₀ - станция үшін отын шығыны; Д₀ - турбинаға кететін бу шығыны; Д_ПГ -бугенераторының бу жүктемесі, ∆Д₀ -

---

көліктегі бу шығыны, Д_Т - сыртқы тұтынушыларға кететін бу шығыны; Д_К - турбина конденсаторына кететін будың шығыны; Д_Д.В - қосымша су шығыны; Э-электр энергиясын өндіру; Э₀-электр энергиясын шығару; Э_С.Н. - электр энергиясынын меншікті шығыны ; Q_Т -сыртқы тұтынушыға жылуды шығару; Q_К - салқындатылатын суда жылудын жоғалуы;

Отын жануының өнімі - түтін газдары түтін сорғышпен сорылады және түтіндік құбыр арқылы атмосфераға шығарылады. Қатты отынның жанбайтын бөлігі пеште шлак түрінде түседі, ал кул сиякты шағын бөлшектері («ұшатын» күлі) айтарлықтай түтін газдарымен шығарылады. Атмосфераны ұшқын күлден босатудан қорғау үшін түтінсорғыш (оларды тозудан қорғау үшін) алдынан күлжинаушы орнатылады. Шлак және күл әдетте электр станциясының аумағынан гидравликалық түрде күл қоқыстарына дейін жеткізіледі. Жану үшін қажетті ауа оттық камерасына

үрлеу желтелкішімен жеткізіледі. Түтін сорғыш, түтіндік құбыр, үрлеу желдеткіші электрстанцияның тарту-үрлеу қондырғысын құрайды.

Мазутты және газды жағу кезінде күл жинаушы қажет емес. Бұл жағдайда бугенераторлар артық қысымы бар оттық камерасына «үрлеу» қызметін атқарады. Үрлеу желдеткіштер шамамен 0,01 МПа артық қысым жасайтын газүрлегіштермен ауыстырылады, яғни бұл жағдайда түтін сорғыштары талап етілмейді.

Жоғарыда аталған жылулық шаруашылықтарының аумақтары, яғни отын шаруашылығынан бастап түтіндік құбырына дейін, бугенератордың оттық камерасын, оның газ құбырларын және сыртқы ауагаз құбырларын қоса алғанда, жылу электр станциясының отын-газ және ауа құбырының технологиялық бөлімшелерінің бірі болып табылады. Бу турбиналы электр

---

станциясының екінші маңызды технологиялық жолы - оның бусулы трассасы

• 
  бу генераторының бу-су бөлігін қамтиды, яғни оларға: конденсациялау қондырғысы, конденсатор және конденсаттық сорғы;салқындатқыш су сорғыларымен техникалық сумен қамтамасыз ету жүйесі; су дайындау және қоректік қондырғылар, соның ішінде суды тазарту, жоғары және төмен қысымды жылытқыштар, қоректендіргіш сорғылар, сондай-ақ бу және су құбырлары жатады. Жылыту қозғалтқышы негізінен бу турбинасы болып табылады.
  

Отын мен газауа ағынының жүйесіндегі отынның химиялық байланыстағы энергиясы оттық камерасында отынның жануы кезінде, бу генераторының металл қабырғалары арқылы бөлінетін радиация мен конвекция арқылы берілетін және судың буға айналуы кезінде жылу энергиясы түрінде бөлінеді. Будың жылулық энергиясы турбинада, турбинаның роторына берілетін ағынның кинетикалық энергиясына айналады. Электр генераторымен бір валда жалғанған турбинаның роторының айналуынан туындайтын механикалық энергия электр тұтынушыға өз шығынды шегергеннен кейін алынатын электр тоғының энергиясына айналады.

Турбинада қызметін атқарып болған жұмысшы дене, яғни жылуды (сулы бу, газ) жылулық тұтынушының сыртқы қажеттіліктері үшін қолдануға болады. Тұтынушыға берілетін бу конденсаты кері конденсат сорғысы арқылы ЖЭО-ға қайта беріледі.

3. 
   Жылу электр станцияларының қоршаған ортаға әсер ету сұлбасы.
   

Органикалық отынының әртүрлі түрлерімен қазіргі заманғы ЖЭО-ның

---

принципиалды шешімдері мынадай негізгі алғы шарттарды: бастапқы бу параметрлері жоғары, қуаттылығы 300, 500, 800 және 1200 Мвт бірдей блоктарды қолданылады, қоректендіргіш суын регенеративті дамыған жүйеде қыздыруы бар бірвалды турбоагрегаты мен конструктивті шешімі мен негізгі элементтерінің унификация сүлбесінің жоғары дәрежесін

қамтиды Бу конденсациясынан қоршаған ортаға шығарылатын жылу, дәл немесе айналмалы сумен жабдықталған бу турбинасының қондырғыларының конденсаторларында жүзеге асыралады. Қатты отындағы ЖЭС-да шаң типтес отын дайындайтын цех, күл және масса шығарғыш аумақтар болып келеді.

Қарапайым процесстерді ескере отырып, ЖЭС-да отынды жағу кезінде пайда болатын жылулық энергияның механикалық жұмысқа, содан кейін электр энергиясына айналуынын қоршаған ортаға әсер етуінің типтік схемасы 5- суретте келтірілген.




5 Сурет. ЖЭС-ның қоршаған ортамен әсерлесу сұлбасы
Бағыт көрсеткіштері ЖЭС-ның энергетикалық қондырғыларының атмосфера, гидро және литосферамен өзара әрекеттесуінің негізгі сипаттамаларының бағыттарын көрсетеді. Қазба отындары қазып алынып, байыту және өңдеуден кейін бу генераторының пешіне жіберіледі. Отынның жануын қамтамасыз ету үшін ауа жеткізіледі. Алынған жану өнімдері жылуының негізгі бөлігін энергетикалық қондырғының жүмысшы денесіне береді, ал қалған бір бөлігін қоршаған ортаға таралып кетеді, ал кейбірі жану өнімдерімен түтін құбыры арқылы атмосфераға кетеді. Отынның бастапқы құрамына байланысты, атмосфераға шығарылатын жану өнімдері азот тотықтары (NO_x), көміртек оксидтері (CO_x), күкірт оксидтері (SO_x), көмірсутектер, қатты, сұйық және газ тәрізді күйлердегі су буы және басқа

---

заттардан тұрады. Жанып кеткен отыннан алынып тасталған күл мен шлак литосфераның бетіндегі күл-шлак үймелерін құрайды. Бу генераторынан турбоагрегат (T) корпустарына және қабылдағыштарына дейін бу

құбырларында қоршаған ортаға жылу бөлінеді. Конденсаторда, сондай-ақ қоректендіргіш суының регенеративті қыздыру жүйесінде, регенеративті су жылытқыштарын (РВП), конденсатын (КН) және қоректендіргіш сорғыларын (ПН) қоса алғанда, конденсация жылуы мен конденсаттың салқындауы циркуляциялық сорғымен берілетін (ЦН) салқындатқыш сумен реттеледі. Электрлік генератордағы (Г) механикалық жұмыстың электр энергиясына айналуы механикалық және электрлік шығындарға алып келеді, ал бұл өз кезегінде қоршаған ортаға бөлінетін керексіз жылу болып табылады. Яғни айнымалы механизмдердің, араластырғыш аппараттардың және трансформаторлардың жұмысы қоршаған ортаға акустикалық әсерлерді таратуымен және трансформаторлардың қосалқы станцияларының жұмысы (ТП) мен электрэнергиясын тарату желілері (ЛЭП) басқада барлық электр машиналары сияқты қоршаған ортаға электромагнитті өрістер мен жылу бөлуімен байланысты.

Турбиналық қондырғылардың конденсаторларынан бөлек, салқындатылатын су, су шайғыш бөлігі және басқада көмекші жүйелер майбөлгіш (МО)болып табылады, ал ол жер бетіне немесе гидросфераға зиянды әсерін тигізеді.

КСРО-да жылуэнергетиканың жалпы атмосфералық ластануына қосқан үлесі 5-кесте бойынша көрсетілген.

5 кесте. 1985 жылғы КСРО-дағы өндіріс шығарындарының атмосфераға таралуы

Зиянды қалдықтар	КСРО-дағы барлығы,млн.т.	Энергетика			Тазалық көрсеткіші %
		Млн.т.	Барлықтан алынған %–тік көрсеткіш
Барлығы	65.6	17.9	27.2
Қатты(күлді)	16.7	6.4	38.0	93.2
Күкірт оксидтері	19.6	8.9	45.0	1.3
Азот оксидтері	4.0	2.4	60.0	0

---