Файл: 20232024 оу жылында азастан республикасыны жалпы орта білім беру йымдарындаЫ.doc

Дене шынықтыру сабағына қатысушылардың қызметін қатаң реттеу қажет. Бұл сабақтың сауықтыру бағытына ішінара қол жеткізеді. Білім алушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, жүктемелерді саралауды сақтау қажет. Олай болмаған жағдайда жаттығудың әсері дұрыс болмайды. Оқу процесінде өз денсаулығын нығайту және ұзақ уақыт сақтау, еңбек қызметін оңтайландыру және белсенді демалысты ұйымдастыру үшін дене шынықтыру құндылықтарын белсенді пайдалана алатын білім алушылардың жан-жақты дамыған тұлғасын қалыптастыру қамтамасыз етілуге тиіс. Жұмысқа кіріскен кезде педагог білім алушылардың денсаулық жағдайын, жынысын, физикалық дамуын, физикалық дайындығын, психикалық қасиеттерін т.б. даму ерекшеліктерін ескеруі керек.

Дене шынықтыру сабақтарын өткізу кезінде педагогтің басты назары білім алушыларды техникалық даярлауға бағытталуы тиіс. Оқытудың басында білім алушы қозғалыс моделін мүмкіндігінше дәл имитациялауы керек. Педагог үшін бұл кезеңде қозғалыстың негізгі элементтеріне назар аудару өте маңызды. Қозғалыс моделіне қойылатын талаптардан басқа, оқу процесінде сөзсіз пайда болатын қателіктерді диагностикалау және қозғалысты уақтылы түзету үшін құралдарды әдістемелік тұрғыдан дұрыс таңдау маңызды.

Педагог шынықтыру жаттығуларының орындау сапасының қажетті деңгейін сақтай отырып, білім алушыларға қойылатын талаптарды біртіндеп арттырады.

Білім алушы алдыңғы жаттығуда талаптарды орындағанға дейін жаттығуларды қиындату ұсынылмайды. Жаттығуларды таңдауда білім алушыларды қызықтыра отырып, жаттығуларды орындаудағы техникалық шеберліктерін өсіруге ынталандыру керек.

Дене шынықтыру сабағы кезіндегі білім алушылардың алдына қойылған міндеттердің қиындығын біртіндеп арттыру қозғалыс тұрғысынан да, қабылдау тұрғысынан да сақталуы керек.

Дене шынықтыру сабағының тиімділігі сабақты өткізу әдістемесімен ғана емес, сонымен қатар бірқатар ұйымдастырушылық шарттармен де анықталады: қолда бар жабдықтарды ұтымды пайдалану; оқытудың техникалық құралдарын қолдану; сабақты өткізу орнының ерекшелігін есепке алу (спорт залы немесе мектеп жанындағы спорт алаңы, стадион немесе саябақ, тегіс немесе тегіс емес жер); сыртқы ортаның сипаты және т. б.

Сабақты ұйымдастыру үшін төмендегі жағдайларды қамтамасыз ету:

1. 
   санитарлық-гигиеналық жағдай жасау;
   
2. 
   материалдық-техникалық қамтамасыз ету;
   
3. 
   сабақта айналысатын қызметті ұйымдастырудың әдісін (тәсілін) таңдау, бұл әдіс тапсырмаларды жақсы орындауға мүмкіндік береді.
   

---

Дене шынықтыру бойынша функционалдық сауаттылық білім алушылар кез келген өмірлік жағдайда қолдана алатын білімдер, дағдылар, біліктер (қозғалыс әрекеттері) жиынтығын қамтиды. Функционалдық сауаттылықты белгілі бір тапсырмалар арқылы дамытуда қол жеткізетін нәтижелері: өз денсаулығы, коммуникациялық қабілеттер, командада жұмыс істеу қабілеті, көшбасшылық мәселелеріндегі сауаттылық.

• 
  Салауатты өмір салтына саналы қажеттілікті қалыптастыру үшін салауатты өмір салтын насихаттау арқылы өз денсаулығын құру саласында функционалдық сауаттылық деңгейіне қол жеткізу қажет.
  
• 
  Денсаулықты өзін-өзі бақылаудың қарапайым сынақтарын, жеке жетістіктерді өлшеу, есептеу, бағалау дағдыларын игеру арқылы дене дамуы мен дене дайындығы деңгейін бақылау және түзету.
  
• 
  Физикалық өзін-өзі жетілдірудің жеке жоспарларын әзірлеу арқылы дененің жеке денсаулығы мен функционалдығын бағалау.
  

Осылайша, сабақ барысында балалар салауатты өмір салты және оның денсаулықты нығайтумен байланысы туралы білімді игереді; салауатты өмір салтын ұйымдастырудағы дене шынықтырудың рөлі мен орны, олардың физикалық дамуы мен дене дайындығының жеке ерекшеліктері, жеке денсаулықтың ерекшеліктері және ағзаның функционалдық мүмкіндіктері туралы білімдерін қалыптастырады, өз міндеттерімен және жеке даму ерекшеліктерін түсінеді.

Дене шынықтыру сабақтарында орындалатын тапсырмалар коммуникациялық қабілеттерді дамытуға, командада жұмыс істей білуге, көшбасшылыққа бағытталған:

• 
  командалық көшбасшы рөлін, өзара іс-қимыл және ынтымақтастық дағдыларын, ойын ережелерін, спорттық этиканы қолдана отырып, тиімді командалық жұмыс жасау.
  
• 
  ұсынылған нұсқаулық бойынша практикалық тапсырма және алған білімдерін шығармашылықпен түсіндіре білу;
  
• 
  орындалған жұмысты талдау және интроспекциялау;
  
• 
  жеке, топта, ұжымда жұмыс істей білу;
  
• 
  қозғалыс әрекеттеріндегі өзіндік және басқа адамдардың дағдыларын, кемшіліктері мен әлеуетін анықтау;
  
• 
  сарапшы, төреші және ойын ретіндегі жұмыс тәжірибесі; - қозғалыс әрекеттерін орындау техникасы және оларды бағалау.
  

Сабақтарда физикалық қасиеттерді ғана емес, шығармашылық қабілеттерді де дамыту, рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру қажет. «Дене шынықтыру» пәнінің мазмұны салауатты өмір салтын қалыптастыруға, денені физикалық жетілдіруге байланысты құндылықтарды дамытуға, сондай-ақ жастар өміріндегі жағымсыз көріністерден, оның ішінде жаман әдеттерден бас тартуға бағытталған. Оқушылардың денсаулығын сақтап қана қоймай, салауатты өмір салтының негіздерін сіңіру – дене шынықтыру педагогінің басты міндеті.

---

1-11 сыныптар «Дене шынықтыру» пәнін оқуға бөлінген оқу жүктемесінің көлемі аптасына 3 сағатты, жылына 108 сағатты құрайды.

Арнайы медициналық топқа тағайындалған білім алушылар негізгі топпен бірге, сонымен қатар жеке (сараланған) тәсілмен жұмыс істейді.

1. 
   Дене шынықтыру сабақтарына барлық білім алушылар ауа-райына, спорттық сабақтың түріне немесе еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау талаптарына сәйкес сабаққа қатысады. Әрбір оқу жылының басында денсаулығына байланысты дәрігерлік-бақылау комиссиясының анықтамасын ұсынған білім алушылар дене шынықтырудан босатылады.
   
2. 
   Дене шынықтырудан босатылған барлық білім алушылар спорт залының ғимаратында немесе спорт алаңында дене шынықтыру педагогінің қарауында болады.
   
3. 
   Дене шынықтырудан уақытша босатылған білім алушылар «Дене шынықтыру» пәнінен босатылмайды. Сабақта олар теориялық сұрақтарды зерттейді, өздерін төрешілікте көрсетеді, білім алушылардың қозғалыс техникасын бағалайды және т.б., жұмыстар мен үй тапсырмаларын алады.
   
4. 
   Дене шынықтыру сабақтарына қатыспаған кезде, білім алушы куәландырылған медициналық анықтаманың немесе сынып жетекшісіне болмау себебін дәлелдейтін ресми құжатты беруге міндетті.
   
5. 
   Дене шынықтыру педагогі алдағы сабақ түрлерін жан-жақты қарастыра отырып анықтайды. Мысалы, сабақтың түрі, дәрежесі және деңгейі:
   

• 
  материалды теориялық зерттеу;
  
• 
  интеллектуалды ойындар (дойбы, шахмат); - үстел теннисі, бадминтон; - сабақты ұйымдастыру.
  

Дәрігерлердің бақылауымен сабақтан тыс уақытта ЕДШ мамандандырылған кабинеттеріне баратын емдік дене шынықтыру сабақтарына ұсынылған білім алушылар ЕДШ курсын аяқтағаннан кейін баға алу үшін дене шынықтыру педагогіне анықтама беруі тиіс.

6. Дене шынықтыру сабақтарына арналған спорттық форма:

• 
  зал үшін-1-4 сыныптар: бір түсті футболкалар, спорттық шорт немесе шалбар, шұлық, кроссовкалар.
  
• 
  5-11 сыныптар: бағдарлама бойынша оқытылатын спорт түріне сәйкес футболкалар, спорттық шорт немесе шалбар, кроссовкалар.
  
• 
  көше үшін (күз және көктем мезгілі) - спорттық костюм, футболкалар, шұлықтар, кроссовкалар, ауа-райына сәйкес бас киімдер, қолғаптар.
  

Дене шынықтыру сабағының жарақаттану қаупінің жоғарылауы оның нақты мазмұны гимнастикалық снарядтардағы, снарядтармен және снарядтарсыз әртүрлі қозғалыс белсенділігі болып табылатындығына байланысты. Сабақты жан-жақты ойластыра отырып ұйымдастыру, көмек пен сақтандырудың әдістері мен тәсілдері, жарақаттану қаупі жоғары жаттығуларға ерекше назар аудару (гимнастикалық снарядтардан секіру, арқанға өрмелеу, граната лақтыру және т.б.) т.б. сабақта жарақаттануды болдырмауға мүмкіндік береді.

---

Дене шынықтыру сабақтары кезіндегі қауіпсіздік техникасы білім алушылардың қозғалыс қызметі кезінде қауіпсіздік саласында практикалық білім алуына бағытталған және білім алушылар онымен сабақтан бұрын да танысады.

Қауіпсіздік ережелері сабақ кезінде жарақаттануды азайтуға бағытталған және оқу процесіне қатысушылардың барлығы оны орындауы міндетті.

Қауіпсіздік ережелері келесіге бөлінеді:

1. 
   дене шынықтыру сабақтарындағы қауіпсіздіктің жалпы ережелері;
   
2. 
   сабақтың алдында, уақытында және соңында қауіпсіздік ережелері;
   
3. 
   спорттық – бұқаралық және дене шынықтыру – сауықтыру іс-шараларын өткізу кезіндегі қауіпсіздік қағидалары;
   
4. 
   жазатайым оқиғалар мен төтенше жағдайлар кезіндегі қауіпсіздік талаптары.
   

Қауіпсіздік ережелерінің мазмұны спорт түріне және сабақ өтетін орынға байланысты. Әр спорт түрінің өз ережелері мен талаптары бар.

«Дене шынықтыру» пәнінің ерекшелігі педагогке сабақтарда және білім алушылардың жеке қасиеттерін сәтті тәрбиелеуге көмектеседі. Адамгершілікке тәрбиелеуде үлкен нәтижеге жету үшін әр сабақта тәрбиелік сипаттағы әртүрлі құралдарды қолдану қажет. Оларға мыналар жатады: білім алушылар ұжымын біріктіруге ықпал ететін тапсырмаларды таңдау; бірлескен іс-әрекеттерді ұйымдастыру, өзара көмек; сабақта білім алушылар жасаған жағымды істерді қолдау, жағымсыз әрекеттерді айыптау және т. б.

Жеке қасиеттерді тәрбиелеу үшін білім алушыларға қиын, бірақ орындауға болатын міндеттерді қойып, мақсатқа жетуді ынталандыру қажет. Сонымен, батылдық пен табандылықты тәрбиелеу үшін шешімсіздік пен қорқыныштан арылуға байланысты жаттығуларды қолдануға болады, мысалы, тірек секіру, гимнастикалық снарядтардағы жаттығулар және т. б.

Дене шынықтыру педагогтеріне «Дене шынықтыру» пәні бойынша оқутәрбие процесін ұйымдастыруда оқу-әдістемелік көмек көрсету мақсатында Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы мен Ұлттық ғылымипрактикалық дене тәрбиесі орталығы әзірлеген әдістемелік материалдарды пайдалану ұсынылады.

Ерекше қажеттіліктері бар балалар оқытылатын сыныптардағы дене шынықтыру сабақтарында олардың дағдыларын, қабілеттерін, денсаулық жағдайын ескере отырып, жеке тәсілді жүзеге асыру қажет, сабақты оқыту әдістері мен балаларға жүктемені бөле отырып, соған сәйкес жоспарлау және нысандарды таңдау керек.

Инклюзивті білім беруді енгізу аясында инклюзивті білім беру жағдайында «Дене шынықтыру» пәні бойынша оқу бағдарламаларын іске асыруда әдістемелік ұсыныстарды пайдалануға болады.

---

Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруды оқу-әдістемелік қамтамасыз ету мақсатында Білім беру ұйымдарында мектептен тыс спорттық жұмыстарды ұйымдастыру туралы Ұлттық ғылыми-практикалық дене тәрбиесі орталығы әзірлеген спорттық-бұқаралық және дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларын ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулықтар пайдалануға ұсынылады (https://www.nnpcfk.kz/index.php/ru/metodicheskie-materialy, «Әдістемелік материалдар» бөлімі).

Әдістемелік бірлестік оқу-тәрбие салаларында оқу-әдістемелік және мектептен тыс жұмыстарды жүзеге асыратын орта білім беру ұйымының әдістемелік қызметінің негізгі құрылымдық элементі болып табылады. 20232024 оқу жылында әдістемелік бірлестіктердің жұмысын жоспарлау кезінде келесі мәселелерді талқылауға назар аудару ұсынылады:

1. 
   5-сынып оқушыларының дене дайындығына талдау.
   
2. 
   9-сынып оқушыларының дене дайындығына талдау.
   
3. 
   Біліктілікті арттыру курстарынан өткен педагогтерге курстан кейінгі қолдау көрсету.
   
4. 
   Оқу процесін ұйымдастыруға енгізілген өзгерістер мен толықтыруларды таныстыра отырып, педагогтерді нормативтік- құқықтық құжаттармен таныстыру, педагогтерді аттестаттау және т.б. мәселелер.
   
5. 
   Жас педагогтердің қызметіндегі нәтиже.
   
6. 
   Дәстүрлі спорттық-бұқаралық және дене шынықтыру – сауықтыру шараларының тиімділігі.
   
7. 
   Дене шынықтыру педагогтерінің авторлық бағдарламаларды қолдану тиімділігі.
   
8. 
   Дене шынықтыру педагогінің кәсіби қиындықтарының мониторингі.
   

Жалпы білім беретін ұйымдардың 5-9-сыныптарының «Дене шынықтыру» оқу курсы аясында «Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» оқу курсының мазмұнын дене шынықтыру пәні педагогтері жылдық оқу жүктемесі 15 сағатты құрайды. Дене шынықтыру сабақтарында қауіпсіздік ережелері бойынша негізгі тақырыптармен қатар мыналарды оқып-үйрену ұсынылады:

1. 
   Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларда, орманда және елді мекендерде өзін-өзі ұстау ережелерін;
   
2. 
   Жаман әдеттердің алдын алу. Темекі шегу: темекі түтінінің шылым шегетін адамның ағзасына әсері және т.б. Нашақорлық пен уытқұмарлық, олардың денсаулыққа тигізетін салдары алкоголь және оның адамның психикалық және физикалық қабілеттеріне әсері;
   
3. 
   Денсаулық туралы жалпы түсініктер; Артық жұмыс: себептері мен алдын алу;
   
4. 
   Салауатты тамақтану;
   
5. 
   Төтенше жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсету;
   
6. 
   Бала үшін қауіпті жағдайлар;
   
7. 
   Биологиялық белсенді қоспаларды қолдану және олардың жас жасөспірім ағзасына әсері.
   

---