1. Физикальдық тексерістер:

а) Көру - мен қалқанша безінің жағдайы бұзылғандарға тән көріністер - науқастың мінезінің бұзылуы, көз симптомдары, саусақтар дірілдеуі, бездің төс сүйегі артында өсуінде - мойын, кеуде көк тамырларының созылғандығы анықталады.

б) Безді сипау (пальпация).

Безді көру және сипау арқылы қалқанша безінің үлкеюінің дәрежесі анықталады:

0- дәрежеде - бездің мөлшері бұзылмаған,

I - дәрежеде без жұтынғанда ғана анықталады (көзбен көрінбейді, қолмен сипалады),

II - дәрежеде без жұтынғанда анық көрінеді, мойын өзгермеген,

III- дәрежеде мойын түсі өзгерген (жуан мойын),

ІV - дәрежеде мойын формасы ауыр өзгерген,

V – дәрежеде без ауыр өскен, мойын ауыр "ісінген", өңеш, кеңірдек қысылған -жұтыну, тыныс алу бұзылған.

2. Лабораторлы және аспапты тексерістер:

а) Негізгі алмасуды тексеру,

б) йодтың қалқан безімен сіңірілуін анықтау.

Қалыпта 131 - йодтың 2 сағатта - 5-10%, 24 сағатта - 20-30% сініріледі. Гипертиреозде сіңіру көбейеді, гипотиреозда - азаяды.

в) Ұйқы безін сканерлеумен - 131 йодтың безде орналасқан көлемін, аумағын анықтау (аденома, киста, ісік)

г) Қалқанша безінің гормондарын анықтау (қалыпты 64-128 н/моль/л/); трийодтиронинді (қалыпты 0,9-216 н/моль/л).

д) Рентгенді тексеріс - бездің кальцификацияланған бөлшектерін эхография көрсетеді.

е) Улътрадыбыстық эхография (УЗИ).

ж)Биопсия.

з) Ларингоскопия.

и) Лимфография.

к) Ангиография - (бұғана асты немесе сыртқы ұйқы артерияға контрасты зат жіберіліп орындалады)

29-шы науқас - 37 жасар әйел клиникаға келесі шағымдармен түскен. Мойынның алдыңғы бетінің ісініп жуандауы. Тағам жұтқанда осы ісіктің тұсының ауырсынуы, бас ауыруы.

Бұрын безгекпен, тұмаумен ауырған. 4 жыл бұрын гинекологиялық ауру себебінен операция жасалып, жатырдың екі түтігі байланған.

Тұрмыс жағдайы орташа. Шылым шекпейді. Суды құдықтан алады. Ақырғы 5-6 жыл эпилепсиямен ауырады. Сондықтан жұмыс істемейді. Мойында кішкене, қозғалғыш ісіктің пайда болғаны бұдан 4 жыл бұрын анықталған. Бұл ісік мысқылданып үлкейе басталғанмен дәрігерге бір жыл бұрын ғана көрінген. Осы уақыттан бастап йод препараттарын пайдаланған. Бірақта одан көмек болмаған. Мойынның алдынғы бетінде 2 бөлшектен құралған қозғалғыш, ауырмайтын ісікшелер (2-3 см) анықталады. Грефе, Мебиус симпомдары жоқ, қол саусақтарының, бастың қалтырауы байқалады. Көз бадырағы жоқ. Негізгі алмасу + 24% (+10%). Диагноз - эутиреоидты диффузды - түйіншекті (аралас) жемсау.

VIII - ТАРАУ. СҮТ БЕЗДЕРІНІҢ00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 АУРУЛАРЫ

VIII – ТАРАУ. СҮТ БЕЗДЕРІНІҢ АУРУЛАРЫ.

8.1. CҮТ БЕЗДЕРІН ТЕКСЕРУ ТӘСІЛДЕРІ

000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

ҮТ БЕЗДЕРІН ексеру тәсілдері .0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Анамнез (сұрау, анықтау) көмегімен бұрын ауырған науқастары, бездердің ауыруы, олардың қатаюы, еміздіктерден сұйық шығуы, емшектер терісінің өзгеруі, жүктілік ерекшеліктері, саны, баланы емізу, аборт, жыныс мүшелеріне жасалған операциялар.

Физикалды тәсілдер - Науқас әйелді тексеруді оның кеудесін толық шешіндіріп, ашып, қолдарын көтеріп - түсіріп, ауруды жатқызып - тұрғызып, бір қырына жатқызып тексереді.

а) Пальпацияны еміздіктің айналасынан (ареоладан) бастап барлық аймақтарын тексерумен аяқтайды. Егер ісік байқалса - оның аумағын, қатаңдығын, қозғалғыштығын айырады. Бұдан соң қолтық асты, бұғана үстінің және астының лимфа бездерін тексереді - олардың аумағын, қозғалғыштығын, қатаңдығын, ауырғыштығын анықтайды.

б) Өзін өзі тексеру - сүт безінің ісіктерінің алғашқы белгілерін ерте анықтау үшін әр-бір 25 жастан асқан әйелдер етек кірі циклінің алғашқы жұмасында өз сүт безіні өзі сипап тексеруді үйрену қажет. Емшек еміздігінен қанды, қызғылт немесе түссіз сүйықтың шығуына көңіл бөлінеді.

Бұдан соң емшектерін айнаның алдында қолдарын көтеріп, түсіріп тексереді.

Арнайы тәсілдер:

а) маммография - бездерді рентгенмен тексеру. Екі проекциямен рентгенография орындалады.

б) Галактофорография - сүт тамырларына рентген контрасты зат енгізгеннен соң орындалатын рентгенография. Спиртпен аласталынған еміздік тесігі арқылы 5-6 мм. тереңдікке үші доғал жіңішке ине енгізіледі де ол арқылы 0,3-1% - 60 мл. верографин немесе урографин егіліп рентгенография орындалады.

в) Тепловидение (термография) - теловизор экранында адам денесінен шығатын жылуды бақылау.

г) Ультрадыбысты эхография - сүт безінде пайда болған қатерлі ісікті қатерсіз ісіктерден айыру үшін қолданылады. Рак ісігінде дыбысты күшейтетін қатаң структуралар анықталады.

д) Магнитті-резонансты томография (МР-томография) - сүт безіндегі өзгерістерді және без тіндерінің жағдайын көрсетеді.

е) Морфологиялық тексеріс - пунктаттың цитологиялық тексерісі.

Сүт бездері ауруларының жіктелуі

I. Даму аномалиясы:

а) амастия - бір немесе екі бездің жоқтығы,

б) мономастия - бір бездік,

в) анизомастия - бір бездің өспегеніндегі еінші бездің үлкеюі,

г) полимастия - қосымша бездер,

д) микромастия - екі емшектің бір мөлшерде өспеуі,

е) макромастия - бездің өсуі,

ж) мастоптоз - бездердің созылып төмен түсуі.

II. Жарақаттары:

а) Еміздіктер жарылуы (трещина). Баланы емізуден бұрын және кейін -40-50% спиртпен, 1:500 фурациллинмен сүртеді, метилурацилді маймен майлайды, улътракүлгін сәулемен қыздырады.

б) Соғылу, гематома, жалған киста. Гематома іріңдесе, кистаға айналса – операция қажет.

III. Сүт бездерінің қабыну аурулары: (спецификалық емес қабыну аурулары) – маститтер.

ІV. Сүт бездерінің созылмалы спецификалық аурулары:

а) Сүт бездері түберкулезінің - түйінді, ойық жаралы, склерозданған (қатаң) және жыланкөзді түрлерін бөледі. Туберкулез микобактериясы емшекке сүт тамырлары, лимфа және гематогенді жолдарымен жайылады.

Науқасты емдеу туберкулезге қарсы жалпы емнен (спецификалық) құралады.

б) Сүт бездерінің мерезі.

в) Актиномикозы – алғашқы түрінде – саңырауқұлақ тері жаракаты арқылы, екінші актиномикозда - лимфогенді жолмен ауруға ұшыраған қабырғалардан, плеврадан, өкпеден тарайды.

Емшек актиномикозын емдегенде оның резекциясы жасалады, актинолизаттар, пенициллин, витаминдер, иммунотерапия қолданылады.

V - Сүт бездерінің дисгомональды дисплазиясы:

а) Мастопатия (Реклю, Шиммелъбуш ауруы) - гормональды реттіліктің бұзылуында безде қатаң ісік және гипертрофия өседі. Мастопатияны қатерлі ісіктен айыру қиын және оның кейбіреулері ісікке шабуы мүмкін. Көбінесе мастопатия 30-50 жастағы әйелдерде кездеседі.

Мастопатияның диффузды түрінде менструация алдында және ортасында емшекте ауырғыш ісік, кейде еміздіктен сұйық пайда болады.

Түйінді мастопатияда ісік ауырмайды, ісік терімен, еміздікпен байланыссыз, ісік қозғалғыш. Лимфа бездері ісінбеген. Ісік менструальды циклге байланысты өзгермейді.

Маммограммада - қатаң тартпалар (тяжи), кейде безде кальций тұзының жиналуы анықталады. Бұл қатаң бөлшектер жұмсарған (кисталар) бөлшектерімен аралас.

Мастопатияның қатерлі ісікке ауысуында ісік одан әрі катаяды, тартпалар, көлеңкесі күшейеді.

Диагнозды анықтауда бездің секторальды резекциясын жасап биопсиялы морфологиялы тексерісті орындау өте маңызды.

б) Гинекомастия - еркектерде эндокринді бездер (жыныс, бүйрек үсті бездері, гипофиз) қызметінің бұзылуы әсерінен пайда болатын емшектің дисгормональды ауруы. Жас өспірімдерде диффузды, ал ересектерде түйінді түрлері кездеседі. Гормональды емге көнбеген түрлерінде тері астылы мастэктомия операциясы орындалады.

VI. Сүт бездерінің қатерсіз ісіктері:

а) Фиброаденома - 15-35 жас арасындағы әйелдерде (90%) кездесетін жеке түйіншекті ісік. Ісік дәнекер тіндермен пролиферацияланған эпителиальды элементтерден құралады.

Ісіқ дөңгелек, оның беті тегіс, айналасындағы тіндермен байланыссыз, ісік ауырмайды.

Маммограммада - дөңгелекше ісік анық.. Ісік өте кішкентайдан өте аумақтыға дейін.

Фиброаденома операциямен емделеді.

б) Аденома - оны фиброаденомадан айыру өте қиын. Бұл үшін гистологиялық тексеріс қажет.

в) Сүт тамырлары папилломалары - еміздіктен канды сұйықтың ағуы. Диагнозды анықтау үшін еміздіктен ағатын сүйықты және безден кесіліп алынған тінді цитологиялы және гистологиялы тексерістен өткізу қажет.

г) Липома - сүт безінің үстінде, көбінесе ретромаммарлы орналасатын майлы ісік.

VII. Сүт безінің катерлі ісіктері.

8.2. СҮТ БЕЗІНІҢ ҚАБЫНУЫ –МАСТИТ (MASTITIS)

Сүт безі 16-20 жеке сүт тамырлары бар бөлшектерден кұралады. Сүт өзектері (выводные протоки - ductus lactifer) еміздікте ашылады. Еміздіктің айналасының терісі өте сезімтал, жұқа, пигменттелген areola mammae аталады. Сүт бездері lig. suspensoria mammae көмегімен кеуде етінің фасциясына жабысқан. Бездер қанды a. thoracica interna және a. thoracica langa, a. intercostales-тен алады. Бездің лимфа тамырлары қолтық астының лимфабездерімен байланысты.

Мастит - көбінесе жас босанған және бала емізетін әйелдерде кездеседі. Кейде мастит жас нәрестелерде, жас өспірім ұлдар мен қыздарда олардың жыныс белгілері даму кезеңінде байкалады. Бұлар арнайы емді қажет етпейді. Өте сирек мастит бойдақ және бала емізбейтін әйелдерде де байқалады.

Босанғаннан соңғы лактациялы маститтің асептикалы (іркілуші) және септикалы (инфекциялы) түрлерін бөледі.

Іркілуші мастит нәрестенің нашар емуінен емшекте сүт қалуымен байланысты. Емшектер ісінеді, терісі созылады, тері астының қан тамырлары кеңиді, емшек ауырсынады. Сүт тамырларында және емшек бөлшектерінде сүт жиналуы инфекцияның жайылып мастит басталуына қолайлы жағдай туғызады.

Маститтегі қабыну үрдісінің - серозды, іріңді және гангренозды түрлерін бөледі.

Әлбетте, мастит әйел босанғаннан кейінгі 5-6 жұмада басталады. Бірінші рет босанғандарда 65%, екінші рет босанғандарда 29%, бірнеше рет босанғандарда 6% шамасында кездеседі. Бұрынғы уақытта барлық жас босанған әйелдердің 13% маститпен ауыратын. Қазір санитарлы-гигиеналық жағдай жақсара келе 0,5-2% байқалады.

Инфекция емшекке еміздіктің жарақаты, терісінің жарылуы, сыдырылуы арқылы немесе лимфогенді жолмен енеді. Кейде бала емізбейтін әйелдерде және қыздарда инфекция басқа денеде орналасқан іріңді үрдістен (лимфа немесе гематогенді жолмен) фурункулден, экземадан, қотырдан жайылады. Мастит емшекті дұрыс саумағандықтан (қолмен сауу, қолдың тазалығын сақтамаудан) да басталады.

Екі қабат әйелдердің маститі сүт бездерін дұрыс күтпеуімен де байланысты басталады. Бездер емшек тартқышпен көтерілмей салбыратылып ұсталынса, жуылып тазартылмаса.

Маститтің алдын алу үшін екі қабат әйелдер өзінің емшектерін нәрестеге емізуге даярлауы қажет. Күн сайын емшектерді салқын сумен жуу, одеколонмен сүрту, таза ауада ашып ұстау, ультрафиолет сәулесімен қыздыру қажет. Егер емшек еміздіктері қысқа болса оларды созу орындалады.

Емшекте пайда болатын іріңдіктердің орналасуына қарай - ареолярлы, тері астының, без ішінде, бездің артында (ареолярлы, тері астылық, интрамаммарлы, ретромаммарлы) түрлерін бөледі.

Маститтің клиникасы – анық, алдымен емшекте сүт жиналуының салдарынан емшек ісінеді, ауырсынады, тері астының қан тамырлары кеңейеді. Тері созылады. Егер емшек жедел түрде сүттен босатылмаса инфекцияға қолайлы жағдай туып, емшек іріңдеп мастит басталады. Дене қызуы 39-40 көтеріледі, емшек одан әрі ауырсынады, ісінеді, қатайады, қызарады. Іріңдік саязда (тері астында) орналасса флюктуация байқалады. Қолтық астының лимфа бездері ісінеді, ауырсынады (лимфаденит), теріде қызыл жолдар (лимфангоит) байқалады. Егер мұндай абсцесс операциямен емделмесе іріңдік өз бетімен жарылып, ірің ағады. Бұдан кейін аурудың жалпы жағдайы түзеледі. Бірақта науқас толық жазылмайды. Жаңа іріңдіктер ашылады.

Іріңді маститті көбінесе стафилококк, стрептококк, ішек таяқшалары туғызады.

Диагноз қиын емес. Ол қабынудың жалпы және жеке көріністері, ЭТЖ шапшаңдануы, лейкоцитоз, лейкоциттер құрамының солға жылжуы негізінде анық талады.

Диагнозды ажырату қажеттілігі емшек емізбейтін әйелдердің емшегі ісінгенде қажет. Кейде емшек туберкулезін, актиномикозін айыру қажеттігі туады.

Бұл аурулар жедел басталмайды, басқа мүшелердің (өкпенің, лимфа бездерінің) туберкулезі анықталады. Іріңнен туберкулез микобактериясы, саңырауқұлақ (актиномицеттер) табылады.

Маститті емдеу :

Консервативті емдеу - жаңа туған нәрестелер және жас өспірімдер маститінде, тоқыраулы маститте (бюстгалтер кию, суды аз ішу (сухоедение), антибиотиктер, сульфаниламидтер) қолданылады.

Іріңдеген маститте - іріңдікті радикальды тілікпен ашып, ірінді шығару. Одан әрі жараны хирургияның белгілі жалпы және жеке тәсілдерімен емдеу.

Ретромаммарлы маститте тілік емшек астымен (по Банденгейеру) жүргізіледі. Ірің тазартылып жара дренаждалады .

27-ші науқас - 23 жастағы босанған әйел. Шағымдары: сүт безінің ірің ағатын, ұзақ уақыт жазылмайтын ауырсынатын жарасы, дене қызуының көтерілуі және жүмыс қабілетінің нашарлауы.

Нәресте емшекті нашар емуіне байланысты оң сүт безі ісініп ауыра бастаған, дене қызуы көтерілген. Ісікті екі жұма бойы компресспен емдегеннен соң іріңдік жарылып одан көп мөлшерде ірің аққан. Бір айдан соң жыланкөз бітеліп, сүт безі ісігі басылған. Біраз уақыт өткеннен соң - сүт безінің терісі қызарды. Поликлиникада қоршау, одан соң емханада сүт безі 3 жерден тілініп жара жуылып, тазартылып, тампонданып емделген. 14 күннен соң жаралар іріңнен тазарып, грануляциямен толған. Науқас ұйіне шығарылған. Бірақта бір жұма өткеннен оң сүт безі қайта ісініп, ауырып, дене қызуы 39-40 дейін көтеріліп науқас емханаға қайта түскен.

Оң сүт безі ісінген, оның терісі қызарған, қызған, жылтыраған. Радиальды бағытта 3 операциядан соңғы тыртықтар бар. Ол тыртықтырдан ірің шығады. Сүт безі ісінген, оның қозғалғыштығы нашарланған, ауырсынады. Қолтық бездері ісінген, ауырғыш. НВ-67%, ЭТЖ-29мм., Лейкоцитоз 14000. Диагноз – сүт безінің іріңдеп кабынуы.