ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 736
Скачиваний: 1
СОДЕРЖАНИЕ
Сабақ 2 Жасушаның генетикалық аппараты
Сабақ 3 . Тақырып: Сомалық және жыныс жасушалардың бӛлінуі. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
Постмитоздық кезең (пресинтездік) кезең G1:
Гаметогенез (оогенез, сперматогенез), сатылар сипаттмамасы. Мейоз анықтамасы және
Митоз және мейоздың медициналық маңызы.
2 сурет. Көз бұршағының индукциясы.
Онтогенездің жасушалық механизмдерi.
Даму ақауларының сызбасы ДТБА жіктелуі:
Сабақ 5 АҚПАРАТТЫҚ – ДИДАКТИКАЛЫҚ БЛОК
Аутосомды-доминантты тұқым қуалауға тән белгілер:
Аутосомды-рецессивті тұқым қуалауға тән белгілер:
Х-хромосомамен тіркес доминантты тұқым қуалауға тән белгілер:
Х-хромосомамен тіркес рецессивті тұқым қуалауға тән белгілер:
Голандриялық немесе У-хромосомамен тіркес тұқым қуалауға тән белгілер:
Митохондриялық тұқым қуалауға тән белгілер:
Белгілердің тіркес тұқым қуалауы.
Сызба – 2. Талдаушышағылыстыру №1.
Сызба – 3. Талдаушы шағылыстыру № 2
Нуклеин қышқылдары, құрылысы, жіктелуі
РНҚ –ның өмір сүруге қабілеттілігі:
Эукариоттардың генінің молеклалық құрылымы(схема түрінде)
Ген, классификациясы және функциясы
Геннің атқаратын қызметіне байлансыты гендер екі топқа бөлінеді:
Ағзалардың тіршілік қабілетіне байланысты гендер былай жіктеледі:
Нуклейн қышқылдары мен геннің медициналық маңызы
Сабақ 9 Ақпараттық дидактикалық блок
Репликацияның негізгі ферменттері:
Прокариотгендерініңактивтілігініңреттелуі:
Эукариоттар гендерінің экспрессиясының реттелуі
Гендерактивтілігініңгеномдықдеңгейде(ДНҚ)реттелуі
Эукариоттардың ДНҚ фракцияларының сипаттамалары
Кейбіргендердіңконститутивтік(тұрақты)экспрессиясы
Гендер активтілігінің транскрипциялық деңгейде реттелуі
Сурет 2. Митоз
Жасушада митоздың басталуы мен митоздың аяқталуында ерекше
айырмашылық бар. G2 кезеңінде жасушадағы бастапқы хромосомалар жұп хроматидтерден, ал түзілген жаңа хромосомалар тек генетикалық
материалдың бір ғана көшірмесінен тұрады. Бұл көшірмелер жаңа
Митоздық циклда хромосомалардың құрылысының өзгеруіне байланысты, бір түрден екінші түрге оңай өтетін, митоздық және интерфазалық хромосомалар түрлерін ажыратады.
Интерфазалық хромосомалар деспиральданған күйде болады. Эукариот жасушаларындағы хромосомалардың жекеленген фрагменттерінің спиральдану дәрежесі әртүрлі болады, ядро хроматиндерінің жиынтығы біршама босаңсыған жіпше және түйнектелген түрде болады. Кариотипті анықтау үшін митоз кезінде жинақталған, конденсацияланған (метафазалық хромосома) хромосомалар белгілі бір пішінге ие болады, оларды осы сатыда зерттеу біршама жеңілдік тудырады.
жасушалар жасушалық циклдың S кезеңіне өткенге дейін еселенбейді. Митоз үдерісі жасушалардың бөлінуінде генетикалық материалдың қалыпты еселенуімен дұрыс бөлінуін қамтамасыз ететін үдеріс.
Митоздыңмаңызы:
-
Жасушадағы генетикалық тұрақтылықты (хромосомалар саныныңтұрақтылығын); -
Митоз нәтижесінде жасуша саны көбейіп ағзаның өсуін; -
Жасушаның орнын толықтыру митоз арқылы іске асады және регенерацияны; -
Ағзаның кариотипін (метафазада) анықтауды; -
Жыныссыз көбеюді қамтамасызетеді.
Жасуша пролиферациясының реттелу мен бақылану механизмдерінің
бұзылуы патологиялық ауытқуларға әкеледі:
-
жасушаның бақыланусыз бӛлінуіне (ісік жасушалары) немесе көбеюдің немесе бөлінудің тоқтау себебінен жасуша санының азаюы, ұлпалар мен
мүшелердің атрофиясы, қартаю үдерістері жүреді;
- хромосомалық мозаицизм— зиготаның бөлшектену сатысында митоздың дұрыс жүрмеуінен хромосомалардың дұрыс ажырамауы жүреді. Мысалы,
митоздық бөлінуге түскен зиготадағы жасушалардың біріндегі 21-ші хромосоманың біреуінің түсіп қалуы салдарынан келесі бөліну хромсомалар санының ауытқуымен жүреді, мозаикалық 46/47,+21 жасуша пайда болады.
Амитоз, эндомитоз, политения
Митоздық цикл негізінде жасушалардың саны өзгермей зат алмасудың қарқындылығы мен генетикалық материалдың мөлшерін арттыратын бірнеше механизмдер пайда болған. ДНҚ мен хромосомалардың екі еселенуі міндетті түрде жасушаның екіге бөлінуіне әкелмеуі мүмкін. Осының нәтижесінде хромосомалардың саны артады, бұл құбылыс – эндомитоз деп аталған. Генетикалық көзқарас бойынша, эндомитоз дегеніміз – геномдық сомалық мутация. Хромосомалардың саны сақталып, олардың құрамындағы ДНҚ көбеюімен сипатталатын келесі құбылыс – политения деп аталады. Эндомитоз бен политения тұқым қуалайтын материалдың мөлшерінің еселенуімен сипатталатын полиплоидтық жасушалардың пайда болуына әкеледі. Диплоидтық жасушаларға қарағанда, мұндай жасушаларда гендер екі немесе одан аса еселенген. Гендер санының артуына байланысты жасушаның көлемі ұлғаяды, қызмет атқару мүмкіншіліктері артады. Полиплоидизация сүтқоректілердің ағзасында жасы ұлғая келе бауыр жасушаларында байқалады.
Тікелей емес бөлінумен қатар (митоз), тікелей бөліну – амитоз бар. Оның мәні - ядроның генетикалық материалы күрделі өзгеріске ұшырамай бөлінеді. Ядроның бөлінуінен соң цитоплазма бөлінеді деп сйпатталады. Көбінесе,
ядроның бөлінуін цитокинез аяқтамайды, сондықтан, амитоз нәтижесінде көп ядролы жасушалар пайда болады. Амитоз қабыну үдерісінде, ісіктерде және кейбір қарапайымдылардың бөлінуінде кездеседі.
Тірі ағзаларға тән негізгі ерекшеліктің (қасиеттің) бірі – көбею. Көбею үдерісінде генетикалық материалдың ұрпақтан келесі ұрпаққа берілуі тек белгілі бір түрдің белгілерінің қайта жарыққа шығуын
ғана қамтамасыз етіп қоймайды, сонымен қатар нақты сол дараның өзінің ата-аналарына тән айқын белгілерінің де жарыққа шығуын, ұрпақтар арасындағы сабақтастықты, жалпы тіршіліктің үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
Мейоз – жыныс бездерінде ерекше сомалық жасушалардың бөлінуінің нәтижесінде хромосомалар санының азайып (редукция) және жасушаның диплоидты жағдайынан гаплоидты жағдайына ауысуын қамтамасыз ететін бөлінудің түрі - гаметогенездің негізгі сатысының бірі. Бұл үдерісте жасушадағы ДНҚ-ның бірақ рет еселенеді де кейін екі рет бөлінеді. Мейоздың бірінші бөлінуінің профазасында транскрипция белсенді өтеді және гомологты хромосомалар арасында алмасу (кроссинговер) яғни генетикалық материалдың рекомбинациясы жүреді.
- 1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 43
Гаметогенез (оогенез, сперматогенез), сатылар сипаттмамасы. Мейоз анықтамасы және
фазалары. Сипаттамасы
Мейоздық бөліну екі кезеңнен өтеді — мейоз I (редукциялық бөліну) және мейоз II (эквациялық бөліну). Әрбір мейоздық бөліну 4 фазадан тұрады: профаза, метафаза, анафаза және телофаза.
Бірінші мейоздың профазасы 5 сатыдан тұратын күрделі үдеріс: лептотена, зиготена, пахитена, диплотена и диакинез.
Лептотена, жіңішке жіпшелер сатысы. Хроматиндік жіпшелер ширатылады, жуандайды, қысқарады, микроскоптан көріне бастайды. Генетикалық материалдың мөлшері 2n 4с.
Зиготена, жіпшелердің беттесу сатысы. Морфологиялық және генетикалық тұрғыдан ұқсас гомологты хромосомалар жұбы бірігеді, беттеседі. Беттесу үдерісі (конъюгации) барысында биваленттер, немесе тетрадалар түзіледі. Биваленттер саны хромосомалардың гаплоидты жиынтығына тең болады. Генетикалық материалдың мөлшері 2n 4с.
Пахитена, жуандаған жіпшелер сатысы. Хромосомалардың ширатылуы жалғаса береді, гомологты хромосомаларда синхронды өтеді. Екі хроматидті хромосомалар айқын көрінеді, қосақталған гомологтық хромосомалар жұптары айқасып, сәйкес бөліктерімен алмасады, кроссинговер жүреді. Мейоз кезінде өтетін кроссинговер нәтижесінен гендердің алғашқы рекомбинациясы жүреді.
Диплотена – хроматидтер ажырай бастайды, бірақ әліде кроссинговерге немесе хиазмге ұшыраған бөліктері байланыс сақтайды. Бірінші реттік овоциттердің