Файл: азастан республикасы денсаулы сатау министрлігі астана медицина университеті.docx

ТАРАУ «НЕСЕП ЖЫНЫС ЖҮЙЕСІНІҢ ПАТОФИЗИОЛОГИЯСЫ»

Тақырыбы: «Бүйрек ауруларының жалпы этиологиясы және патогенезі. Зәрлік синдром»

Диурез (грек. dia – арқылы + ureo - зәр шығару) – белгілі бір уақыт аралығында (тәулікте, сағаттарда, минуттарда) шығарылған зәрдің мөлшері. Дені сау адамның тәуліктік диурезінің мөлшері 0,8-2,0 л құрайды, бұл орта есеппен қабылдаған сұйықтықтың 75%-на сәйкес келеді.

Полиурия (грек. polys - көп + uron - зәр) – қалыпты сұйықтық (су) ішу режимінде тәулiгiне 2000 мл-ден аса зәрдi шығару. Шығу тегі бойынша патологиялық полиурия екі түрге бөлінеді - пререналдық (бүйрек алды) және реналдық (бүйректік).

Сулы диурез - диурез құрамында осмостық белсендi заттектердің концентрациясы төмен болған зәрдiң көп мөлшерде шығуы (гипоосмостық зәр). Сулы диурез кезінде антидиурездік гормон өндірілуі азаяды, дисталдық түтікшелер мен жинақтаушы түтікшелердің суға өткізгіштігі бұзылады.

Осмостық диурез (салурез) (грек. osmos - түрткі, қысым) - құрамында осмостық белсендi заттектердің концентрациясы жоғары болған зәрдiң көп мөлшерде шығуы (гиперосмостық зәр). Бұл нефронның проксимальдық бөліміне эндогенді (глюкоза, несепнәр (мочевина), бикарбонат) немесе экзогенді осмостық белсенді заттектердің (осмостық диуретиктердің) көп келіп түсуімен байланысты болуы мүмкін.

Олигурия (грек. oligos - аз + uron - зәр) – қалыпты сұйықтық (су) ішу режимінде тәулiгiне зәрдің 500-200 мл-ден аз шығуы. Алғашқы зақымданудың этиологиясы мен анатомиялық орналасуына байланысты олигурияның үш түрін ажыратады: пререналдық, реналдық, постреналдық.

---

Антидиурез (грек. anty – қарсы + dia - арқылы + ureo – зәр шығару) - құрамында осмостық белсендi заттектердің концентрациясы жоғары болған зәрдiң аз мөлшерде шығуы. Антидиурез қанда антидиурездік гормон деңгейі жоғарылағанда немесе бүйрек интерстициясында осмостық белсендi заттектердің концентрациясы жоғары болған жағдайда дамиды.

Анурия (грек. an - жоқ + uron - зәр) - зәр шығарудың мүлдем тоқтауымен немесе қуыққа тәулiгiне 100-50 мл-ден аз зәрдiң түсуімен сипатталады. Пререналдық және реналдық анурия секреторлық түрге жатады, өйткені бұл кезде зәрдің түзілуі мен бөлінуі бұзылады, ал постреналдық – экскреторлық түріне жатады, мұнда ең бірінші зәрді шығару бұзылады.

Дизурия (грек. dys - қиындау, бұзылу + uron - зәр) - төменгі зәр шығару жолдарының аурулары және олардың иннервациялануы бұзылуынан туындайтын зәр шығару актісінің бұзылуы. Дизурияның түрлеріне: зәр шығарудың жиілеуі немесе сирек болуы, күндізгі диурездің түнгі диурезден басым болуы, несеп тоқтамау немесе энурез, зәр шығуының қиындауы, зәр шығуының тоқтап қалуы жатады.

Поллакиурия (грек. pollaris - көп рет, жиі + uron - зәр) - зәр шығарудың жиiленуi (тәулігіне 6 рет). Цистит, простатит, уретрит кезінде, қуыққа тас байланғанда, қуықасты бездің аденомасында, зәр айдатқыш дәрілерді қабылдағанда дамиды.

Оллакизурия (грек. ollaсis - аз, сирек + uron - зәр) - Сұйықтық қабылдауды шектеген кезде, кіші жамбас ағзаларына операция жасағанда, тыртықты- жабыспалы процестерде, үрпінің (уретра) обтурациясы мен өспелерінде, жұлынның төмендемелі өткізгіштігінің бұзылыстары кезінде дамиды.

Никтурия (грек. nyctos - түн, қараңғы + uron - зәр) - түнгi диурездің басым

---

болуы. Жүрек және бүйрек функциясының жеткіліксіздігі кезінде, простатаның (еркекбездің) аденомасында, жамбас түбі бұлшықеттерінің атрофиясында, қантты диабет кезінде, түнгі уақытта диуретиктерді қабылдаған кезде дамиды.

Зәрлік синдром - зәр құрамындағы өзгерістер мен зәр шығарудың түрлі бұзылыстарының кешенді көрінісі. Протеинурия, лейкоцитурия, гематурия, цилиндрурия түрінде жиі байқалады. Сонымен қатар, зәрлік синдром зәрдің жалпы мөлшерінің, зәр шығару жиілігінің бұзылуымен және дизуриялар дамуымен сипатталуы мүмкін.

Гиперстенурия (грек. hyper – жоғары + sthenos - күш + uron- зәр) - нефронның дистальдық бөлімінде су реабсорбциясының күшеюінен зәрдiң салыстырмалы тығыздығының 1,030-дан көп болуы.

Гипостенурия (грек. hypo - төмен + sthenos - күш + uron- зәр) - зәрдiң салыстырмалы тығыздығының 1,009-дан аз болуы. Тәуліктік ауытқуы 8 бірліктен аз болады.

Изостенурия (грек. isos - тең + sthenos - күш + uron - зәр) - зәрдiң салыстырмалы тығыздығының тәулiк бойы аз өзгерiп, қан плазмасының осмостық тығыздығына сәйкес тұрақтануы (1,010 – 1,012).

Зимницкий сынамасы – бүйректің су-шығарымдық, сұйылту және концентрациялау қабілетін анықтау үшін қолданылатын зәрді зерттеу сынамасы. Тәулік бойы жинаған зәрдің сегіз рет 3-сағаттық порциясында салыстырмалы тығыздық пен зәрдің көлемін анықтайды.

Протеинурия (грек. proteo - нәруыздарға қатысты + uron - зәр) – зәрде нәруыздардың пайда болуы. Қалыпты жағдайда зәрде нәруыздар 0,033 г/л-

---

ден аспауы тиіс. Шығу тегі және даму механизмі бойынша келесі түрлерге бөлінеді: бүйректік протеинурия (шумақшалық, түтікшелік, аралас, секреторлық, гистурия) және бүйректен тыс протеинурия (преренальді, постренальді, секреторлық).

Глюкозурия (грек. glykys - тәтті + uron - зәр) – екіншілік зәрде глюкозаның пайда болуы. Түрлері: бүйректік (Фанкони синдромы кезінде, бүйректік фосфатты диабет кезінде) және бүйректен тыс (қантты диабет кезінде).

Лейкоцитурия (грек. leukos - ақ + kytos – жасуша + uron - зәр) – микроскоппен қарағандағы көру алаңында (к/а) зәрдегі лейкоциттердің 6-дан көп болуы. Лейкоцитуриялардың негізгі түрлері: инфекциялық (бактериялық) лейкоцитурия, бейнфекциялық (стерильді, асептикалық) лейкоцитурия.

Пиурия (грек. pyos - ірің + uron - зәр) - макроскопиялық анықталатын немесе зәр шөгіндісінде лейкоциттер санының көбеюі бойынша зәрде іріңнің пайда болуы, бұл кезде лейкоциттер көру алаңын түгелімен жауып тұрады немесе жинақталған түрде байқалады. Пиурия бактериуриямен жиі қабаттасады.

Гематурия (грек. haima - қан + uron - зәр) - зәрде эритроциттердің пайда болуы, көру алаңында 3-5 көп болуы. Гематуриялардың негізгі түрлері: бүйректік (шумақшалық, түтікшелік) және бүйректен тыс (жиі постреналдық). Айқындығына байланысты гематурия микрогематурияға және макрогематурияға бөлінеді.

Микрогематурия (грек. mikros - кішкене + haima - қан + uron - зәр) - зәр шөгіндісін тексеру арқылы микроскоппен қарағанда эритроциттердің анықталуы, бұл кезде зәрдің түсі өзгермейді.

Макрогематурия (грек. mаkros - үлкен + haima - қан + uron - зәр) - зәрде көптеген эритроциттердің пайда болуы, нәтижесінде зәрдің

---

түсі өзгереді, көзбен тексеріп қарағанның өзінде эритроциттерді анықтауға болады (ашық қызыл, қызғыш, қызыл түсті, "ет жуындысы" тәрізді). Макрогематурия кезінде эритроциттерді санауға келмейді және микроскоппен қарағанда олар көру алаңын түгелімен жауып тұрады.

Цилиндрурия (грек. kylindros - цилиндр + uron - зәр) - цилиндрлердің болуымен сипатталатын зәрдің сапалық өзгерісі. Бүйректің дистальдық түтікшелерінде және жинақтаушы түтікшелерде жасушалық элементтерден немесе нәруыздардан түзілген «көшірме бейне» («слепок») тәрізді болып келеді.

Бактериурия (грек. bakterion – таяқша + uron - зәр) – несеп шығару жүйесінде инфекциялық-қабынбалы процестердің дамуынан зәрде бактериялардың болуы. Ересектерде зәрдің 1 мл-де 10⁵ колония-түзуші бірліктен асуы, ал нәрестелерде 1 мл-де 10³ микробты денешіктердің болуы және одан артуы диагноздық мәні бар көрсеткіш болып есептеледі. Ешқандай шағым болмастан, бірақ зәрде бактериялардың болуы (оған лейкоцитурия қосылса да) симптомсыз бактериурия болып есептеледі.

---