Файл: азастан республикасы денсаулы сатау министрлігі астана медицина университеті.docx

сонымен қатар, өзгерген секретаза-ферменттерінің әсерінен АРР-ның процессингінің бұзылуы, салдарынан ß-амилоидтың ұзын, фибриллярлық агрегацияға бейім түрлері пайда болады, бұл кезде микроглиялардың скевенджерлік функциясы бұзылады. Сенильді түйіндер синапстық құрылымдардың дегенерациясын туындатады, нейрондардың метаболизмін бұзады, қабыну дамуын стимулдайды, нейрондарда кальций иондарының концентрациясын арттырады. Нәтижесінде зақымданған нейрондардың тіршілігі жойылады, яғни некрозданады немесе апоптозға ұшырайды.

Пресенелиндер 1, 2 (РS1 және PS2) (лат. prae - алдында + senilis - қарттық) – мембраналық нәруыз АРР-ға қатысты секретаза қызметін атқаратын және олардың ß-амилоид деңгейіне дейін процессингін іске асыратын мембраналық нәруыздар. Пресенелиндердің гендеріндегі мутациялар ß- амилоидтың ұзарған түрлерінің түзілуін қамтамасыз етеді, ұзарған пептидтердің агрегациясы, қысқа түрлеріне қарағанда тез жүреді. Салдарынан перинейрондық сенильді түйіндер пайда болады.

Тау-протеин (ағылш. Microtubule-Associated Protein Tau, MAPT) – тау- нәруыздары микротүтіктермен бірлескен нәруыздар тобына жатады және олардың тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Микротүтіктердің негізгі функциясы - иннервацияланатын жасушалық құрылымдарға және кері қарай нейрондардың цитоплазмасына трофогендерді тасымалдау. Патология кезінде тау-протеиннің гиперфосфорлануы байқалады, салдарынан олардың микротүтіктермен байланысы үзіледі де, тау-нәруыздардың жіпшелері бір бірімен біріге бастайды. Нәтижесінде нейрофибриллярлы шумақтар түзіледі. Нейрофибриллярлы шумақтар (грек. neuron - нерв + лат. fibra - талшық) -

---

гиперфосфорланған нәруыз – тау-протеиннің агрегаттарынан құралған нейрон ішілік өрімдер. Нейрофибриллярлы шумақтар түзілгенде нейрондардың транспорттық жүйесінің коллапсы және микротүтікшелердің дезинтеграциясы туындайды. Нейрофибриллярлы шумақтардың пайда болуы Альцгеймер ауруына және басқа таупатиялар тобына жататын нейродегенеративті ауруларға тән.

Паркинсонизм - ОНЖ кейбір құрылымдардың дофаминдік нейрондарының тез ыдырауы және олардың өлуімен сипатталатын созылмалы

нейродегенеративті аурулар тобы. Түрлері: біріншілікті паркинсонизм (идиопатиялық, Паркинсон ауруы), 75-80%-да кездеседі және екіншілікті паркинсонизм (дәрілік, метаболизмдік, тамырлық, уыттық, өспелік). Қолдардың дірілдеуі, қозғалыстың баяулауы, қимылды бастаудың қиындауы, бұлшықет тонусының жоғарылауы, сіреспелілік, жүргенде тепе-теңдікті сақтай алмауы, деменция байқалады.

Паркинсон ауруы – стриопаллидарлы жүйе құрылымындағы дофаминергиялық жасушалардың алғашында дегенеративті өзгерісімен кейін өлімімен сипатталатын баяу үдейтін ауру (қара денешік, көгілдір дақ, стриатум). Даму барысында мидың басқа бөліктеріндегі дофаминергиялық нейрондардың ыдырауы байқалады. ПА кезіндегі бастапқы процеске дофаминді нейрондардың өліміне әкелетін α-синуклеин нәруызының жиналуы, одан нейротоксикалық агрегаттар мен Леви денешіктерінің түзілуі жатады.

Альфа-синуклеин (грек. nucleus - ядро) – дофаминергиялық нейрондардың денесі мен өсінділерінде болатын аса үлкен емес нәруыз, ол түрлі жасушаішілік нәруыздардың өзара қарым-қатынасын қамтамасыз етіп отырады. Бұл нәруыздың артуы немесе метаболизмінің бұзылуы, яғни мономерлік және олигомерлік түрден

---

фибриллярлы түрге ауысуы, соңынан фибрилдардың агрегациялануы және конгломераттануы (Леви денешіктері), нейрондардың өліміне алып келеді.

Леви денешіктері - зақымданған дофаминергиялық нейрондардың ішіндегі патологиялық эозинофильді цитоплазмалық кірінділер (включения). Ол жасушада аксондық транспорттың бұзылуынан және метаболизмдік деградацияның салдарынан, альфа-синуклеиннің патологиялық агрегациялануының нәтижесінде түзіледі. Леви денешіктерінің басқа компоненті – фосфорилденген және жартылай и протеолизге ұшыраған нейрофиламенттердің нәруыздары, олар қалыпты жағдайда аксондардың цитоскелетін қалыптастырады.

Шашыранды склероз (лат. от лат. multiplex - көптеген + sclerosis – беріштену, қату) – ОЖЖ-нің барлық бөлімдерінде таралған склероздық ошақтардың пайда болуымен сипатталатын созылмалы үдемелі нейродегенеративті ауру. Негізінен жұлын мен бас миының ақ затындағы миелиннің (димиелинизация) бұзылуы маңызды (шашыранды склероздық түйіндер). ШС түрлі неврологиялық симптомдармен сипатталады, бас миы мен жұлынның оптикалық, пирамидалық және мишық жүйесіндегі бұзылыстардың көріністері байқалады.

Бүйірлік амиотрофиялық склероз (грек. а – жоқ, теріс мән + mys - бұлшықет + trophe - қорек + лат. sclerosis - беріштену, қату) - ОЖЖ-нің емделмейтін дегенеративті баяу үдемелі ауруы. Бұл кезде жоғары қимылдық нейрондар (бас миының моторлық қыртысы), және төменгі қимылдық нейрондар (жұлынның алдыңғы мүйізі және бассүйек нервтерінің ядролары) зақымданады, салдарынан паралич және бұлшықеттердің атрофиясы дамиды.

---

Патогенезінде нейрондардың аса қозымдылығын тудыратын және өліміне

әкелетін (эксайтоуыттылық), глутаматергиялық жүйенің белсенділігінің артуы маңызды.

Приондық нейродегенеративті аурулар (трансмиссивтік спонгиоформды энцефалопатиялар) (ағылш. proteinaceous infectious particles - нәруыздық жұқпалы бөліктер) – адамдар мен жануарларда кеуекті (губкалы) энцефалопатия дамуымен сипатталатын нейродегенеративті аурулар тобы. Бұл ауру ОЖЖ, бұлшықеттік, лимфалық және басқа жүйелердің қайтымсыз зақымдануымен, пациенттің міндетті түрде өлімімен сипатталады. Ауру ақыл-естің және физикалық қабілеттің деградациясына алып келеді. Осы топқа жататын аурулардың қоздырғышы, приондық протеин (РrР) - прионның мутацияға ұшыраған түрі болып есептеледі. Тасымалдану механизмі – көбіне нәжіспен-ауыз арқылы таралады. Приондардың жасушаларға әсер етуінің негізгі механизмінің салдары - нейрондардың вакуолизациялануы және өлімі болып табылады, сондықтан ми кеуектеніп губка тәрізді болып көрінеді (спонгиоформды өзгерістер).

Приондар (ағылш. proteinaceous infectious particles - нәруыздық жұқпалы бөліктер) – құрамында нуклеин қышқылдары жоқ, құрылымы ақаулық, төмен молекулалық нәруыздардан тұратын инфекциялық агенттердің ерекше класы. Түрі спираль тәрізді қалыпты приондық протеин РrР^с синапстық құрылымдарда нерв импульстарының тасымалдануына қатысады, ағзалар мен тіндерде, жасушаларда белсенділік пен тыныштық жағдайының тәуліктік циклын реттеуде айтарлықтай рөль атқарады. Мутацияға ұшыраған жалпақ PrP^Sc - ыстыққа, автоклавта балқуға, құрғақтыққа, ультрафиолетті сәулелерге, химиялық дезинфектанттарға жоғары төзімділікпен ерекшеленеді. Антимикробты

---

дәрі-дәрмектер приондардық инфекцияларға әсер етпейді.

---