Файл: азастан республикасы денсаулы сатау министрлігі астана медицина университеті.docx

- қалқаншабездің кейбір нақты антигендеріне, жиі тиреотропты гормондардың рецепторларына, тиреопероксидазаға және тиреоглобулинге қарсы антиденелердің өндірілуінен дамитын жүйелік аутоиммунды ауру. Клиникалық көріністеріне қалқаншабездің диффузиялы зақымдануы, тиреотоксикоз синдромының және экстратиреоидты патологиялардың дамуы жатады.

Эндокриндік офтальмопатия (грек. ophthalmos - көз + pathos - ауру) – көздің ретробульбарлы тіндерінің және көз алмасының бұлшықеттерінің табиғаты аутоиммунды ауруы. Әдетте, Грейвс ауруы кезінде байқалады және экзофтальм (бадырақ көз), көздің көптеген патологиялары дамуына алып келеді.

Гипопаратиреоз (грек. hypo - төмен + от лат. parathyreoidea – қалқансерікбезі + -оs – ауру дегенді білдіретін суффикс) – қалқансерікбездері өндіретін паратиреоидты гормондардың жеткіліксіздігінен немесе оларға тіндердің рецепторларының сезімталдығының бұзылуынан дамитын ауру. Ауру, гипокальциемия және гипокальцийуриямен, гиперфосфатемия және гипофосфатуриямен сипатталады. Клиникада - тониялық құрысулар байқалады.

Тетания (лат. tetanus - тартылу) – жасушадан тыс кальций мөлшерінің төмендеуінен, миоциттерде және қимылдық нейрондардың ұштарында кальций деңгейінің салыстырмалы өсуінен дамитын, түрлі топқа жататын көлденең жолақты бұлшықеттердің тониялық, кезеңді қайталанатын еріксіз жиырылуы. Бұл кезде, пресинапстық құрылымдардан ацетилхолиннің тым көп босауы байқалады және миоциттердің сезімталдығы жоғарылайды.

Ілкі (біріншілікті), гиперпаратиреоз (генерализацияланған фиброзды- кистозды остеодистрофия) (грек. hyper - жоғары + лат.

---

parathyreoidea – қалқансерікбезі + -оs – ауру дегенді білдіретін суффикс) - паратиреоидты гормондардың артық өндірілуінен дамитын ауру. Патологиялық процестердің сүйектерде (сүйек тінінің фиброзды тінмен алмасуы, сүйектердің жұмсаруы,қисаюы және сынуы) және бүйректерде (нефрокалькулез және нефрокальциноз), дамуымен сипатталады. Қан сарысуында гиперкальциемия және гипофосфатемия, зәрде – гиперкальцийурия, гиперфосфатурия анықталады.

---

ТАРАУ «ТІРЕК-ҚИМЫЛ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ТЕРІ ПАТОФИЗИОЛОГИЯСЫ»

Тақырыбы: «Сүйек тіні дамуының тұқымқуалайтын және жүре пайда болған бұзылыстары. Остеопороз. Остеомаляция. Рахит»

Сүйек тінінің ремоделденуі (лат. re - жаңару + modulus – үлгі) – кортикальді және кеуекті сүйектердің қайта жаңаруымен сипатталатын, сүйек тінінің қайта құрылуының үзіліссіз процесі. Бұл процесс төрт фазадан өтеді: 1) активация фазасы, шығу тегі остеобластық жасушалармен тіркескен; 2) резорбция фазасы, остеокластардың белсенділігіне байланысты; 3) реверсия фазасы, бұл кезде моноцитарлы/ макрофагалдық жасушалар сүйек беткейінде пайда болып оны жаңа остеобластарға дайындайды; 4) қалыптасу фазасы, бұл кезде остеогенез жүріп резорбцияға ұшыраған сүйек толық қайта қалыптасады.

Остеобластар (грек. osteon – сүйек + blastos - ұрық) – мезенхималық бағаналы жасушалардан пайда болатын сүйек тінінің жас және ірі жасушалары. Остеобластардың негізгі функциясы - органикалық матрикстың, ең бастысы коллагеннің нәруыздарын синтездеу. Қосымша функциясы, жасуша аралық заттектерде кальций тұздарының шоғырлануына қатысады (матрикстің кальцификациясы). Негізгі ферменті - сілтілік фосфатаза.

Остеоциттер (грек. osteon – сүйек + kytus – жасуша) – остеобластардан түзілетін, өзінің сүйектік матриксімен қапталған, көпөсінділік жетілген жасушалар. Остеоциттер матрикс пластинкаларының арасындағы лакуналарда орналасады. Негізгі атқаратын қызметі – қоректік заттектер мен

---

минералдарды жасуша ішіне және жасуша сыртына тасымалдау. Остеоциттердің тіршілігі жойылғанда, сүйектің матриксі резорбцияланады.

Остеокластар (грек. osteon - сүйек + clao - сындыру) – табиғаты гемопоэздік (моноцитарлы-макрофагалдық), арнайыланған, көлемі алып, көп ядролық, шапшаң жасушалар, олар матрикстың минералдық және органикалық компоненттерінің резорбциясына қатысады. Остеоциттер белсендірілгенде оларда функциялық аймақ пайда болады - «шеті гофрленген» немесе «жиегі бүрленген», және сол арқылы сүйекті ыдыратуға қатысатын гидролиздік ферменттер, протондар, түрлі интегриндер бөлінеді. Негізгі ферменті - қышқыл тартратқа тәуелді фосфатаза.

Сүйектердің резорбциясы (лат. resorbeo - сіңіру) – остеокласттардың қатысуымен жүретін сүйектің минералды құрамының ыдырауы және органикалық матриксінің гидролизі. Резорбцияға қатысатын басқа жасушалар - фагоцитоз және хемотаксис арқылы сүйек тінімен өзара байланысатын, қабынулық цитокиндерді өндіретін, коллагеназалардың белсендірілуіне ықпал ететін және нәруыздық матриксті ыдырататын моноциттер мен макрофагтар.

Остеоид (грек. osteon – сүйек + oid - ұқсас) - матрикстің компоненттерін түзетін және бөлетін, остеобластардың айналасындағы минералданбаған,

жасушааралық, сүйектің органикалық матриксі. Олар кристалданбаған аморфты кальций фосфатынан, аз көлемде цитрат және кальций карбонатынан тұрады.

Оссификация (лат. os - сүйек + facio - жасау) (остеогенез, сүйек тіндерінің минералдануы) – остеоидте кристалданған кальцийдің (гидрооксиапатит) жиналуымен сипатталатын сүйек

---

тінінің қалыптасу процесі. Түрлері: 1) эндесмальді сүйектену – негізін қарапайым дәнекер тін – мезенхима құрайды; 2) перихондральді және периостальді сүйектену – шеміршек қабығы және сүйекқап арқылы іске асады; 3) эндохондральді сүйектену – негізін шеміршек құрайды.

Остеопатиялар (грек. osteon - сүйек + pathos – ауру, дерт) – сипаты анықталмаған сүйек жүйесінің кез-келген зақымдануы, остеопорозға шалдықтырады.

Аяқталмаған остеогенез (сүйек түзілуінің аяқталмауы) (грек. osteon - сүйек + genesis - даму) – сүйектің сынғыш болуына себепші генетикалық ақаулар. Патогенезі: I - типті коллаген генінің мутациясы → остеобласттардың I -типті коллагенді жеткіліксіз мөлшерде өндіруі → остеоид өндірілуінің және оның минералдануының кемуі → сүйектердің өздігінен сынуы, сүйектердің, тістердің деформациясы («янтарь тәрізді» тістер), бастың шар тәріздес пішінді болуы, көздің аққабығының көгілдір түске боялуы, кереңдік, қаңқа бұлшықеттерінің атрофиясы байқалады. Балаларда «шыны» немесе «хрусталь тәрізді» деп атайды, өйткені, олардың қаңқа сүйегі морт сынғыш болатындығы соншалықты, тіпті үстіне жамылған көрпесінің салмағынан да сүйегі сынып кетуі мүмкін.

Марфан синдромы – жасуша сыртындағы матрикстің құрамбөлігі болып саналатын гликопротеин фибрилин-1-ді кодтайтын геннің мутациясына байланысты дамитын коллагенопатиялар тобына жататын аутосомды- доминантты гендік ауруды атайды. Сонымен қатар, фибрилин-1 нәруызы қолқада, байламдарда, әсіресе көзбұршақтың цилиарлы денеге бекітілетін жері циндік-байламда көбірек кездесетін серпінді талшықтардың жұмысына

---