ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 773
Скачиваний: 1
СОДЕРЖАНИЕ
Сабақ 2 Жасушаның генетикалық аппараты
Сабақ 3 . Тақырып: Сомалық және жыныс жасушалардың бӛлінуі. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
Постмитоздық кезең (пресинтездік) кезең G1:
Гаметогенез (оогенез, сперматогенез), сатылар сипаттмамасы. Мейоз анықтамасы және
Митоз және мейоздың медициналық маңызы.
2 сурет. Көз бұршағының индукциясы.
Онтогенездің жасушалық механизмдерi.
Даму ақауларының сызбасы ДТБА жіктелуі:
Сабақ 5 АҚПАРАТТЫҚ – ДИДАКТИКАЛЫҚ БЛОК
Аутосомды-доминантты тұқым қуалауға тән белгілер:
Аутосомды-рецессивті тұқым қуалауға тән белгілер:
Х-хромосомамен тіркес доминантты тұқым қуалауға тән белгілер:
Х-хромосомамен тіркес рецессивті тұқым қуалауға тән белгілер:
Голандриялық немесе У-хромосомамен тіркес тұқым қуалауға тән белгілер:
Митохондриялық тұқым қуалауға тән белгілер:
Белгілердің тіркес тұқым қуалауы.
Сызба – 2. Талдаушышағылыстыру №1.
Сызба – 3. Талдаушы шағылыстыру № 2
Нуклеин қышқылдары, құрылысы, жіктелуі
РНҚ –ның өмір сүруге қабілеттілігі:
Эукариоттардың генінің молеклалық құрылымы(схема түрінде)
Ген, классификациясы және функциясы
Геннің атқаратын қызметіне байлансыты гендер екі топқа бөлінеді:
Ағзалардың тіршілік қабілетіне байланысты гендер былай жіктеледі:
Нуклейн қышқылдары мен геннің медициналық маңызы
Сабақ 9 Ақпараттық дидактикалық блок
Репликацияның негізгі ферменттері:
Прокариотгендерініңактивтілігініңреттелуі:
Эукариоттар гендерінің экспрессиясының реттелуі
Гендерактивтілігініңгеномдықдеңгейде(ДНҚ)реттелуі
Эукариоттардың ДНҚ фракцияларының сипаттамалары
Кейбіргендердіңконститутивтік(тұрақты)экспрессиясы
Гендер активтілігінің транскрипциялық деңгейде реттелуі
Цитоскелет-бұл жасушаның белгілі бір құрылымдық деңгейінің ұйымдастырылуын бір қалыпты ұстап тұратын, ерімейтін ақуыздар кешені. Микротүтікшелер: клиникамен байланысы.Онкологиялық науқастарды емдеу кезінде: колхицин, винбластин, винкристинтубулин полимеризациясын бұзады, микротүтікшелерден тұратын митотикалық бөліну жіпшесін түзілуін баяулатады, хромосомалардың полюстерге ажырауына кедергі келтіреді. Сүт безінің обырын емдеу үшін таксол препаратын қолданады. Ол да микротүтікшелерге әсерін тигізеді, бірақ колхицинге қарсы әсер көрсетеді. Егер колхицин бөліну ұршығын бұзатын болса, ал таксол оны тұрақтандырады. Бірақ, екі дәрінің фармакологиялық әсері бірдей, тез бөлінетін жасушалардың жылдамдығын тоқтатады немесе баяулатады. Микрофиламенттер – ол белокты талшықтар, олар микротүтікшелерге қарағанда тым жіңішке болып келеді, (диаметр 4-6нм). Актин ақуызы және онымен біріккен фибрин, фимбрин, альфа-актинин, филамин, винкулин молекулаларынан тұратын иректі құрайды. Микрофиламенттер жиналуға және тарқалуға қабілетті. Актиннің полимеразациясы есебінен плюске қарай өсуі жүреді, ал минусқа қарай жіпшелердің депорлимеризациясы есебінен жүреді. Жасушада аздаған мөлшерде миозин ақуызынан тұратын,миозинді микрофиламенттер кездеседі. Олар актиндермен бірігіп, қысқарған құрылымды құрайды.
Аралық филаменттер–цитоплазмаға енетін қатты және тығыз ақуызды талшықтар. Олар микротүтікшелерден жіңішке, микрофиламенттерден жуан болып келеді. Олар әсіресе, механикалық жүктемелерге
ұшырайтын жасушалар құрамында атап айтқанда эпителилальды, бұлшық ет жасушаларында көп. Аралық филаменттер құрамына кератин, виментин, және оған қатыстылар: нейрофиламенттер, ламиндер кіреді. Адамның эпителий жасушаларында 20 әртүрлі кератиндер бар. Мысалы, біздің шаш пен тырнақ құрамында ауыр кератин бар. Вимент тәрізді ақуыздар фибробласттар, эндотелилады жасушаларда кездеседі. Аралық филаменттер жасушаның серпімділігін және оның механикалық әсерге тұрақтылығын қамтамасыздандырады. Мутация кезінде кератин гендерінде механикалық әсерге жасушалардың сезімталдығы күшейеді. Бұзылыстар кезінде аралық филаменттерде ауру–көпіршік пайда болады. Бұл, науқас терісінде әртүрлі көпіршіктердің пайда болуымен сипатталады.
Жасушада мембраналы және мембраналы емес органеллалардан басқа жасуша қосындылары болады. Қосындылар – бұл жасушаның тіршілік барысында пайда болып және жойылып тұратын жасушаның тұрақсыз құрылысы. Оларға ақуыздың, көмірсудың және майдың денешіктері мен тамшылары жатады. Сонымен бірге кристаллдық қосындыларда кіреді (органикалық кристаллдар, жасушаларда ақуыздар, вирустар, қымыздық қышқылының тұздары, бейорганикалық кристаллдар, кальций тұздарының тастары). Органоидтарға қарағанда бұл қосындылардың мембраналары жоқ, кезеңді түрде синтезделіп, шығындалып отырады. Олар көбіне цитоплазмада, кейде ядрода да кездесіп тұрады. Олардың химиялық тегі әртүрлі. Қосындылар сипаты бойыншажасушалық метоболизм өнімдері. Олар гранула, тамшы, кристаллдар түрінде жиналады. Бірнеше түрлерін ажыратады: Трофикалық–олардың арасында майлар, көмірсулар маңызды рөл атқарады. Сирек жағдайларда ақуыздар қолданылады. Секреторлық- без жасушаларында жиналатын арнайы өнімдер.Экскреторлық
– олар жасуша өміршеңдігінің соңғы өнімі. Пигментті(гемаглобин, меланин, ретинин, липофусцин және т.б.)
Липоидтер жасушаларда ұсақ тамшылар түрінде жиналады. Сүтқоректілерде май тамшылары арнайыландырылған май жасушаларында, дәнекер тіндерінде болады. Жиі жағдайда май қосындыларының едәуір мөлшерде жинақталуы патологиялық үрдістер нәтижесінде болады. Полисахарид қосындылары жиі,түрлі мөлшерде гранула түрінде болады. Жануарлар мен қарапайымдардың жасуша цитоплазмасында гликоген түрінде жиналады. Мысалы; жолақ көлденең бұлшық ет талшықтары, бауыр жасушалары мен нейрон жасушаларындабайқалады. Ақуыз қосындылары сирек кездеседі. Жұмыртқа жасушасы мен бауыр жасушасы белок гранулаларына бай. Пигмент қосындыларына мысал ретінде көптеген жасуша типтерінде кездесетін липофусцин пигменті, ол қартаю
барысында жиналады. Ретинин пигменті көз торының көру пурпурасының құрамындакездеседі. Қызыл түсті гемоглобин пигменті қанның эритроциттерінде кездеседі. Меланин пигменті жануар тіндерінің меланофораларында кездеседі Медицинада жасушалық биологияның маңызы. Жасуша тек ағзаның бірлігі ретінде білумен қатар, патологиялық өзгерістердің бірлігі ретінде де білу қажет. Себебі барлық аурулар тіндер мен органдар түзетін жасуша құрылысының, қызметтерінің бұзылуымен байланысты болады. Бір жасушаның құрылысы мен қызметінің бұзылуы, аурудың бастапқы белгілерінің пайда болуына әкеліп, ары қарай ағзада патологиялық өзгерістер қарқынды дами бастайды. Патологиялық өзгерістерге жасушалардың құрылысының бұзылыстары, митохондриялардың, лизосома, және
басқа да клетка ішілік түзілімдердің өткізгіштігін атауға болады.
Сабақ 2 Жасушаның генетикалық аппараты
Сабаққа дайындалуға арналған негізгі сұрақтар:
-
Генетикалық материалдың жасушадағы орны (ядролық, цитоплазмалық). -
Жасуша ядросындағы генетикалық материалдың құрылымдық-функциональдық ұйымдасу деңгейлері және оның қалыптасу механизмдері. -
Хромосоманың құрылымдық компоненттері және химиялық құрамы -
Хроматин, эу- және гетерохроматин, сипаттамасы. -
Хромосомалардың жіктелуі. Хромосомалардың Денверлік және Париждік номенклатурасы. -
Кариотип анықтамасы, медициналық-генетикалық маңызы
Ақпаратты-дидактикалық блок:
Генетикалық аппаратының орналасуы бойынша жасушаларды екі негізгі типке ажыратады: прокариотты және эукариотты. Прокариоттар жасушаларында ДНҚ молекуласы бактериалық хромосоманың негізін құрайды. Бактериалық хромосомасы орналасқан жасуша бөлігі нуклеоид деп аталады. Эукариоттық жасушаларда генетикалық материалының ДНҚ-ның негізі ядрода сызықты хромосома құрамында, ал ДНҚ-ның аздаған бөлігі ядродан тыс орналасқан. Цитоплазмада ораласқан тұқым қуалайтын материал жасушалардың органоидтарында – митохондрия мен пластидтерде орналасқан және өзін-өзі екі еселей алады. Олар сақиналы ДНҚ түрінде болады. Цитоплазмалық