Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

словосочетание); куцдешан цхьаьнакхетар (наречное словосочетание).

Дозуш долучу дашца коьрта дош: цIердош, билгалдош, терахь- дош, цIерметдош, масдар я причасти йолуш долчу цхьаьнакхетарх

– цIеран цхьаьнакхетар олу.

дешнийн-цIердешнийн цхьаьнакхетар: цIийнан кор, воьду стаг, сан лаам, ненан безам...
дешнийн-билгалдешнийн цхьаьнакхетар: сан диканиг, цуь- нан хьомениг, Iаламат чIогIаниг...
дешнийн-терахьдешнийн цхьаьнакхетар: цхьа-пхиъ, кха- аннах цхьаъ, могIарера кхоалгIаниг...
дешнийн-цIерметдешнийн цхьаьнакхетар: вайх xIop а, милла а шух, царех массо а...
дешнийн-масдаран цхьаьнакхетар: йоза яздар, дешар Iамор, Даймехкан гIуллакх кхочушдар.
дешнийн-причастин цхьаьнакхетар: хьуьнах воьдург, дика дуьйцург, хаза яздийриг. Дешнийн цIеран цхьаьнакхетарехь дозуш долу дош хила там бу:
1. билгалдош: сийна стигал, дашо сахьт, воккха стаг...
2. причасти: хьоькху мох, лела сахьт, яздо кехат...
3. терахьдош: шозлагIа де, ворхIалгIа буьйса, кхоалгIа сахьт...
4. цIерметдош: церан бахам, хьан безам.

Дешнийн-хандешнийн цхьаьнакхетар.

Цхьаьнакхетаршкахь коьрта дош хандош делахь – дешнийн- хандешнийн цхьаьнакхетар олу. Дешнийн-хандешнийн цхьаьнак- хетаршкахь дозуш долу дешнаш хила там бу:

цIердош: йишица вахара
куцдош: дерриг дийцира
инфинитив: садаIа ваханера
цIерметдош: дерриг а дуьйцура
билгалдош: лекхачух ма кхера
причасти: цахуург хаьттира
деепричасти: воьлуш лаьттара
масдар: хаттар делира
терахьдош: шинне а лиира

Дешнийн-куцдешнийн цхьаьнакхетар.

Цхьаьнакхетаршкахь коьрта дош куцдош делахь – куцдешан цхьаьнакхетар олу: болатал чIогIа, стохка гурахь, дукха тидаме... Дешнийн цхьаьнакхетар предложених муха

къаьста аьлча, дешнийн цхьаьнакхетаро, хIуманийн, церан билгалонийн, даран, хиларан цIе яккхарал сов, кхин хIумма а ца гойту, ткъа предложе- нино, уьш гайтина ца Iаш, царах лаьцна кхиболу хаамаш а бо, я цхьацца гIуллакхех лаьцна хаттар даладо, я муьлхха а цхьа хIума тIедиллар, тIедожор я дехар гойту, я айдар даладо. Цуьнца цхьаьна

цо кхочушхилла ойла гойту.

Масала хIокху дешнийн цхьаьнакхетарша гойту кIайн коч (хIума а, цуьнан билгало а); воттанца шардо (дар а, и шеца кхочуш- ден гIирс а); даьтта лало (дар а, и шега доьрзу хIума а); сиха вогIу (дар а, цуьнан билгало а); хIуьттаренна ала (дар а, цуьнан Iалашо а); ненан кортали (хIума а, и хьенан ю гойту юьхь а).

Упражнени_№_1._Муьлхачу_аларца_реза_хила_мегар_дац'>Упражнени № 1. Муьлхачу аларца реза хила мегар дац?

Дешнийн цхьаьнакхетаро чекхдаьлла маьIна билгалдо.
Дешнийн цхьаьнакхетар коьртачу а, дозуш долчу а дашах лаьтта.
Дешнийн цхьаьнакхетар – иза предложенин грамматически бух бу.
Дешнийн цхьаьнакхетар – иза шиъ я цул сов дош ду, маьIница а, грамматически дозаделла долу.
Дешнийн цхьаьнакхетаро, дашо санна, хIуманан цIе йоккху, цуьнан билгало а, дар а гойту.
Дешнийн цхьаьнакхетар – синтаксически барамера дакъа

ду.

Дешнийн цхьаьнакхетар – барам гайтаран дакъа ду.

Упражнени № 2. Кхарна юккъехь дешнийн цхьаьнакхетарш доцурш билгалде.
Ламанан бохь, дашо гуьйре, школе ваха, гIишло йина, къийса а, лаха а, ма-дарра дийцар, пхийтта шо, дийнан дохаллехь; цо яздо, седа къега, чехка

вогIу, буса лоху.
Упражнени № 3. Коьрта дош хIокху хьаьркаца х нийса билгал- дина дешнийн цхьаьнакхетарш схьакараде.
х х х х

сиха кхочушдар, Iаламан сурт, уьрсаца хадо, когашка хьажа, х х х

божалан чоь, меллаша вогIура, гуламан декъашхо

х х х х лаьттахула юьжу, ойланийн кочар, тайп-тайпана хетарш, шийла

юкъаметтиг,

х х х

некъана гена доцуш, бендацараллица хьежар, шина дешар- хочун.

.

Упражнени № 4. ТIера схьаязъе. Коьрта а, дозуш долу а дешнаш билгалде, хаттарш а хIиттош; гайта, муьлхачу къамелан дакъойх кхолладелла и дешнийн цхьаьнакхетарш.
Малхехь къегаш гора, чогIа самукъане, карзахе мох, генна ваха деза, догIанан тIадамаш, доттагIчуьнца цхьаьна, кхо чайтаI, цхьаннах ца тешара; дика амал, хезаш дуьйцура, юькъачу хьуьн- хахь, хьуьна юккъера аравелира, бегашена элира, некъаца ваха, хIор шоьта де, сатасаран сахьт, кест-кеста яздан, дитташ тIера стоьмаш.
Упражнени № 5. Текста юккъера схьаязде дешнийн цхьаьна- кхетарш хIокху моделашца кхоьллинарш:
а) цIердош + цIердош

б) цIердош + билгалдош в) цIердош + цIерметдош г) хандош + куцдош

д) куцдош + куцдош
Кора кIел лаьтташ къена дакх ду сан. Вуно доккха, цхьа метр хиллал стомма дитт. Эла санна Iаш ду иза, цуьнан массо хена а шортта хи а ду, малхах а, махех и лардеш болу гIоьнчий а бу. Ша къена делахь а, къона долуш санна хетало иза.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 91

ПРЕДЛОЖЕНЕХЬ ДЕШНИЙН УЬЙР

Предложенехь дешнийн вовшашца уьйр хуьлу. Предложенехь дешнийн уьйр хуьлу цхьаьнакхетаран а , карара а. Цхьаъ вукхунах дозуш а доцуш, цхьабосса бакъо йолуш цхьаь-

накхеттачу дешнийн уьйрах цхьаьнакхетаран уьйр олу.

Iаьржа, лекха, тайна говр яра иза.

Коьртачу а, дозуш долчу а дешнийн уьйрах карара уьйр олу. Кхузахь дозуш долу дош коьртачунна карадоьрзу. Масала: дика доьшу цхаьнакхетарехь доьшу коьрта дош ду.

Карара уьйр кхаа кепара хуьлу: бартбар, урхалла, тIетовжар.

Бартбаран уьйр

Дозуш долу дош, коьрта дош доллучу формане (дожаре, тера- хье, классе) я царех муьлххачу а цхьаьна грамматически категоре хIуттуш йолчу шина дашна юккъерчу уьйрах – бартбар олу.

Масала: Жима кIант школе деша вахара. ХIокху предло- женехь дешнийн цхьаьнакхетарш: жима кIант – барт бо терахьехь, дожарехь; кIант вахара – барт бо терахьехь, классехь.

Бартбарехь коьрта а, дозуш долу а, ший а дош, вовшашца бартбеш хиларе терра, хийцалуш цхьана формане доьрзу, аьлча а, ший а дош я цхьана дожаре, я цхьана терахье xIyтту.

Бартбарехь билгалдашал а, терахьдашал а, хандашал а, при- частил а коьрта – цIердош ду. Бартбарехь шина дашах коьрта дош грамматически категорешкахь хийцаделча, дозуш долу дош а хий- цало: воккха стаг – бакхий нах; воккхачу стеган – баккхийчу нехан (барт бо классехь, терахьехь; юьззина йоцу уьйр дожаршкахь).

Билгалдешан а, причастин а, рогIаллин терахьдешнийн а, цхьаццадолчу цIерметдешнийн а лаамазчу форманийн легаран

ши кеп бен ца хуьлу: цIерниг дожаран, лач дожарийн – коьрта дош – цIердош: сийна стигал, доьшу кехат, шозлагIа буьйса – царна юк- къехь юьззина йоцу бартбаран уьйр хуьлу дожарехь.

Нагахь санна, лаамаза билгалдош я причасти терахьашца хийцалуш делахь, оцу цхьаьнакхетаршна юккъехь бартбаран уьйр хуьлу (терахьашца, классашца).

Масала: боца сара – доца серий доца къамел – доца къамелаш йоца коч – йоца кучамаш

лоллу говр – лохку говраш

Урхаллин уьйр

Коьртачу дашо дозуш долу дош (дештIаьхье йолуш я йоцуш), шена оьшучу категоре (дожаре) xlоттош йолчу уьйрах – урхалла олу. Масала: ладугIу нене, яхара ненаца, кхийтира ненах.

Урхалла масех кепара ду: хандешан, цIеран (цIердешан, бил- галдешан, терахьдешан), дештIаьхьенан, куцдешан.

Хандашо дечу урхаллех – хандешан урхалла олу.

Масала: Хьасана йоза хаза яздо. ХIокху предложенехь яздо бохучу хандашо урхалла до Хьасан бохучу цIердашна, иза дийриг дожаре хIотторца.

Куцдешан урхалла: иза хьол чехка веара. – чехка – бохучу куцдашо урхалла до – хьо – бохучу цIерметдашна иза дустург до- жаре хIотторца.

ЦIердашо, я билгалдашо, я терахьдашо дечу урхаллех – цIеран урхалла олу. Масала: олхазарийн эшарш кху шина дешан цхьаь- накхетарехь – эшарш – бохучу цIердашо урхалла до – олхазарш – бохучу цIердашна, иза доланиг дожаре xIотторца: тхан воккханиг, сан пхиъ.

ДештIаьхьенан гIоьнца хуьлучу урхаллех – дештIаьхьенан урхалла олу.

Масала: Дешархой класса чу бахара. ХIокху предложенехь - бахара – бохучу цIердашна урхалла до – чу – бохучу

Смотрите также файлы

Пьер Симон Лаплас. Возникновение небесной механики Лаплас родился 23 марта 1749 года в Бомоне, расположенном на живописном берегу мелководной речушки Ож в Нижней Нормандии.rtf

Лабораторная работа 1 определение качественных характеристик негативного воздействия на состояние окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления цель работы.docx

Основные стадии развития пищеварительной системы студентка 2 курса 20 группы Лечебного факультета.pptx

Какую конечную цель лучше всего поставить.rtf

Понятие философии (структуры, функции) Философия.docx

Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

ПРЕДЛОЖЕНЕХЬ ДЕШНИЙН УЬЙР

Бартбаран уьйр

Урхаллин уьйр

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно