Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

иэдан мегар дац. Иэдеш-м хуьлу; дукха хьолахь аз хуьлу галдоккхуш: цунах элп олу (йозанах мелла а озалуш, иза лоруш хилар ду иза). Иштта олу «Говза мотт болучу стеган къа- меле ладугIуш марзо оьцу аса цуьнан хIор дашах, хIор элпах». Цо къамел а ца деш, йозанца и довзийтина долуш санна.

Элп – иза сурт ду, озан куц ду (хийла художник гIиртина оцу элпийн хаза суьрташ, куьцаш дан). Сурт схьаала йиш яц, сурт дуьллуш а, доккхуш а хуьлу.

Элп а, аз а иэдан магош дац. Фонетика йовза а, хаа а еза, фило- логна къаьсттина.

ГIуллакхан къамелан стиль

Талла хIара текст. ХIара гIуллакхан къамелан стилан текст хилар тIечIагIде.

Справка

яьккхина Ахмадов Мохьмадана, иза «Даймохк» газетан шта- техь воцу корреспондент ву аьлла.
23 август 2011 шо

Коьрта редактор Л. Д. Абдулаев

Заявлени язде, хIокху схемех пайда а оьцуш.

Заявлени
Заявлени – иза гIуллакхан кехат (документ) ду, цу тIехь дехар до, шена хетарг яздо я арздо. Заявлени организацига я билггалчу куьйгалхоче яздо.

Аьтту агIор лакхарчу сонехь билгадо:

а) муьлхачу организацига я хьаьнга хьажийна ду заявлени; б) фамили, цIе, ден цIе, дарж я адрес, заявлени яздеш волучун

(доланиг дожарехь, тIадам ца буьллу).

Документан цIе юккъехь язйо.
Текст хIокху дешнашца дIайолайо «Доьху», цул тIаьхьа – билггала шена оьшург, дехар, арз.
Заявленина юххе дохку документаш дагардеш даладо, шитIадам а буьллий, хIокху дешнашна тIехьа «заявленина юххе дохку».

Терахь Куьг таIор

3. ГIуллакхан къамелан стилехь йолу хIара тексташ нисъе

Филологически

факультетан 3-чу курсан студентера

заявлени.

Доьху хьоьга суна юкъарIойлехь меттиг ялар, хIунда аьлча аса некъана «цига-кхуза» 3 сахьт гергга эрна хан йойу дела.

Терахь Куьг таIор

Объявлени: Массо а исбаьхьаллин литературан дуьненахь бIаьргаш а хьабдина лела хууш хила луург вола тхан лекце 14 де- кабрехь 11 сахьт даьлча нохчийн меттан кабинета чу.

3. Тоьшалла а, характеристика а язъе доттагIчунна, лахахь ялийначу схемех пайда а оьцуш.

Тоьшалла (доверенность)

Тоьшалла – иза гIуллакхан кехат (документ)

ду, цу тIехь цхьам- мо ша билгалвинарг векал во шен цIарах ахча схьаэца, я механа еза хIуманаш, я юридически гIуллакхаш дан (суьдехь вистхила, договор хIотто и дI. кх. а)

Доверенность гIуллакхехь волучо а воцучо кечдан тарло цхьаннан цIарах, амма шолгIачо кедина хилахь, цо таIийна куьг тIечIагIдина хила деза (нотариусо, куьйгалхочо).

Кехатан (документан) цIе.
Документ луш волучуьн цIе, цуьнан дарж (я организацин цIе) довзуьйтуш.
Хьенан цIарах луш ду документ, цуьнан дарж довзуьйтуш.
Муьлхачу гIуллакхана векалвеш ву къастор.
Муьлхачу ханна луш ду тоьшалла (цхьадолчарна).
Векал виначун куьг таIоран кеп ( банкехь гIуллакхаш дан дезахь а аьлла).
Тоьшалла делла терахь.
Тоьшалла деллачо яздина куьг.
МухIар.

Характеристика

Дарж, фамили, цIе, ден цIе (характеристика хьанна елла), вина терахь, къомалла.

Фамили, цIе, ден цIе (юьззина).
Муьлхачу хенахь дуьйна доьшуш (болх беш) ву дешаран хьукматехь.
Мича кепара билгалваьлла доьшучу (болх бечу) хенахь: а) дешарца (балхаца) йолу юкъаметтиг;

б) похIма, хьуьнар долуш, доцуш хилар; в) гIиллакх-оьздангалла;

г) амалан башхаллаш, гIуллакхдарна тIера хилар, цахилар; д) юкъараллин болх;

е) накъосташца йолу юкъаметтиг.

Характеристика хIунда елла.

Терахь Куьйгаш яздар

Упражнени № 2. ДIадеша лахахь далийна дакъош. Къастаде, церан мотт литературни меттан муьлха стилаш йолуш бу.

Мухьаммад–пайхамара (Делера салам-маршалла хуьлда цунна) шех пайда оьцуш хилла кад Ингалс пачхьалкхера Соьлжа- гIала кхачийна. Билггал хууш ду оцу кедах Мухьаммад-пайхамара (Делера салам-маршалла хуьлда цунна) шен хенахь пайда эцнийла. ТIаьхьо цуьнгара иза цуьнан шиче, воьалгIачу халифе Али ибн Абу ТIалибе кхаьчна, ткъа цул тIаьхьа кад Ингалс пачхьалкхе дIабаьхьна, хIинццалц цигахь Iалашбеш бара. ХIинца дуьйна гут- таренна а Нохчийчохь Iалашбеш хир бу и сийлахь кад.

Кемсаш – дарбане а, пайден а, мерза а стом бу, яккхийра хорханаш а йолуш. Царах чагIар а, мутта а доккху. Кемсаш якъ- айой, кишмиш йо, ткъа иштта царах компот а, варени а йо. Уьш дарбане ю йовхарийн лазар, туберкулез цамгар йолучунна. Цара кийра цIанбо, шет а, йоьхьашкара ачо а дIайоккхуш. Къахьо со- въяьллачунна, доIах, жаннаш лозуш волучунна гIоле йо. Хьоткъаца сецна тIулг дIабоккху, пхенашкахь цIий лелар тодо.

Иштта дарбане а, пайден а стом бу кемсаш.

Махках даьхна дIадахийтар бахьана долуш, нохчийн, гIалгIайн, Къилбаседан Кавказан кхечу халкъашкара дIаехира церан къаьмнийн автономи а, паргIатчу дахарна, къинхьегамна, социальни а, культурни а а кхиарна йолу бакъонаш. Масала, 1944-чу шарахь Казахстане дуьххьалдIа цхьа 406 эзар, Киргизе-90 эзар стаг кхечи- ра. Цига бирзира 1944-чу шеран февраль бутт дIабаьллачул тIаьхьа ЦIечу Эскаран могIаршкара паргIатбаьхна а, цул тIаьхьа иштта Юккъерчу Азей, Казахстаней дIахьовсийна болу эзарнаш нохчий, гIалгIай. Дукха эпсарш, политбелхалой хьун хьакха а, торф яккха а, рудникашка а нуьцкъала белхаш бан хьовсийра. Юьртара юьрта, гIалара гIала бахархьама, махках баьхна дIабахийтинарш НКВД-н спецкомендатурера бакъо яккха декхарийлахь бара. Иштта раж Iалашйира КПСС-н XX-гIа съезд хиллалц. (Каз ССР, ЦГА, ф. II37).
Царна тIе ша санна доккха IиндагI даржийна, ловзучу шен кIорнешна тIехIоьттина нана санна, лаьттара кхор-турпал. Цуь-

нан гIодан стоммалло цунна дуккха а гиний, цо дуккха а лайний хоуьйтура. Цундела и шен оьмарехь даггара Далла гIуллакх диначу, хьаналла лехначу бIешаран къаночун паргIато а хетара цуьнгахь. Наггахь, бIаьрхин тIадам санна, лаьттера,

малхера марзо оьцуш ша кхиийна, ша хьалхе мадбина стом-м божабора цо. ТIаккха жимма гIайгIане а хетара иза. КIадбелла а. (Ам. В.-Хь).
Упражнени № 3. Текстийн дакъош вовшашца дуста, къастаде муьлхачу стилашца догIуш ду уьш. Билгалъе меттан башхаллаш, уьш тайп-тайпанчу стилашка ерзо таро луш йолу.

Автобус чохь

А: (юха а воьрзуш) Новкъа-м хир дац схьадиллича (кор).

Б: ХIинцца (схьаделла гIерта). ХIан-хIа, худар кIезиг диъна.

Схьа ца деллало.

А: Дитахьа, ца оьшу.

В: Аса гIо дийр ду (хьалагIотту, кор схьаделла хьожу). Ца деллало. ЧIагIделла. Меттах ца долу.

Б: Къовладелла.

В: ХIинца а Iа ду (кор доьллу хан яц, арахь йовха елахь а). А: Кхузахь йовхонна ца Iало.

Б: Пеш ю латийна. А: Пеш. Ерриг агIо.

Дийнан повестка:

I. Школехь 9-чу классехь нохчийн маттехула дIабаьхьначу талламан белхийн жамIийн хьокъехь.

Хьехархойн методически балхах лаьцна отчет.
Кхидолучух лаьцна.

ЛадуьйгIира: 9-чу классехь дIабаьхьначу талламан белхех лаьцна. Хаам беш къамел дира дешаран декъехула директоран гIоьнча йолучу Эдилова Сацитас. Цо дешархоша кхочушбиначу белхийн жамI дира, билгалдаьккхира юккъерчу хьесапехь белхаш ледара язбина цахилар. 70 болх язбиначу дешархошна юкъахь шианнаш даьхнарш ялх ву.
1. 1. Сацам бира: хаам тидаме эца безар.

I.2. Нохчийн меттан хьехархоша дешарца ларош боцучу де- шархошца шакаьстина бен болх чIагIбан безар.

2. ЛадуьйгIира: нохчийн меттан хьехархоша методикин декъехула бечу белхийн отчеташка.

Пенаца кхозуш ю сан ненан коч, Шамара дахначохь ду ший а пхьош. Цо иза лелийна дахаран хьерахь, Доьзална ирсана ецачу хенахь.

Хьоме ю тахана сан ненан коч, Бисинарг – синтемна беккъа цхьа безам, Белшаш тIехь и мацах айъина хьош, БIарзделла дилхиначу сан синан лехам.
ХIинца сан ирс ду-кха сайн ненан коч, Карийнарг сайн ненан цу тIорказ чохь. И дешел а дашо ю со вехачохь,