Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

тира берийн тоба. КIорга-м дац Iин аьлла хаьттира оха цаьрга. 9) Маттана шера а, шен амал йолуш а ву аьлла ойла кхоллаелира сан коьртехь. 10) ХIара хьокхий ма деха ду хьан элира аса воккхачу стаге.
Упражнени № 7. Ма-дарра къамел лач къамеле а дерзош, дIаязъе предложенеш. ХIун хийцамаш хили предложенийн хIоттамехь?

«Дийцахьа, эшарш локхуш-м яц хьо?» – цIеххьана хаьттира аса. 2) ЙоI цIийелира, юха, кIелдIашхула хьала а хьаьжна, хаьтти- ра: «Хьуна мичара хиира иза?» 3) «Исбаьхьа аз ду хьан,–элира цо цIеначу даггара, – эшаро иштта тIеIаткъам бина бацара суна, оцу масех мукъамо санна». 4) Хьехархочо элира: «Кхана ерриг а мор- фологих лаьцна хоттур ду аса». 5) ТIехволучо хаьттира: «Больница мичахь ю кхузахь?» 6) Хьехархочо хаьттира берашка: «Спектаклехь дакъалоцуш маса дешархо ву?» 7) Воккхачу стага резавоцуш элира:

«Хьан хенара со волуш, цкъа цу кепара дог доьхна ца лелла со».

«Хьо вогIур вуй спектакле хаа лаьа суна? – элира Марета.

Упражнени № 8. Цатоьа сацаран хьаьркаш долу предложенеш билгалъе: 1) шитIадам. 2) тире. 3) запятой. 4) ши запятой. 5) хаттаран я айдаран хьаьрк.

«Со йоккххае Ахьмадах, халла хезаш элира Асета. Сан бIаьргаш хьалха воккха хили иза». 2) «Дика ду делахь – элира Сайд- Мохьмада – вайшиннан къамел кхидIа а дийр ду вайшимма, жима стаг. 3) «Нагахь санна ахьа хьайн лергаш лар ца дой – хьоьхура лоьро, – уьш лозучура совцур дац хьуна». 4) «Мохьмад, – элира Мусас, – сан даго хьоьху суна цхьаъ веъча санна. Ткъа мила?»

«Асет, кхайкхира цуьнан нана, ахьа хIун до, ца го хьуна? Iела а ву вайга веана. Иштта Мохьмад а.» 6) Чевнаш хилла тIемалой чуьра арабаха тхо дуьйладелча, МахкатIерачу кIанта элира « Хьалха и дIавига. Гой шуна, хала садетташ ма ву иза. Оха собар дийр ду». 7) « Ша тIехь хехкавала вахана велара хьо, деш-дуьтуш доцуш кху чохь Iачул, бохура нанас. Хьо муха ву! Хьанах тера ву хьо?» 8) ГIалара МахкатIе догIуш – СМС-ки тIехь яздора Заретас –

Шелахь совца йиш хир яц тхан, амма цигара юхадогIуш шу долчу чудоьрзур ду тхо, тIаккха вовшийн ган йиш хир ю вайн».

Массо а цхьана ойлано дIалаьцна вара «Ма хуьллу сиха цомгаш болу нах дIабига. Дукха сиха!» «Зарговза, дукхавахарг, – доьху воккхачу стага, – говрана ленаш тохахь. Некъ дукха шера бу-кх вайна». 10) Новкъахь зудчо хаьттира: «Мила хир ву хьо, Муслим, хьо воккхахилча». 11) Багахь цхьа шабарш деш хьалагIаьттира иза

« Ма кхера, сайна дина накъосталла со девзаш ву хьуна, амма... гIодар а тайп-тайпана хуьлу».

ЦИТАТАШ А, ЦЕРАН НИЙСАЯЗЪЯР А

Цитата латини маттара схьаэцна дош ду. «Кхайкхар»,

«цIеяккхар» бохург ду иза вайн маттахь. Дуьйцург, яздийриг чIагIдархьама ялайо вай цитата. Цитата ма-дарра къамелан цхьа кеп ю. Iилманчаша, яздархоша, лоруш болучу, гIарабевллачу наха аьлла хьекъал долу дешнаш ду уьш. И дешнаш тоьшаллина, ду- ьйцург чIагIдеш, далош хуьлу. Дуьйцург чIагIдеш, хаздеш олучун цIеяккхар санна ду уьш юкъадалор. Цитата ялайо:

Ша дуьйцург чIагIдеш, шен ойла къеггина дикий, хазий билгалъяккхархьама.

«Нохчийн лаьмнашкахь» поэмехь Iарби Мамакаевс шера а, къегина а гойту ширачу заманахь вайнехан хилла Iер-дахар а, шайн-шайн тайпанийн юкъараллехь уьш бахар а. Литературоведа Арсанукаев Iабдуллас оцу поэмехь гайтинарг билгалдеш иштта яздо: «Поэзин йоккхачу эпически жанрехь йолучу произведени тIехь халкъан дахарехь кIорггера маьIна долу гIуллакхаш къастийна поэта».

Дика вевзаш, лоруш волучо аьлларг довзийтархьама: Нох- чийн матто къоман дахарехь дIалоцучу меттигах лаьцна олуш, тхуна луур дара Мамакаев Мохьмадан дешнаш дало: «Шен ненан мотт халкъо, сийн ойуш, Iалашбахь, цу халкъан паргIато цхьаммо а хьошур яц».
Шен ойла къеггина гучуяккхархьама.

Со ца теша вай къам шен культура а, йоза а доцуш акха къам хилла бохучух «Хьан бах хьо, сан Даймохк, яханчу хенахь, йоза а хьайн доцуш, бIарзбелла баьхна?». Хилла вайн лаккхара оьздан- галла, вешан йоза а, цунна тоьшаллаш ду дисна вайн махкахь «Дай баьхна гIирсаш а, хилларг а довзош цу тIулгийн тархаша шайн мотт а бийци».

Меттан а, юьхьанцарчу текстан башхаллаш а ларъярхьама. Дахар ма-дарра гайта деза бохучу шен кхоллараллин принцип-

на хьанала виса гIертаро кхоьллина ю «ЦIий, латтий» романехь Окуев Шимас ялийна, цхьаболучарна мелла а товш ца хета забарш а, суьрташ а. Шуьйтахь а, цунна гонаха йолучу ярташкахь а бехачу наха деш долу къамел ду цу тIехь далийна, цхьа а тайпа хийцамаш ца беш: «Кхин аз хьайн бага хьа эткъа ма елахь. Iо дIога тIехь Iаш волу Дела вухуж бен воха йиш йолуш вац хьуна паччахь! Оцу кхуза оьхуш болучу хьана доттагIажа, Делаха бевллачу наха цхьа Iопаж бина хирг бу хьоьга! Ма тешалаж, нах, цо бохучух! Бакъ дац шуна аз!» Авторан эстетикин лехамашка диллича, уьш иштта хила догIуш ду аьлла а хета.

Нагахь цитата авторан дешнашца ялош хилахь, сацаран хьаьр- каш хIиттадо, ма-дарра къамелехь санна, масала: Элчано Iилма Iаморан мехаллех лаьцна аьлла: «Цхьана сохьтехь Iилма Iамадар буьйсанна сахиллалц йиначу Iамалал деза ду». Цитата, предложе- нин цхьа дакъа долуш санна, ялон а тарло, тIаккха иза кавычкаш юккъехь жимачу элпаца язйо, масала: Академика «мотт ойланан дегI лерина».

Цитата юьззина ялош ца хилча, ияцйиначу меттедукхатIадамаш дохку, масала: Л. Н. Толстойс нохчийн маттах лаьцна иштта аьлла:

«Нохчийн мотт уггар а хазачу а, хьалдолучу а меттанех цхьаъ бу…»
Упражнени № 1. Яздархоша а, Iилманчаша, гIарабевллачу наха а нохчийн маттах лаьцна аьлларг схьа а лахий, дIаязде. Дийца, цу аларшкахь сацаран хьаьркаш хIитторах лаций.

Упражнени № 2. ДIаязъе предложенеш. Цитаташна кIел сиз хьакха. Барта схьадийца оцу предложенешкахь сацаран хьаьркаш хIитторах лаций.

ХIХ бIешеран Iилманчас, Кавказан этнографа П. К. Услара нохчийн барта поэзих лаьцна яздина: «Ламанан (нохчийн) халкъан поэзи Iаморан болх сов боккха болх бу; и Iаморна дуккха а шераш дезар ду, амма иза дерриг дуьненна а болх хир бу, фински «Калева- ла» я индийски поэмаш санна». 2) Халкъан поэта Арсанукаев Шай- хис нохчийн маттах лаьцна иштта аьлла: «Йистйоцу хIод санна, бу хьуна шорта, ша хууш волчунна вайн нохчийн мотт». 3) Эльдарха- нов Таьштамара думехь шен къамелехь иштта аьллера: «Шовзткъе итт шо зама дIайолуш, дерриг а нохч-гIалгIайн ахмиллион долучу халкъана дIайиллинарг ши школа бен яц». 4) Фольклорца йолу уьйр а, меттан хазалла а, кхета атта хилар а хьахочу хенахь вайна дагадогIу оьрсийн яздархочо М. Горькийс аьлла хьекъале дешнаш:

«Дешан кхета атта хиларехь уггар а сийлахь-доккха хьекъал ду, кицанаш, иллеш даим а доций ду, ткъа хьекъаллий, дог-ойлий цаьргахь дийнна книгаш язъялла ду…» 5) Халкъан турпалхочо Жумин Акхтулас оьздангаллех лаьцна иштта аьлла: «Стага ша ден дерг ца дийца а тарло, амма дан дезарг нийсонца кхочушдан-м хаа деза. Вониг дийриг стаг вац, стаг волучо адамашна диканиг лоху. И цIена ойла яцахь, стага ша ву баха а ца оьшу. ЦIеначу дагал те- шаме а, хьаналчу доттагIаллел оьзда а, тешамал а, безамал а хаза а, оьздангаллел товш а, йохьал деза а хIума дац». 6) Делан элчас

– Делера салам-маршалла хуьлда цунна – аьлла: «ГIиллакх – ди- нан ах ду». 7) Цхьана хьекъал долучу стага аьлла дешнаш дагара ца довлу суна: «Адамийн догIмашца кхо дийнат ду шуна: цхьа жIаьла а, цхьа

Смотрите также файлы

Пьер Симон Лаплас. Возникновение небесной механики Лаплас родился 23 марта 1749 года в Бомоне, расположенном на живописном берегу мелководной речушки Ож в Нижней Нормандии.rtf

Лабораторная работа 1 определение качественных характеристик негативного воздействия на состояние окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления цель работы.docx

Основные стадии развития пищеварительной системы студентка 2 курса 20 группы Лечебного факультета.pptx

Какую конечную цель лучше всего поставить.rtf

Понятие философии (структуры, функции) Философия.docx

Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

ЦИТАТАШ А, ЦЕРАН НИЙСАЯЗЪЯР А

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно