Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Упражнени № 6. ТIетухучу предложенийн грамматически билгалонаш йовзуьйтуш, схемаш хIиттош, дIаязъе кху лахара пред- ложенеш.
ТIетухучу предложенийн грамматически билгалонаш:

коьртачу предложени чохь долучу дашах я ерриг предло- жених йозу;
муьлхачу хаттарна жоп ло;
хIун маьIна ло?
тIетухучу предложенин муьлха кеп ю;
муьлхачу хуттурго я хуттурган дашо хутту коьртачух;
сказуемин кеп.

оха.

Шу аьхка садаIа мича дохуьйтур дара-те бохуш, ойла йора

и къастаман тIетуху предложени коьртачу предложени чохь

долучу цхьана дашах йозу (ойла);

цо жоп ло хIун? (муьлха бохучу маьIнехь) хаттарна;
цо къастаман маьIна ло;
иза къастаман тIетуху предложени ю;
иза коьртачух дIахоьттина карарчу хуттурго «бохуш»;
коьртачу предложенехь хандешан цхьалхе сказуеми хилла

«йора» бохучу ихначу хенан хандашах, иза билгалчу саттамехь а ду, тIетухучу предложенехь сказуеми хилла йогIу йолучу хенан хандашах (дохуьйтур дара).
1) ХIокху бIаьста цIа дуьгий, тIейогIучу аьхка дуьгур дуй бохуш, наха вовшахкхет-кхеттачохь дуьйцу хабарш а мелла а лагIделлера. 2) Иштта хIинца а хир ду аьлла, дегайовхо яра цуьнан.

Говрашкахь цунна тIаьхьа богIучара маьхьарий туьйхира, шайна ала луучуьнга ладогIахьара аьлла. 4) Кавказера ша вухавирзича, паргIатваккхаран кехат лур ду аьлла, дош делла. 5) Вадий маьжди- ге гIой, хьайн дега схьакхайкха аьлла, цунна омра дира воккхачу стага.(Усм. I.) 6) И базар кхин лелор яц ша аьлла, суна дош делира хьуна Маймас. (Х. I.)

ЛАТТАМИЙН ТIЕТУХУ ПРЕДЛОЖЕНЕШ

Латтамийн тIетуху предложенийн шайн башхалла ю. Уьш маьIница цхьаъ ю изза цIерш йолучу латтамашца – предложенин меженашца. Амма латтамаш цхьалхечу предложенешкахь дар- хилар гойтучу кхечу меженех бозуш хуьлу, ткъа латтамийн тIетуху предложенеш коьртачу предложенеш чохь хуьлуш долучун хан, бахьана, Iалашо, сурт, бехкам гайтарца цхьаьна,

шайна чохь коьрта меженаш (я меже), дозаран гIирс болуш а ю. Латтамийн тIетуху предложенеш екъало хIокху тайпанашка:

Хенан тI. предл.

Даран суьртан тIетуху предложени

Бахьанин тIетуху предложени

Iалашонан тIетуху предложени
Бехкаман тIетуху предложени

Маца? мича хенахь? хаттаршна жоп ло. Коьртачарах хоттало мел, мосазза, бохучу хуттурган дешнашца
Коьртачу предложенин сказуемих йозуш хуь- лу: жоп ло муха? мича кепара? хаттаршна.

Коьртачарах дIахутту бо- хуш, аьлла хуттургаша.
Коьртачу предложенин сказуемих йозуш хуьлу: жоп ло хIунда? мича бахьанина? хIун бахьа- на долуш? Коьртачарах дIахутту хIунда, аьлча, бохуш, аьлла хуттурга- ша.

Жоп ло стенна? хIун Iалашо йолуш? мича Iалашонца хаттаршна. Коьртачарах дIахутту бо- хуш, аьлла хуттург.

Коьртачух дIахутту на- гахь я нагахь санна боху- чу карарчу хуттурго.

Дийнна раьгIнаш хIуьттура, Iаьржачу хIордо букъ мосазза саттабо...

Халкъан барт мел чIагIло, цуь- нан цхьаалла йохалур яц.
ЖIаьлин гуй а цIеста ду бохуш, дуьйцу захало.
Iаха бердах вахана хIаллакьхилар, Iабди-Хьаьжа цхьа къайле йолуш ву аьлла, тидира наха.
Iайшат кест-кеста юьрта йоьду, хIунда аьлча цигахь Iаш цуьнан гергара нах бу.
Тхан нанас со чохь сецайо, сих- сиха кетIа йийлар гIиллакхехь дац бохуш.

Шовданна юххех тIехволуш са- цавелира со, жимма са а доIур, шийла хи а мер аьлла.

Пхьоьханехь лаьттачу нахе вистхир ша аьлла, царна тIевахара Майрбек.

Нагахь санна тахана ахьа харц- дерг дуьйцу-кх, кхана цхьа а тешар вац хьох.

Нагахь хьо ца вогIу-кх хьайн халкъаца, хаалахь, декъазниг,

хьо цхьалха вуй.

Хенан тIетуху предложенеш

Коьртачу предложени чохь дуьйцучун хан а гойтуш, маца? мича хенахь? бохучу хаттаршна жоп лучу тIетухучу предложенех хенан тIетуху предложенеш олу. Коьртачарах уьш дIахутту мел, мосазза бохучу хуттурган дешнаша. Масала: Оцу хьолехь ша мо- сазза хуьлу, Аказа, кхин а саьхьарвуьйлуш, Далла гIуллакх дора. (М. А.) ХIокху кIанте хьовсуш хилалаш, шаьш хи тIехь мел Iан.
Упражнени № 1. Оьшучохь сацаран хьаьркаш а хIиттош, схьаязъе цкъа хьалха шайна чохь хенан латтамаш болу цхьалхе предложенеш, цул тIаьхьа – хенан тIетухучаьрца йолу чолхе-карара предложенеш. Царах шишша предложени синтаксически талла.

Хьехархочо кечам мел бойту шена ингалс мотт карабер- зо гIертара йоI. 2) Мацах вайн дай лаьмнашкахь бехачу хенахь Iаламат дукха ирзуош а цанаш ма хилла кхин а лекха лаьмнашца хьала. (Н. С.-Хь.) 3) Школера цIа йогIучу Шаймаан аз мосазза хези хIинций-хIинций яа цхьа хIума ло шена бохуш карайора кIайн котам. (Айсх. Ш.) 4) Заза даьккхиначул тIаьхьа гIа доккхуш дара Iежийн кхорийн баьллийн хьечийн дитташ.(С. С.-С.) 5) Амма хан дIа дукха мел ели Даймахкана сагатдалар диначу-кхиъначу махка духадерза лаар тIеттIа алсамдалар бен, церан дегнашна дайлуш дацара. (Яс. М.) 6) Сох шен бIаьрг ма-кхийтти корта дIаберзийра цо хьалха соьга вист цахилархьама. 7) Ша кулоьк схьа мосазза кхоьсси когаш шуьйрра дIа а хIиттабой куьйгаш охьа а ухкий доьлучу бIаьргашца хьоьжура иза соьга аса кулоьк муьлхачу агIор туху хаа лууш. 8) Лоьма вела мосазза ло дог оьшура сан цунна наб цакхетарна. (Бекс.М.) 9) Новкъа йогIуш цхьаьний пхи-ялх машен гича станцешкахь яьсса лаьтташ цIерпоштан вагонаш яра аьлла хезча хIор а дог теший хуьлура уьш шаьш дIадига кечйи- на хиларх. 10) Шаьш мел деха, цкъа а диц ма делаш шаьш кху хийрачу махкахь лайнарш. (А. А.) 11) Арснакъина тIехьа вордан тIехь цуьнан кIентан зуда Бикату Iара Арснакъа меттах мосазза хьайн Iаьржачу гуьлмаьндица шен хаза горга юьхь дIа а лечкъош.

Мел осала хетар яра иза шен марда а волучохь цо Ахьмаде Маржан кIелхьараяккха аьлча. (Бад. С.) 13) Аса мосазза аьлла

хьоьга даде ахча ма деха. (Ахм. I.) 14) Айхьа кехат мосазза яздо соьгара маршалла а ло Шумовга. (Б. Х.-А.)
Упражнени № 2. Оьшучохь сацаран хьаьркаш а хIиттош, хенан тIетуху предложенеш тIера схьаязъе. Коьртачарах уьш дIахутту гIирсаш билгалбе.

Ша юьртара хIор сарахь цIа мосазза вогIу ТIелибна хийла цIенойн корашкахь мацалла доьлху бераш хезара. (Бад. С.) 2) Со мохехь мел лаьтта сан шелвалар совдолура. 3) Ша юьрта мосазза воьду шен гергара нах болучу ца воьдуш ца Iара Асвад. 4) Вок- кхахволу шен кIант шена дуьхьал мел вогIу хазахетара нанна. 5) Нохчийн халкъ бертахь мел деха цуьнан цхьаалла цхьаьнга а йо- халур яц. 6) ЯлгIу тIера негIар мосазза даьккхи цу чуьра йовха Iаь гIоттура хьала. 7) Де-дийне мел дели толуш хазлуш схьайогIуш ю вайн мехкан коьрта шахьар. 8) Сан махкахой Иорданехь мел бу махкаца йолу зIе хадоза хетара суна. 9) Аса мосазза аьлла хьоьга куьйгаш ца дуьлуш хIума яа охьа ма хаа. 10) Сайн аьтто ма-белли хийрачу махкара цIа а веана тхайн дай баьхначу меттигашка хьа- жа вахара со. 11) Вайн махкахь дахар то мел ло, вайн мостагIийн дог духу. 12) Ловзаргахь шен даго хаьржинарг ца гича кIентан дог дуьйхира. 13) Iаржъяллалц лаьттира кIант цIа богIучу баже хьоьжуш шайн яйна старгIа цIа яре сатуьйсуш.. (Яс. М.) 14) Назма олучу воккхучу стеган аз мосазза хези Ахьмадан кийрара дог цхьа тамашена тохалой карзахдолура. 15) Доккха ши стаг дийна мел ду тхаьш байлахь ду аьлла хетар дац тхуна.

Упражнени № 3. Лахара предложенеш хIокху кепара схьаязъе: 1-кхачаман тIетуху предложенеш; 2- къастаман тIетуху предложе- неш; 3-хенан тIетуху

Смотрите также файлы

Пьер Симон Лаплас. Возникновение небесной механики Лаплас родился 23 марта 1749 года в Бомоне, расположенном на живописном берегу мелководной речушки Ож в Нижней Нормандии.rtf

Лабораторная работа 1 определение качественных характеристик негативного воздействия на состояние окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления цель работы.docx

Основные стадии развития пищеварительной системы студентка 2 курса 20 группы Лечебного факультета.pptx

Какую конечную цель лучше всего поставить.rtf

Понятие философии (структуры, функции) Философия.docx

Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

оха.

ЛАТТАМИЙН ТIЕТУХУ ПРЕДЛОЖЕНЕШ

Хенан тIетуху предложенеш

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно