Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Упражнени № 2. Предложенешка хьовса. Шакъаьстина юххе- дилларш билгалдаха. Сацаран хьаьркаш хIиттор бакъонца чIагIде.

Хьулимат, Асетан марнана, куц долу йоккха стаг, пеша хьалха хиъна Iара, неIарехьа букъ а берзийна. 2) Йиша Са- нет, шолгIачу классан дешархо, ваша Iилман, кхиазхо-кадет, хIинца а юьртахь йоккха Баба йолчохь дара, аьхке чекхйолуш цIа догIур ду. 3) Нана, Эдалан йоI Энист яра, даим санна, чуьра цхьацца гIуллакхаш деш йоллуш. 4) Важа йоI, Себила, мелхо а нанас дуьйцург шена ца хезачуха лаьттара. 5) Митингашкахь, тхуна журналисташна, дукха керланаш девза, го. 6) Хамсат, Баянтан нус, тIехьаьжна безамехь цIена стаг, корехьа букъ бер- зийна, стоьла тIехь юург кечъеш йоллура. 7) Iимран, веха а, зоьртала а стаг, гулбеллачарах дIа а къаьстина, шаваьлла Iара.

Цу меттехь Iаш яра деца, хьуьнан хехочуьнца, йоI Хеда, гIараяьлла бедарштегархо а йишлакхархо а.

Упражнени № 3. Предложенеш тIера схьаязъе. Шакъаьсти- на юххедилларшна кIел сиз хьакха. Дийца, хIун бахьана ду уьш шакъаьстина хиларан.

Да, гIараваьлла Шемалан наиб, воккха ваша, ахархо, ший а хIаллакьхилира Кавказан тIамехь. 2) Ламанан бож, хьех, байн ког буьллуш, ломан тархаш тIехула чуюссуш гуш яра. 3) «ХьалагIатта, Борзик», – омра дира аса. ТIаккха тIедеара иза, суна дукхадеза жIаьла, кавказски овчарка. 4) Сан дейиша, тийна-таьIна йоккха стаг, суна чай дала гIерташ йоллура. 5) Мухтар, тIехь да-нана до- цуш кIант вара, аганахь дуьйна бобер. 6) Сан накъост, цамгаре жима стаг, кест-кеста гIала шена дарба дайта лор волчу воьдура.

Сан некъ ДаьргIахула дIа бара, Шемалан тушахула. 8) Июль беттан тIаьххьара денош дара лаьтташ, лаьмнашкахь уггар а йовха хан. 9) Воккха Махьма, тхан тайпанан стаг, дов даьллачохь шаьлта кхетта куьг чолакх долуш вара. 10) Тхуна гIо деш вара Мовсар, догкIеда, со дукхавезаш волу а ялхо. 11) ТIаьххьарчу минотехь Алхаст шен кIантаца, пхийтта шо долучу кхиазхочуьнца, хи чу кхоссавелира, мостагIийн кара ца ваха. 12) Тхайна дукхавеза яздар- хо Айдамиров Абузар школе веана хааделла тхо, дешархой, цунна тIедевдира, гобеш, юкъавоьллира иза. 13) Иза, ша ламанхо, цIен партизан, нах кIелхьар бохур бу ша аьлла, тохавелира. 14) Амма тахана, кху Дудин дукха хан йоццуш велла лулахо, мискачу нехан тIаьххьара етт кех боккхуш ла а ца делла, царна орцахвелира.

Упражнени № 4. Оьшу сацаран хьаьркаш а хIиттош, тIера схьаязъе предложенеш. Оцу предложенешкахь сацаран хьаьркаш хIитторан бакъонаш йийца.

Хьалха кхузахь школан директоран кабинет яра оьгIазечу лохачу стеган. 2) Дукха ца Iаш схьакхечира хехо Мовлид Iалсолтин да. 3) ЦIахь керлачу вахархочуьнца художникца Асухановца доттагIалла тесира аса. 4) Мосазза тхо таллархой сатоссуш ижуна

кIел ховшура кара тоьпаш а лоций. 5) Кхайкхаза баьхкина хьеший Ваха, Ахьмад, Солта а шайн йишица сихха стоьла гонаха ховшу.

Цуьнан накъост илланча воьлучура саца ца туьгура. 7) Цу шинна тIаьххье йовхарш етташ халла ког боккхуш ламеш тIехула охьагIертара воккха стаг тIеман лор Алхазов Докка. 8) Ченан лулахо маймал дукха доккха а тIехьаьжна ирча а дара. 9) Виначу махка Нохчийчу ваха сатийсам даим а хилла сан даг чохь. 10) Воккха стаг шиъ бен вацара тхан куьпахь, царах цхьаъ НогIамирза Iеламстаг вара.

Упражнени № 5. Билгалдиначу дешнашна тIехьа даьржина а, даржаза а юххедилларш далош, тIера схьаязъе предложенеш

Кеп:Грозный – сан ден къоналлин шерийн гIала ю. Гроз- ный, Къилбседа Кавказехь уггаре а яккхийчу гIалех цхьаъ, – сан ден къоналлин шерийн гIала.

ЧIирдиг – берашна дукхавеза нохчийн халкъан туьйранийн турпалхо. 2) Терк – вайн мехкан уггар доккха хи. 3) Ханпаша Ну- радилов – дуьненна а вевзаш волу турпалхо. 4) Къоьзан-Iам – тури- сташа садоIу меттиг. 5) Махьмуд Эсамбаев – гIараваьлла хелхарча.

6) Зайнди Чергизбиев – нохчийн гIараваьлла композитор. 7) Дадин Айбика – мехкан сийлахь йоI. 8) Адин Сурхо – халкъан иллин турпалхо. 9) «Нохчийчоьнан дог» – вайн мехкан коьрта маьждиг.

Абузар Айдамиров – хьакъволу халкъан яздархо. 11) Литера- тура – адаман ойланан хазна.

Упражнени № 6. Шакъаьстина юххедилларш шаьш хила дезачу метте дIахIиттаде.

Предложенеш	Шакъаьстина юххедилларш:
1. Хьоьжу со яххьашка ладогIархойн	а) зеделларг долу таллархо;
2. Ломахь тхуна вийцира Аслудди	б) зударийн, божарийн;
3. Махкана а вевзара Айзин да	в) уггар а къена гIала;

4. Зуламхоша бийнера и сай	г) университетан хьехархо;
5. Тхан некъан накъост шен озаца бевзаш вара къена сай.	д) чIерийлецархо а, таллархо а;
6. Водолазашна юкъахь а бу хенара нах	е) сан дейишин кIант;
7. Майра хиларна хеставора Аслан юьртахоша	ж) хи бухарчу къинхьегаман хьакъболу турпалхой;

Шакъаьстина латтамаш

Цхьадолчу тайпанийн латтамаш (хенан а, меттиган а, бахьанин а) шакъаьстина хила тарло. Деепричастех кхоллабеллачу шакъаьстинчу латтамаша сказуемина кхин а совнаха хаам тIеузу.

Деепричастех а, деепричастин карчамах а кхоллабелла шакъаьстина латтамаш предложенехь запятойшца билгалбоху. Масала: Божалан неIарх чоьхьа а ваьлла, дихкина лаьттачу бежнашна хьалха йол йиллира Амадис.

Нагахь санна деепричасти сказуемина маьIница герга елахь, за- пятойш ца хIиттайо: Урамнекъахула схьа кIант кхиссалуш вогIура. Цул сов, деепричасти сказуемин дакъа делахь а ца юьллу за-

пятой: Бахархоша аренашкара ялта дара чудерзош.
Упражнени № 1. Оьшуш долу сацаран хьаьркаш а хIиттош, тIера схьаязъе. Билгалбаха деепричастех кхоллабелла шакъаьстина латтамаш.

Барзо саца а сецна шен лар эцна вогIучунна сихха дуьхьал а йирзина можа кIомсарш гучу а йохуш цергаш гажийра. 2) Бердан йистехь саца а сецна мокха чхернаш саьнгар бIаьрга талла вели- ра Дауд. 3) ЖаIу кеста тIаьхьара а ваьлла ша парггIат шен Iойле юхайоьрзург хиларх дог доху куц дара цо. 4) Цуьнан мостагI-адам масех гIулч бен юккъехь йоцуш дуьхьал лаьттара цунна хье юккъе ткъес а хьажийна. 5) Сарахь жа даьхнин керта дуьгуш ваьллира иза цигахь Iуьллучохь битира Дауда барзо бийна Iахар. 6) Амма экха ида а деттадала а ца делира дада ков лоьхуш. 7) Жимма

цигахь латта а лаьттина духадирзина соцунгIа а хилла меллаша схьадоладелира. 8) Ший лаг а дуьйлина цуьнга хьоьжуш Iара воккха

стаг. 9) Цо синтем байъинера цуьнан. ДегIе хорша уьдуьй- тура инзаре дагалецамаша меттахбохуш са идадойтура хьалхахьа ма-хуьллу хьалхахьа тоьттуш. 10) Барзо хьон йорт юьхьанца цхьа чIогIа паргIат яра тIаьхьавогIург цо ванне а тергал ца веш санна.

– Со кестта вухавогIур ву хьуна, – Рамзане а аьлла чувосса мелла а гомха меттиг лехна ахка чу а воьссина барзана тIаьхьавелира иза важа юьстах мел гIоьрта болар сихдеш. 12) ХIаъа харжа а хаьр- жина барзо едда кIелхьарайолуш ша гура юкъахьовзон йолу некъ.

Ткъа Iусмана вела а къежаш куьг лестадора. (Осмаев А.)

Упражнени № 2. Деепричастех кхоллабелла шакъаьстина лат- тамаш билгал а бохуш, дIаязъе предложенеш.

Виъ стражник Дудина гонах а ваьлла, Хьаьбиб хьалха а волуш кех бовлуш бохкучу ДудагIарна, цIа ялош йолу ПетаIамат дуьхьалкхийтира. 2) Дикка лазийна Дуда, халла гIаьттира хьала.

3) ТIаккха гIийла корта а ластийна, гонахарчу нахах эхь хетта уккал а таIийна, дIаволавелира. 4) Лаьтташ болу божарий, цкъа Iуьллучу ПетIамате хьовсуш, тIаккха Дудина тIаьхьа хьовсуш лаьттара.

Наггахь тIехйолуш зуда а гора, шен корталин тIам бете а уьйзуш.
ПетIамат, суьйранна хи кхехьна а яьлла, шен жимачу цIа чохь кора юххерчу нара йисте а хиъна, корера кIайн киса аьтту агIор а оьзна, шайн готтачу урамновкъа а хьоьжуш Iара. 7) Суьйре, шен Iаьржа, чорда маша боьзна яьлла, буьйсанца хийцалуш лаьттара, буьйса шен Iаьржа маша луьста тосуш дIахIоьттира. 8) И стаг Iуьллура белш а кхийсалуш. 9) Иштта шайн жималлех сакъералуш болу и кегий нах цу дешнех синкъерам болий, гIадъоьхуш, буьй- лура. 10) Ламазера арабевлла баккхий нах шайн молла а, Хизар а юкъахь маьждига хьалха лаьтташ бара, цхьацца къамелаш а деш.

Смотрите также файлы

Пьер Симон Лаплас. Возникновение небесной механики Лаплас родился 23 марта 1749 года в Бомоне, расположенном на живописном берегу мелководной речушки Ож в Нижней Нормандии.rtf

Лабораторная работа 1 определение качественных характеристик негативного воздействия на состояние окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления цель работы.docx

Основные стадии развития пищеварительной системы студентка 2 курса 20 группы Лечебного факультета.pptx

Какую конечную цель лучше всего поставить.rtf

Понятие философии (структуры, функции) Философия.docx

Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Шакъаьстина латтамаш

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно