Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Упражнени № 2. Кхачамаш билгал а беш, тIера схьаязъе. Къов- ларшна юккъехь долу дешнаш оьшшучу дожаре хIиттаде. Дийца, муьлхачу къамелан дакъойх кхоллабелла кхачам.

Шина а (куьг) къевллина мара а буллуш, шен карарчу (тIоьрмиг) тIевеанчу кхунна дуьхьало ян гIоьртира йоI. (Ав. Л.)
Юьртана герга мел кхочу а, тIаьхьаюьсура тийналла, шатайпана гIовгIане садеIар хаалора (юрт). 3) Ша йисича, худаелла, мажъелла (лазар) лаьцна дIаелира Хьулимат. (А. А.) 4) Береша шайн яйдакх говраш хьаькхначу (сиз) нисйира. (Б. Д.) 5) (Милцо а, официантка а) гора Ахьлудди холчахIоьттина хилар. (Н. С-Хь.) 6) Гушдолчо –

шегара даьллачу (гIалат) кIант кхетта хиларх шеко ца юьтура. (Ц. С.) 7) Гена доццуш доьдучу хитIахь (Санет) хIара хийла лаьт- тина меттиг яра иза. (Хь. Я.). 8) Юьртахь Iаш долу адам Кавказе- ра бохийна балийначу («обаргаш») хьажа арадаьллера. (Яш. С.)

Цхьана шоьтан сарахь (тхо) къамел дан ваийтира Леча. (К. С.)
(ГIийла) гIодар хьеннан а декхар ма ду. (Хьаша) гIуллакхдар деза лоруш ма дара кху Кавказехь. (Хам. I.-Хь.) 11) – Со кхаа гIиллакхца ваьхна, – (хьекъал, комаьршалла, доьналла). (А. М.)

(ЦIенош) а, кертарчу бахаман (гIишлош) а тIедоьлхуш тIулган некъаш дара дехкина. (О. Х.) 13) Цу (седа) догцIена аса ларбина вайн безам ахьа, чим бина, шелбина. (Б. С.)

Упражнени № 3. ДIаязъе. Дийца, муьлхачу къамелан дакъойх хилла билгалбаьхна кхачамаш. Билгалдаха дожарш.

Арарчу соьмал цIера эппаз тоьлу. 2) Бартана чехка зуда хьуьнарна сов хир аьлла. 3) Говран дикалла боларх хиъна, стеган дикалла собарх хиъна. 4) Гинарг хезначул чIогIа ду. 5) Цхьана воно дерриг а диканах вон дина. 6) ГIийлачунна тIехула а ма хьежа, тоьллачуьнга хьала а ма хьежа. 7) Дааршна юккъехь баьпкал сийлахь даар дац. 8) Дийцинарг бIаьрзе ду шена гиначул. 9) Хьалхе охьавижнарг вонах ларвелла. (Кицанаш.)

Упражнени № 4. Массо а лач дожарийн хаттаршна жоп луш болу лач кхачамаш юкъахь а болуш, предложенеш хIиттае. Кхо предло- жени нийса кхачам шеца берг а кхолла.
Упражнени № 5. Кхачамаш схьалаха хIокху йозанашкахь. Предложени маьIна долуш хилийтархьама, догIуш долу къамелан дакъош даладе.

Воккха стаг цIердашца цIердош лоцуш вара.
ЦIерметдашна тIебеара чIара.
Къена Мовла билгалдашах лаьцна ойлаеш вара.
Кхана тера хир ду куцдашах.
Исс декъало терахьдашна.
Массара а цуьнга инфинитив йийхира.
Дешнийн цхьаьнакхетарна кестта дейтта шо кхочур ду.

Упражнени № 6. Къастаде, муьлха кхачамаш бу билгалдина дешнаш. Билгалде церан дожарш.

Маьждиг доьгIнарг цхьа беркате стаг вара.
ЦIечу бIаьргаца йогучу цIаре хьаьжира Къосум.
БIаьсте кхайкхийнарш алкханчаш яра.
Кхузахь бецийн, зезагийн хаза хьожа еттало.
Соьга а ца лало зулам.
Адамаш бен а доцуш хьуьйсура цIерпоштан корал арахь гучу аренашка.

Упражнени № 7. ХIокху цIердешнашца предложенеш хIиттае: цхьана предложенехь хIор цIердош подлежащи, вукхунхьа – нийса кхачам хила беза.
Туька, абат, тIоьрмиг, пхьар, буц, шовда, гIирсаш, хаттарш, доьзал, нана, сту.
Упражнени № 8. Къовларшкахь гайта муьлхачу къамелан декъах кхоллабелла кхачам.

Аьзнаша дог этIадора сан.
Хьаннаша исбаьхьачух кхета Iамаво.
Хьамидана наггахь бен ца гора гIенаш.
Кхана таханчух тера хир дац.
Нана ца гира шуна?
БархI деанна декъало.
Хьан ойъур бу и тIулг?
Миска воккха стаг чIогIа сагатдеш ву суна.
Исбаьхьачо диканиг самадоккху.

Къастам

ХIуманан билгало гойту къастамо, иза бозуш хуьлу муьлхха- чу а формин цIердашах. Масала: Мокхачу стигалара шийла догIа охьаIенара. Цхьа къастам подлежащих бозу, важа – вукху коьртазчу меженах. Билгалонан маьIна гучудолу муха? бохучу хаттарехь. Цуьнан шуьйра яьржина форма иза билгалдош а, цуьнца бартбеш долу дешнаш а ду (цIердош, цIерметдош, терахьдош). Билгалонан маьIна царна коьрта ду, иза тIетевжа форманашна а, бартбарна а. И маьIна билгалдолу билгалдешнашкахь мухалла, юкъаметтиг санна, ткъа вукху бартбечу дешнашкахь церан морфологически форманашца дозаделла хуьлу, масала: Амма и хьалхара дийцар суна чIогIа дагах кхийтира. Кора юххерчу коьллаша сурт долучул а хаздора. Хьаькаман кIентан цIийзар массарна а хьере хиллера. Базарахь йораха мачаш лоьхуш лийлира иза дуккха а.

Муха? муьлха? мича кепара? хьенан? стенан? бохучу хаттарш- на жоп ло къастамо.

Мухаллин билгалдашах хиллачу къастамо гойту хIуманан мухалла, цуьнан билгало: шийла шовда, тийна суьйре, кIайн коч... Юкъаметтигаллин билгалдешнех хиллачу къастамо гойту: хIума стенах йина ю, мичара схьаяьлла, мацалера ю: дашо сахьт, гIалара хьаша, селханлера де... Доладерзоран цIерметдашах хил- лачу къастамо гойту хIума хьенан я стенан ю, цуьнан да мила ву я иза хьенан долахь ю: сан дахар, цуьнан хIусам, хIокхуьнан безам... кхузахь болу къастам даимна а доланиг дожарехь бу, иза хийца ца луш

буьсу. Терахьдашах хиллачу къастамо гойту хIуманан рогIалла: шолгIа де, доьалгIа сахьт. Къастам причастих, причастин карча- мах а хуьлу: Тешамца, машарца веъначу хьешана доггах безамца

хьошалла до ломахь.

Билгалзачу кепех кхоллабелла хуьлу къастам: Вовшийн диц ца дан а, вовшашна кехаташ яздан а дош делира доттагIаша шаьш вовшахкъаьсташ.

Къастаман ша билгалдечу дашца барт хила тарло дожарехь, терахьехь, классехь: жима стаг, кегий нах – терахьехь; довха де, бовха малх – классехь; довха де, довхачу дийнахь – дожарехь (юьззина йоцу бартбаран уьйр).

Къастамаш шина кепара хуьлу: бертан а (барт бина), бертаза а (барт банза). Коьртачу дашца дожарехь я терахьехь, я классехь барт бечу къастамах бертан къастам олу. Бертан къастам хуьлу лаамазчу мухаллин, меттиган-юкъаметтигаллин, -лер- суффикс йолчу хенан юкъаметтигаллин билгалдешнех а, лаамазчу гайтаран цIерметдешнех а, лаамазчу рогIаллин терахьдешнех а, лаамазчу причастех а.

Коьртачу дашца дожарехь а, я терахьехь а, я классехь а барт ца бечу къастамах бертаза къастам олу. Къастамний, цIердашний юккъехь урхаллин, тIетовжаран уьйр елахь – бертаза къастам лору: Стеган амалех а, хьолах а уггар тоьлашха дерг нехан безам цуьн- гахь хилар ду. Малхо комаьрша Iенайо лаьтта шен йовха зIаьнарш. Бертаза къастам хуьлу доланиг дожарехь долчу лаамазчу доладер- зоран билгалдешнех а, лаамазчу доладерзоран цIерметдешнех а, оьрсийн маттера тIеэцначу лаамазчу билгалдешнех а.

Масала: Аса туьканара аьчкан маьнга ийцира. Тхан вешин гIовтал хаза ю. Тхуна гена боццуш советски урам бу. Юьртан бахархоша дийгIина синтарш денделлера. Наг-наггахь бужура догIанан тIадам. (Бертаза.)

Смотрите также файлы

Пьер Симон Лаплас. Возникновение небесной механики Лаплас родился 23 марта 1749 года в Бомоне, расположенном на живописном берегу мелководной речушки Ож в Нижней Нормандии.rtf

Лабораторная работа 1 определение качественных характеристик негативного воздействия на состояние окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления цель работы.docx

Основные стадии развития пищеварительной системы студентка 2 курса 20 группы Лечебного факультета.pptx

Какую конечную цель лучше всего поставить.rtf

Понятие философии (структуры, функции) Философия.docx

Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Къастам

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно