Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Къилбседехьара къилбехьа, Iаьндийн дозанца ша-лаьмнашна тIедоьдуш чIаж ду. Цу чIажана шина а агIор кхозуш лаьмнаш ду. Церан сурт шера ду: ира ба..хьаш доцуш, Iункар бердаш, тархаш йоцуш. ЧIаж ша тогIе алалур долуш ду, шуьйра хиларна, амма и тогIе кхачалу..чохь, кIоргачу яй чохь, ломан Iам бу – «Къоьзана- Iам» цIе а йолуш.

Iам дукха боккха а бац: йиъ ча..кхарма бохалла, ах ча..кхарма шора..ла. Я эрз а бац, я ко..л а яц цигахь.

Духдуь..лучу шовданаша бакъа ца болуь..туш, латтош бу и Iам. Iома.. куьзгана тIехь тухуш я тулгIе а яц, я махо ловзи..на и меттахъхьовш хи а дац.

Лаь..таш ду и гинсу санна, Iана а дахана. Iома чохь аркъал Iуьллу си..на стигал. Iоман дехьарчу бердан сиз, хи сирла хиларна, къаста а ца ло.

Iоман кIоргехь бакъ-чIерийн сураш ду тоьпа даьндаргаш санна, кхоь..сина лелаш. И боцург, кхечу хIун чIара а бац цу

чохь, сел лекхачу лаьмнаш ю..къерчу цу чу и мичара беана хаа йиш яц.

Гонахара лаьмнийн хаза..ла йийцина а вер вац!

Лаьмнашна тIетесна зезаги...н баьццара куз бу. Буц, ле..рина тукарца лергича санна, лекха..ла цхьабо..са ю, хIетте а цхьана а меттахь бIаьргана гуш яц буц яланза меттиг.

Цу деношкахь гуттар сирла богуш малх бо..лу..шехь, Къоьзана- Iома йистехь йовхо хаалуш яцара: ша санна ши..лачу хе тогIе чохь йох ца йолуь..тура.

Iоман цхьана йистехь шера майда ю. И майда гуттар а хилла суь..лийн, нохчийн халкъ вовшахкхеташ. (Ошаев Х.)
Упражнени № 3. Чаккхе йоцу диктант. Олуш дIаязъе текст. Чолхечу предложенийн грамматически баххашна кIел сиз хьакха.
ХIокху тIаьхьарчу хенахь дерриг а дуьненахь хих лаьцна гIайгIане, сагатдаран къамелаш ду деш. Лаьтта тIехь хи уггар а коьрта мехалла хилла дIахIуттуш ю. Дахар хишна юххехь кхолла а делла, царна гергахь саца а сецна, хишца кхуьуш а ду, ткъа лаьтта бухара хьалакъедда

а тIуналла цхьа пайда ца бохьуш, охьайоьдуш а яц. Хино даим а кхобура, хьогалла йойъура, адамашна хазахетар а дохьура. Иза даим а дара церан дахаран цхьа дакъа, амма хIинца хица боьзна хилла бахамаш дIабевлла ала мегар ду. Хиэгара схьа бен ца оьцура, амма цхьа цуьрг а кхоам ца бора цуьнан.
Диктант чекхъяккха.
Упражнени № 4. Таблице хьовса. Оцу темина лерина барта хаам кечбе. Шайн жоп масалшца тIечIагIде.

Чолхечу предложенешкахь сацаран хьаьркаш

Сацаран хьаьркаш	Чолхечу предложенин тайпа
	Чолхе- цхьаьнакхет.	Хуттургаш йоцу	Чолхе-карара

, ; : _	+ + (наггахь) + (наггахь)	+ + + +	+
Хьаьрко кхочушдийриг	къастор		билгалъяр

Упражнени № 5. ДIаеша. ХIокху рогIаллехь дIаязъе пред- ложенеш: 1) къасторан хьаьркашца ерш, 2) билгалъяран сацаран хьаьркаш ерш.

Ирча сурт хIоьттира бIаьргашна хьалха: цхьа стаг хи чу воьжна Iуьллура, важа къаьхкинчу говро текхош вара, кхоалгIаниг дина хиъна дIаэккхашехь, цхьа инзаре ши куьг дIаса а тесна, охьа- вуьйжира. (Ях. Л.)
ХIетахь наха олуш хезна-кх суна, варшахошна юккъехь Шама мел ву, цара лелочу ялтех, даьхнех беркат ца хила а, церан доIанна жоп ца дала а йиш яц бохуш. (Ахм. М.) 3) Гобаьккхина гонаха декъа, довха, зевне хIаваъ дара, эвлахь хIоьттинчу йовхон- на богучу тIулгах бепиган хьожа йогIура. (Пав. П.) 4) Садеттарх гIуллакх хила ца доллий а хиъна, цхьа чаьмза йистхила дагахь хилира Лайса, амма цуьнан багах дош далале, вистхилира юьста- ха Iен воккха стаг. (Нун. С.-Хь.). 5) Массо а хьийса буьйлабелира дукха башха кечъелла, хитIа йогIучу шотойн цхьана хазачу йоIе, хIетте а бере цуьнгахьа дIа а ца хьожуш, я кегийчу нахана тIе а ца воьдуш, юьстаха дин ловзош лаьттара. (Ок. Ш.) 6) Маьлхан зIаьнарша дешица къагийнера нежнийн баххьаш, юха, цхьаъ вукхунна тIаьхьа дIадайра; тIаьххьара зIаьнар дикка лаьттира.

Зану хьалха дIахьаьжира: IиндагIан дитт гена дацара. 8) Хиндерг цахааро гIайгIане дожийнера адам, ткъа оцу генарчу лаьмнашкахь царна дуьне къайладоккхуш тIегIертара Iаьржа, тийна, синагттаме буьйса. 9) ДIатийра берийн белхарш, йиллинчу неIаршкахула ара а дуьйлуш, Iаьржачу бодашкахула генна дIакхерстира нохчийн ойланечу мукъаман аз. (Айд. А.) 10) Турпалхо лийр ву – цуьнан цIе юьсур ю. 11) Корах арахьаьжира со: марха йоцучу стигалахь седарчий дара лепа дуьйлалуш.

Упражнени № 6. Цхьалхечу предложених чолхе предложенеш е: а) хуттургашца а, б) хуттургаш йоцуш а.

ЦIерпошт шен хенна схьаеара. Пассажираш чуьра арабовла сихбелира.
Сиха Iаржлуш яра. ЦIеран алу марса а юьйлура, майда тIеттIа серла а йохура.
Малх дIабузуш бу. Бацалахь гучуделира суьйренан тхи.
Дуькъа дIасадаьржира гонаха дохк. Юьрта йистера доккха наж хIинца а гуш дара.
Стенна делахь а, бурам гуш дацара. Хийистера адам синтеме хьоьжуш Iара.
ГIура йолале, цига дIакхача дезара. Массо а сиха вара.
Ураман шина а агIор чиркхаш латийра. Корашкахь а серло гучуелира.

ЧОЛХЕ-ЦХЬАЬНАКХЕТТА ПРЕДЛОЖЕНИ

Чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенин коьрта билгалонаш: а) цу чу догIучу дакъойн цхьабосса бакъо хилар а, уьш вовшех дозуш цахилар а; б) царна юккъехь цхьаьнакхетаран уьйр хилар. Вай хьахийна билгалонаш хуьлу цхьаьнакхетаран хуттургашца. Цхьаьнакхетаран хуттург вовшахъхуттучу дакъошна юккъехь лаьтта, иза грамматически форма ю ерриг а чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенин. Оцу хуттургийн маьIнига хьаьжжина хуьлу чолхе- цхьаьнакхеттачу предложенийн маьIна а.

хуттургаш	маьIна	масалш
Дозаран а- а	ХIор предложени чохь хуьлуш дерг: а) цхьана заманчохь; б) цхьаъ кхечунна тIаьхьа.	Стоьла тIехь богуш чиркх а бара, иза цунна юххехь хиъна а Iара. Мох хийцалуш а бара, хIорд гIайренашна тIекховда дагахь а бара.

Дуьхьалара: амма, бакъду, ткъа, делахь а, хIетте а, (цхьа- бакъду)	Цхьана предложенехь дуьй- цуш дерг вукхунна дуьхьал маьIна долуш хилар	Юьртана гонаха бердаш, аьрцнаш ду, делахь а хIаваъ цIена ду. Со корах ара хьажа гIертара, амма дахкаро хIумма а ца гойтура. ДогIа догIура, хIетте а арахь шийла яцара.
Къасторан: я	Предложенехь дуьйцуш дерг хийцалуш хилар я кхо- чушхила тарлуш долучарах цхьаъ къастош хилар	Я къегина малх хьожура, я догIа тухура.

Предложенеш вовшаххуттучу гIирсаша дакъош вовшех доза- рал сов, церан вовшашца йолу юкъаметтиг а гойту.

Чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенехь йолу цхьалхе предло- женеш вовшех къастайо запятойшца.
Упражнени № 1. Муьлхачу аларца резахила мегар дац. Делил даладе шаьш деллачу жоьпана.

Шиъ я масех грамматически бух болу предложени чолхе предложени ю.
Чолхечу предложенин дакъош вовшашца дуьстича цхьа- босса бакъо йолуш хуьлу.
Еригг а чолхе предложенеш кхаа декъе екъало: чолхе-цхьаь- накхетта, чолхе-карара, хуттургаш йоцу.
Вовшахъхоттаяларе хьаьжжина, предложенеш екъало хут- тургаш йолучу а, хуттургаш йоцучу а предложенешка.
Цхьаьанакхетаран хуттургаш хуьлу: дозаран, дуьхьалара, къасторан.
Чолхечу предложенешкахь цхьалхенаш вовшахтосуш болу гIирсаш бу: хуттургаш, хуттургийн дешнаш.
Цхьаьнакхетаран хуттургаша цхьалхечу предложенийн дакъош вовшахтосу.

Смотрите также файлы

Пьер Симон Лаплас. Возникновение небесной механики Лаплас родился 23 марта 1749 года в Бомоне, расположенном на живописном берегу мелководной речушки Ож в Нижней Нормандии.rtf

Лабораторная работа 1 определение качественных характеристик негативного воздействия на состояние окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления цель работы.docx

Основные стадии развития пищеварительной системы студентка 2 курса 20 группы Лечебного факультета.pptx

Какую конечную цель лучше всего поставить.rtf

Понятие философии (структуры, функции) Философия.docx

Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Чолхечу предложенешкахь сацаран хьаьркаш

ЧОЛХЕ-ЦХЬАЬНАКХЕТТА ПРЕДЛОЖЕНИ

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно