Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

– Дика ойла еш, ладогIалахь, Ахьмад, тховса оха хьайна тIедеанчу гIуллакхе. 2) И хабар хIокху Сепиятан бертахь ду мотта- делира суна. 3) Шуна девзаш ма дуй вайн нехан оьзда гIиллакхаш: нагахь, тIекхуьуш бохкуш мостагIий а болуш, царах ведда вогIу лурвоьлла стаг, шен кхин волийла ца хилча, тIекхаьчначу зудчунна хьошалгIа эккхаш меттигаш лелла хилар. ТIаккха, оцу зудчо шен коьртарчу йовлакхан тIома кIел и лаьцнехь, мостагIашна эхь ду цу стагана тIекхевдича. 4) Шун къамелашна новкъа делахь, шу паргIат а дуьтур ду оха. 5) Шун дахар ирсе хуьлда, Iодика йойла…

Бакъахьа даьхкина, баркалла, охьаховшал шу. 7) И иштта ца хил- лехьара, кIелдIахула суна тешнабехк бийр бацара цо. 8) ХIинццалц забаршца а, бегашца а хIара гIуллакх бертахь, эсала схьадеанехь, хIинца нус кхераеллера, хIара баккъаллина тIедаьлча. 9) И йоI хал- лакьхуьлучура кIелхьараяьккхинарг ша вацахьара, хецца цуьнца шен къамел дийр долуш вара Iабдулла.10) – ХьалагIатта! Жоп ло айхьа диначунна, – аьлла, вистхилира Iабдулла. 11) – Же, валолахь, Ахьмад, путевка язъел! Аса хIинцца вахана, автобуса тIехь билеташ дохка цхьа чIегIардиг кечдо кхунна. (М. Яс.)

Упражнени № 3. Лааран саттаман хандешнех хилла цхьалхе сказуемеш шайца долу предложенеш тIера схьаязъе.

Къиг сийначу стигала ялахь а, лечане кхачалур яц. 2) НIаьна кхойкхуш яцахьара сатосур дацара-те? 3) Хинан гечо ца довзахь,

цу чу ма вала. 4) Маттаца ма сихло, деш долу гIуллакх сихде.

5) Хьайна хезнарг ахьа хьалххе схьадийцинехьара, кху хьола тIе дер дацара хIара гIуллакх. 6) – Вайн илланчаша олуш хезний хьуна:

«Элан кIеза аганара ма гIоттийла, берзан кIеза Iуьргара ма долий- ла». 7) – Бехира соьга эвлахь: «Дукха ма дешийта кIанте. Тоьур ду писар хиллал йоза Iамийча». 8) – Шаьш гуллуш ду аьлла соьга хаам бан стаг ваийтина велара ахьа. 9) Топ шен долахь хилар уггар доккха дезар дара кхиъна вогIучу кIентан а, воккхачу стеган а.

ХIора шарахь а дагIахьара шу тхо долчу садаIа. ВогIу лурвоьлла стаг, шен кхин волийла ца хилча, тIекхаьчначу зудчунна хьошалгIа
– Хьоме хьеший! Аса веза лоручу Узун-Хьаьжина лаьа Шеми- лан заманаш юхахIуьттийла. 12) – Ма кхералахь, Амади! ТIе вала тIулгана. (Х. Ошаев.)

Упражнени № 4. ТIедожаран саттаман хандешнех хилла цхьалхе сказуемеш шайца долу предложенеш тIера схьаязъе.

ЛадогIалаш хьоме хьеший! Тоьпаш тхуна карор ю, амма вежарийн цIий Iано лохур яц оха уьш. 2) – Маршалла хийла хьуна а, Амади! Сил хьалхе стенга ваха кечвелла хьо? 3) Лула хьеший баьхкинчохь синкъерам бара, цига ягIахьара хьо. 4) Нагахь имам ву аьлла ша къобал а вахь, шен кхачанан лаьжгаш а эцна, кхуза схьагIортаза Iийр ма вац Нажмуддин. 5) – Нохчашний, слободкерчу оьрсашний юккъехь цхьа цатам балале дIагIахьара шу кхузара.

6) Шаьлтана пхьеро ша шаьлта юхкуш олура: «Керстана ма Iуттийла ахьа, бусалбанна ма тухийла ахьа» 7) Со цкъа дIаволла, тIаккха мукъ бу шуна, шайна лаахь бев довла. Ши хаьштиг догу, ша цхьана хаьштигах кIур туьйсу. 8) ГIалат ма волийла хьо, воккха стаг! 9) – И кафир гой хьуна? Дика хьажалахь… мила ву, хьенан ву..Виц ма лолахь... – элира Нажмуддис. 10) ЛадогIалаш! Нохчийн кица ду: «Буй тоьхча – гIаж тоха, тIара тоьхча – герз тоха» бохуш.

– Бата! И-х Iаьржа Леча ву! Хьажахьа, цо хIун боху. 12) Нагахь арахь, кхаш тIехь Iажаркх яьлча, ялташ кхиа ца дуьту цо. 13) – Вай- на тIаьхьа дукха адам хIоттахь, вайга уьш эшалур бу. 14) – Дика ладогIалахь цара дуьйцучуьнга, вайна цхьа тешнабехк бан кечлуш бу хьуна уьш. (Х. Ош.)

Упражнени № 5. ТIера схьаязъе. Предложенешкахь цхьалхе сказуемеш билгалде.
Къилбседехьара хаддаза схьахьоькхучу шийлачу махо лоьк- хура дерзина дитташ. Дошан баса йирзина, кхоьлина догIанан мархаш Iаьржа сомалкхаш охкийна, кхохкийна кхозура. Дагна хийра, оьгIазе хеталора тIера ло даша доьлла Тянь-Шанан лаьм- нийн Чатлакхан даккъаш. Юткъа шок етташ лай тIера схьахьоькху шийла мох хьакхабелла меже шелонца морцуш кхерстара. Адамийн дегнашна тIе сингаттам туьйсуш маьхьарий хьоькхура тIехула хьийзачу къийгаша. Дерриге а Iаламехь хила ма деззара хуьлуш, шена ма тов чекхдолура и шийла Iа. ТIедогIучу бIаьстенан

меттиг мукъа а боккхуш и Iа кхин цкъа юха а ца дан дIадерза дукха хан ца йисинера. (Айд. А.)

ХIоттаман сказуеми

ХIоттаман сказуеми шина декъах лаьтта – коьрта а, гIоьналлин а. Коьртачу декъо дар, хилар билгалдо, ткъа гIоьналлинчо хенан, саттаман грамматически маьIна довзуьйту, ткъа иштта, подлежа- щица уьйр а тосу. Масала: Цуьнан корта хIинцале а къежбала болабеллера.

ХIоттаман сказуемин коьрта дакъа инфинитивах я цIеран декъ- ах лаьтташ хуьлу. Цуьнга хьаьжжина къаьста цIеран хIоттаман а, хандешан хIоттаман а сказумеш.

ЦIеран хIоттаман сказуеми цIеран декъах а, гIоьнан ханде- шан хоттамах а лаьтташ хуьлу. Масала: ЦIенош даккхий дара. Майрбек тахана оьгIазе вара.

ГIоьнан декъо грамматически декхарш бен кхочуш ца до. ХIокху сказуемехь хIоттам хилла ву, хуьлу гIоьнан хандешнаш лелла ца Iа, хета, ган, ларадан, каро боху хандешнаш а лела тар- ло. Масала: Суна цо динарг хьекъале хета. Цо даим а шен кIант бакъво. Мамакаев Мохьмад аса дика поэт лору.

ЦIеран хIоттаман сказуемина хIара хаттарш хIиттадо: мила ву? хIун ю? муха ю? стенан ю? маса ду? мосалгIа ю? хIун деш ю? Масала: И хас тхан ду. Аманды Асуханов художник ву.

Арахь екхна ю. Юьртара бераш майданахь ловзуш ду. ЦIаста

металл ду.

Сказуемин цIеран декъо грамматически маьIнаш билгалдеш дакъа ца лоцу. ХIуманан тайп-тайпана билгалонаш йовзуьйту цо – дикалла, дукхалла, хьал, долахь хилар и дI. кх. а. Масала: Iаьнан чилланахь Iуьйренаш цIевзина хуьлу. Iаднан Шахбулатов ком- позитор ву.

ЦIеран хIоттаман сказуемин дакъа коьртачу декъана хуьлу:

цIердашах: Сан нана хьехархо ю.
билгалдашах: Генарчу ломан баххьаш шекаран кортош хеталора.
терахьдашах: Кхузза кхоъ исс ду.
цIерметдашах: И коч цуьнан ю.
причастих: Говраш йожаза яра.
деепричастих: Мовсар суна вевзаш ву.
куцдашах: Ахьмадан кроссовкаш хаза ю.

Смотрите также файлы

Пьер Симон Лаплас. Возникновение небесной механики Лаплас родился 23 марта 1749 года в Бомоне, расположенном на живописном берегу мелководной речушки Ож в Нижней Нормандии.rtf

Лабораторная работа 1 определение качественных характеристик негативного воздействия на состояние окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления цель работы.docx

Основные стадии развития пищеварительной системы студентка 2 курса 20 группы Лечебного факультета.pptx

Какую конечную цель лучше всего поставить.rtf

Понятие философии (структуры, функции) Философия.docx

Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

ХIоттаман сказуеми

металл ду.

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно