Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Дукха хьолахь метта, меттана, сов, совнаха, бен, тIехь, хьовха дешнашца болу лач кхачамаш а, ткъа иштта воцург йоцург, боцург, доцург), воцучо (йоцучо, боцучо, доцучо), хьовха, а тIехь деш- нашца хилахь, подлежащи а, нийса кхачам а шакъаьсташ хуьлу. Предложенехь уьш запятойшца къастабо.

Масала: Массеран а, цхьа Iела воцучун, гIуллакхаш дика дIадоьлхуш дара. Кху дуьнен тIехь, вайн мохк боцург, кхин а ю дуккха а пачхьалкхаш, амма цхьаъ ю стеган нана а, цхьаъ бу цуь- нан Даймохк а.
Упражнени № 1. Предложенешка хьовса. Кхачамаш къастор хIун бахьана долуш бина дийца.

Бас-хица йолучу жимачу хьуьнхахь, пхонал совнаха, кхин чIогIа дечиг каро хала дара. 2) Ши доттагI, маракхетаран меттана, вовшашна муьшканаш ян вуьйлира. 3) Пайдабоццу масех кха- чамбацар доцург, кхин цхьа а тайпа сакхт дацара цуьнан амалехь.

Книгел сов, кху чохь йозанан стол а, кIеда гIанташ а дара.
Вайн къоман бен, кхин цхьана а мехкан художникийн суьрташ дацара гайтамехь довзуьйтуш. 6) Вайн юьртахошна, хьуна а тIехь, дIаса ма йийкъира цо ша язйина книга. 7) Дуккха а студенташ, цаьрца хьехархой а тIехь, Нохчийн меттан Де даздан кечлуш бара.
1. КIантера яьллачу ледарлоно, да хьовха, церан цIийнах мел волу стаг а цецваьккхинера. 9) Хьуна бен, кхечунна цхьанна а хуур дац и тайпа дов машарца дIадерзон. 10) СаьIид Бадуев воцчо, ца яздина вайн къоман Iадатех лаьцна цу кепара. 11) Говр сацоран меттана, урх юха а ийзош, иза тIехьарчу когаш тIе хIотто гIертара говр-бере. 12) Пана арахь, говрахь вогIучу цхьана стагал сов, гуш аддам а дацара. 13) И йоккха стаг бен, кхин гергара стаг вац цуьнан кхузахь, вай долчохь вехаш.

Упражнени № 2. ХIокху дешнашца хьо воцург, урокел совна- ха, цуьнан метта, уьш а тIехь, жоп даларан меттана, цунна бен, М. Мамакаев воцучо, гергарчара хьовха, цаьрца юьртахой а тIехь, А. Айдамировн «Еха буьйсанаш» роман бен, хьостамел сов предло- женеш кхолла. Предложенеш дIаязъе. Сацаран хьаьркаш хIиттор бакъонца чIагIде.
Упражнени № 3. Оьшу сацаран хьаьркаш а хIиттош, тIера схьаязъе. Дийца, хIун меженаш ю аша къастийнарш.

Юькъачу базанан хьуьнхахь корсам а яккхий яраш йоцург кхин цхьа а хIума карор яц хьуна. 2) Тхан хьаннашкахь тарсалел а, цхьогалел а сов наггахь ча а, борз ган а тарло 3) Австрали йо- цург цхьогал доцуш цхьа а мохк бац кху дуьненан еа маьIIехь.

Кокосови бIара чохь тIамарал совнаха кхин а кочалла а хуьлу кокосови шура. 5) Берриг а август бутт цхьа кIира доцург догIанаш оьхуш чекхбелира. 6) Дуккха а нах, хьажцIа баха арабевлларш а тIехь, аэропорте схьагулбеллера. 7) Масех гила-кеманел совнаха берда йистехь лаьтташ жима ши катер а дара. 8) Мохьмадан жима чоь беш йолучу агIор яра, ткъа цу чохь жима цIена маьнга а цхьа гIант доцург кхин цхьа а тайпа йийбар яцара. 9) ЦIен чIара хьовха чабакх-чIара а лоцур бац ахьа хIинца Терка чохь. 10) Хьуна бен вайн юьртахь кхин цхьанна а хуур дац говрана ленаш тоха а, деч- кан ворданан чкъургаш ян и дан хууш хилла ЭламирзагIар хIинца бан ма бац. 11) Шен тайпанан нахана хьуна а тIехь лакха юьрта йистера латтанаш дIадийкъира цо. 12) МаьркIаж-бода булуш со цхьаъ бен нохчий воцуш, тхо хаьхккина МахкатIе дахара.

Упражнени № 4. Шакъаьстина кхачам предложених дIахотта.

1. Чай меллачул тIаьхьа беша садаIа кхайкхира хьешашка, амма догIа доладелира, массо а юха чувахара.	а) дуьхьал кехат яздаран меттана
2. БIаьрго мел генахь дерг а схьалоцу.	б) цхьа хIусамда воцург
3. Сихачу боларца коьллийн могIаршна юххехула чекхвелира со, амма гинарг кхин дара, цаевза меттигаш.	в) евзаш йолучу аренийн меттана
4. Дуккха а масалш далош, арз яздира цо цул тIаьхьа.	г) шурула кIайн гIум йоцург

МА-ДАРРА А, ЛАЧ А КЪАМЕЛ

Барта дечу къамелехь я йозанца нехан къамел (кхечо аьлларг) дIаала а, дIадийца а дезаш меттигаш нисло дахарехь. Вистхуьлучо шен аларехь кхечуьнан къамелах пайда эца тарло, ма-дарра иза схьаолуш я хийцинчу формехь. Нехан къамел довзийтаран кепаш тайп-тайпана ю, амма царах шуьйра пайдаоьцург ю хIара шиъ: аьлла ма-дарра, хийцаза, схьадийцинчу юьхьан цIарца олург; форма хийцарца кхечу юьхьан цIарца олург. И тайпа къамел довзийтаран синтаксически некъ – ма-дарра а, лач а къамел ду. Оцу синтаксически конструкцехь ши дакъа ду: цхьаъ–долор–текст кхуллуш волучун къамел, 2-гIа дакъа–хийццане а ца хуьйцуш, далийна долу нехан къамел. Долор коьртачу декъана чекхъялаза йолучу цхьалхечу предложенех лаьтташ хуьлу, шайна юкъахь хIара хандешнаш долу: элира, хаьттира, дуьйцура, дийхира, хьахийра и. дI. кх. а. Ткъа лач къамел, хийцинчу формехь далош долу къамел – муьлххачу а кепехь йолучу предложених лаьтташ хила тарло. Оцу шина декъана юкъара башхалла къастор билгалдо пунктуацино: и ши дакъа вовшех къастадо шитIадам, тире йилларца, ма-дарра къамел кавычкаш юкъа лоцу.

Чолхе пунктуаци ю ма-дарра къамелехь. Цуьнан коьрта дек- хар – авторан дешнаш а, ма-дарра къамел а тайп-тайпана билгал- даккхар ду. Ма-дарра къамелехь сацаран хьаьркаш хIиттор дузу

цу шина декъан дIанисдалар (хьалха-тIаьхьа) муха кхочушхилла хьаьжжина.

Нагахь санна авторан дешнаш хьалха лаьтташ делахь, цар- на тIехьа, ма-дарра къамелана хьалха, шитIадам буьллу, ма-дарра къамел кавычкаш юккъе а лоцуш, доккхачу элпаца доладо, цуьнан чаккхенга дуьллуш долу сацаран хьаьрк предложенин тайпане хьаьжжина хуьлу: дийцаран предложени и елахь – тIадам, хаттаран елахь – хаттаран хьаьрк, айдаран хилахь – айдаран хьаьрк.

Цецваьлла, сайна юххехь волучуьнга хаьттира аса: «Кху- захь лаьтташ хилла бIов мича яхана?» Жимма хан яьлча элира цо: « ХьастагIа со сихваларна бехк ма биллалахь суна». ЦIеххьана мохь белира кIанте: « Аша ца вуьту со! Шуна моьт- тург бакъ дац!»

Ма-дарра къамел юьххьехь хилахь, иза кавычкаш юккъехь дIа а яздой, иза дийцаран предложени елахь, запятой, тире а юьллий, жимачу элпаца авторан дешнаш яздо. Амма ма-дарра къамел хаттаран я айдаран предложенех хиллехь, цуьнан чак- кхенга запятойн метта, хаттаран я айдаран хьаьрк дуьллу, масала:

«Уьш дийна бац, Дала гечдойла царна», – кадам бира Куьйрас.

«Дийца, хIун ду хьан садуург?» – хаьттира кIанте эсала нанас.

«Схьалаца и пхьагал! Ма яхийта!» – мохь хьаькхира дитта юххехь лаьтташ волучу иччархочо.

Авторан дешнаш ма-дарра къамелана юккъехь хилахь, иза шина а агIорхьа запятойшций, тирешций къастадо.

Смотрите также файлы

Пьер Симон Лаплас. Возникновение небесной механики Лаплас родился 23 марта 1749 года в Бомоне, расположенном на живописном берегу мелководной речушки Ож в Нижней Нормандии.rtf

Лабораторная работа 1 определение качественных характеристик негативного воздействия на состояние окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления цель работы.docx

Основные стадии развития пищеварительной системы студентка 2 курса 20 группы Лечебного факультета.pptx

Какую конечную цель лучше всего поставить.rtf

Понятие философии (структуры, функции) Философия.docx

Файл: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство.docx

Кхачамийн шакъастар

МА-ДАРРА А, ЛАЧ А КЪАМЕЛ

«Уьш дийна бац, Дала гечдойла царна», – кадам бира Куьйрас.

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно